Herriaren aurka Israelgo Estatua egiten ari den
genozidio terrorista salatu nahi dugu.
Apirilak 20an Pasko Domeka eta Aberri Eguna ospatzen dira
Apirilak 22an Lurraren Eguna
1937ko apirilaren 26an, hegazkin faxistek Gernikako herria bonbardeatu zuten
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Pablo Sorozabal (1897-1988) Donostian jaio zen, bere memorien arabera, “familia proletario eta euskaldun batean”. Donostiako Udal Musika Akademian hasi zituen biolin ikasketak; 17 urterekin Donostiako Kasinoko Orkestran sartu zen eta 21 urterekin Madrilgo Filarmonikan. Gipuzkoako Foru Aldundiaren beka batekin osatu zituen ikasketak Leipzigen eta Berlinen. Bere ideia errepublikarrak zirela eta, Gerra Zibilaren ondoren, konpositore gisa isolatuta egon zen, eta kosta egiten zitzaion Madrilen zarzuelak estreinatzea. Madrilgo Orkestra Sinfonikoko zuzendari gisa, modu txarrean amaitu zuen 1952an, Shostakovitxen Leningrado sinfonia jotzea debekatu ziotenean, eta horrek dimisioa eragin zuen.
Gernikako bonbardaketa, euskal foruen ikurra, euskal enklabe honen babesik gabeko herritar zibilen aurkako aire-erasoa izan zen. Sarraskia 1937ko apirilaren 26an egin zuten Alemaniako Kondor Legioak eta Italiako Abiazio Legionarioak, Espainiako Bigarren Errepublikako Gobernuaren aurka matxinatutako bandoaren alde borrokatzen zutenak.
Sarraski hori gogoan, Sorozabalek 1976an Gernika kantata berridatzi zuen, gaur aurkeztuko duguna, koru eta orkestrarako, Nemesio Etxanizen letrarekin. Kantata hori bere garaian txistu eta tronpa multzo baterako idatzitako Gernika hileta-martxaren berrlanketa da. Gaur eskainiko dugun bertsioa Xabier Iñaki de Arza Blanco maisu argentinarrak gidatuko du.
Maria Theresia von Paradis (1759-1824) austriar pianista eta konpositorea izan zen. Nahiz eta hiru urte zituenetik ikusmena erabat galdu, hori ez zen oztopo izan piano-jotzaile, abeslari eta konpositore handi honen ekoizpena eta obra nabarmenak izateko. Bere ekarpenak funtsezkoak izan ziren bere garaiko musika heziketarako, batez ere itsuentzat. Interes handia piztu zuen bere garaiko konpositore ospetsuengan, besteak beste, Mozartengan eta Haydnengan. Gaur egun, musika klasikoaren historian erreferente garrantzitsua da bere musika-exekuzio eta -interpretazioari dagokionez, eta "Journal de Paris" bezalako iturriek bere ukitua, interpretazioa eta bizitasun paregabeak nabarmendu zituzten.
Siziliarra (frantsesez sicilienne ere esaten zaio) Europa osoan XVII. mendearen amaieran eta XVIII. mendean hedatu zen musika-forma bat da. 6/8 edo 12/8 konpasean garatzen den dantza geldoa da eta erritmo trokaikoa du ezaugarri, baita melodia sinpleak eta harmonia argiak ere, normalean modu minorrean idatzita. Giga antzeko dantza da erritmoari dagokionez, baina askoz motelagoa eta malenkoniatsuagoa.
Gaur von Paradisen Siziliarra eskainiko dugu Katerina Chatzinikolauren biolinarekin, Ani Ter-Martirosyan pianoan dela.
Antón García Abril (1933-2021) espainiar musikagile eta musikaria izan zen, orkestra-musika, ganbera-musika, ahots-lanak eta filmetarako eta telesailetarako soinu-bandak idatzi zituena. Teruelen jaio zen 1933an, eta bere aitak, banda-musikariak, solfeoa irakatsi zion; eta gainera, bere musika-bandan sartu zuen. «Gero piano bat erosi zidaten, eta orduan beste mundu bat aurkitu nuen». Musika ikasketak Valentzia eta Madrilgo kontserbatorioetan hasi zituen eta ondoren atzerrira joan zen bere heziketa osatzeko. 1974tik 2003ra Madrilgo Goi Mailako Musika Kontserbatorioko Musika Konposizio eta Formetako katedraduna izan zen. Sari nazional garrantzitsuak jaso ondoren, 2021eko martxoaren 17an hil zen Madrilen, 87 urte zituela, COVID-19agatik.
El hombre y la Tierra naturari buruzko telesaila da, Televisión Españolak ekoitzia eta Félix Rodríguez de la Fuente naturalistak zuzendua. 1974ko martxoaren 4tik 1981eko ekainaren 20ra arte eman zen; eta 2009ko martxoaren 12tik 2012ko irailaren 24ra arte berriro igorri zen. Espainiako zein atzerriko naturari buruzko dokumentalentzako erreferentziazko lana da — hainbat herrialdetan banatu zen telesaila —, eta, bere garaian, dokumentazio-modu berri bat inauguratu zuen. Gaur, Anton Garcia Abrilek osatutako programa irekitzen zuen sintoniaren musika aurkeztuko dugu.
Heitor Villa-Lobos (1887-1959) brasildar orkestra-zuzendari eta konpositorea izan zen, eta Brasilgo musika folklorikoaren eta Europako musika klasikoaren eragina izan zuen bere musikan. Bere aitarengandik nolabaiteko musika heziketa jaso zuen eta 1899. urtea baino lehen, bere aita hil zen urtea, profesional bezala musika egiten hasia zen. Kafe musikari gisa aritu zen biolontxeloa jotzen, nahiz eta gitarra, klarinete eta pianoaren noizbehinkako interpretea ere izan. Konpositore gisa, oso emankorra izan zen: gitarrarako obrak, pianorako obrak, 17 hari-laukote, 9 Bachiana brasileira, 15 Choros musika-talde desberdinetarako, 12 sinfonia, 18 obra kontzertante, 4 opera, filmetarako 2 soinu-banda eta hainbat motatako lan ugari, hainbat ballet-partitura barne.
Bachianas Brasileiras, Bachen oroitzapen formala duten formazio desberdinetarako idatzitako bederatzi lan dira. Gaur aurkeztuko dugun 5. zenbakia, ahotserako eta zortzi biolontxelorako idatzia, ezagunena da, eta Amel Brahim bereber jatorriko soprano aljeriarrak interpretatzen du.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Georg Friedrich Händel (1685-1759) Hallen jaio zen, Alemanian; nazionalitate ingelesekoa, Musikaren Historiako barrokoko figura nagusienetariko bat da. Bere musika ekoizpen oparotik, El Mesias Oratorioa nabarmendu behar dugu, nahiz eta hainbat opera, cantata eta beste hainbat oratorio ere idatzi zituen arren. 18 urte zituela, Hanburgora joan zen bizitzera, bertako Operako orkestrako partaide bihurtuz. Hiru urteren buruan Florentziara joan zen eta gero Erromara. 1710ean Alemaniara itzuli zen, eta handik Londresera. Arrakasta handia izan zuen han, eta hainbat mezenasen babespean, bertan finkatzera bultzatu zuen. Bere bizitza pribatuaz beti jeloskor egon zen arren, bere joera homosexuala pentsarazten diguten zantzu ugari daude. 74 urterekin hil zen bere etxean.
Georg Friedrich Händelen lanen katalogoa, HWV siglekin ezagutzen dena eta Handel Werke Verzeichnis esan nahi duena (alemanez, Händelen obren katalogoa), ez dago kronologikoki ordenatuta, baizik eta gaika, generoen obra motaren arabera eta bere izaera bokal edo instrumentalaren arabera. 612 obra eta 25 gehigarri eta zalantzazko eta galdutako obrak biltzen ditu, eta 1978 eta 1986 bitartean egin zen, hiru liburukitan. Konposizioen kopuru zehatza, beraz, zaila da zehazten. Egilea Bernd Baselt musikologoa da.
Berpizkundea, gaur proposatzen duguna, Haendelen oratorio bat da, bi zatitan idatzia Poloniako Maria Casimira erreginaren gorteko poeta Carlo Sigismondo Capeceren libreto batean oinarritua, garai hartan Erroman erbesteratua zegoena. Lehen interpretazioa Erromako Bonelli jauregian egin zen, Pazko igandean, 1708ko apirilaren 8an, Francesco Maria Marescotti Ruspoli markes arranditsuaren laguntzari esker (Haendel bere etxean bizi zen). Obrak Ostiral Santutik Pazko Igandera bitartean gertatzen diren gertaerak kontatzen ditu, opera baten moduan, baina antzezpen eszenikorik gabe (hori da opera eta oratorioaren desberdintasun nabarmenea). Ekintza aurrerarazten duten errezitatiboak ulertzen ditu, eta Pasioaren eta Kristoren Berpizkundearen misterioek sortutako sentimenduak eta gogoetak adieraztea ahalbidetzen duten arias da capo. Hauek dira pertsonaiak: Lucifer (baxua), Maria Magdalena (sopranoa), aingeru bat (sopranoa), San Juan apostolua (tenorea) eta Maria, Cleofasen emaztea (kontraltoa). Gaur Václav Luks txekiar maisuak gidatzen du.
Franz Joseph Haydn (1732-1809), konpositore austriarra, bere anaia Michael Haydn ere konpositore bikaina izan zelarik, klasizismoaren oinarri nagusietako bat izan zen (1750-1820). Sei urterekin klabezin eta biolin ikasketak hasi zituen. Zortzi urterekin, Vienako San Esteban Katedraleko koralista gisa onartu zuten, eta musika-ikasketekin jarraitu zuen. Ahotsa aldatu ondoren, lan asko eginez biziraun behar izan zuen, Carl Philipp Emanuel Bachen lanak aztertzen zituen bitartean. Mozartekin adiskidetasun estua izan zuen eta Beethovenen irakasle izan zen. Sonata formaren oinarri nagusiak finkatu zituen, eta baita soka-laukotearen eta sinfoniaren egitura formala. 77 urterekin hil zen Vienan.
Haydnen lanen katalogoa. Joseph Haydnen lanak, Anthony van Hobokenek sortutako sistemaren arabera sailkatuta daude gaur egun, eta Robbins Landon eta bere emazte Christak berrikusi eta osatu dituzte. Nahiz eta mundu osoan erabilia den, gaur egun badakigu ez duela obren konposizioaren kronologia zehatz-mehatz islatzen, Hobokenek katalogoan erabilitako irizpidea baita. Lan bakoitza kategoriari dagokion zifra erromatar batekin identifikatzen da, gehienetan genero bati dagokiona. Kategoria batzuek azpibanaketak dituzte, letra xehe batez adierazten dena, eta jarraian zenbaki arabigo (1, 2, 3, …) bat agertzen da, kategoriaren barruko obra zehatzaren ordenarekin bat datorrena. Zifra horien aurretik Hoboken hitza (katalogoaren egilearen oroimenez) eta batzuetan Hob hitza daude.
Sturm und Drang (ekaitza eta eztanda) termino hori ez dator musikatik, literaturatik baizik; termino hori Barrokoaren kontrako erreakzio gisa ulertzen da. Musikan, egitura polifonikoa eta espekulazioa edo sinbolismo matematikoa kritikatzen dira, adierazpen egoki eta erraza ahalbidetzen ez duten formulak, metodo objektiboa, arrazionala eta ulergarria. Afektu terminoaren kontzepziotik (Barrokoaren zentzu objektiboan) sentimendu terminora (StudDren zentzu subjektiboan) aldatzen da. Sturm und Drang-en musikaren jatorria gizakiaren barne-izaeran bilatzen da; orain ez da hitzen bidez zerbait adierazteko gai den ahots-musika bakarrik; orain, musika instrumentala bera ere adierazteko gai da, baliabide sorta zabal baten bidez: tarte zabalak, disonantzia biziak, sinkopa arinak, tremoloko pasarteak, testura trinkoak, esaldi irregularrak, erregistro altuetako jarduera, kadentziak esekiduran, ustekabeko isiluneak eta dinamikako kontraste malkartsuak, ehundurak, harmoniak eta erritmoa.
45. sinfonia fa sostenitu minorrean, Hob. I: 45, adioen sinfonia edo alemanez Abschiedssinfonie bezala ere ezaguna, Joseph Haydnek konposatu zuen 1772an, konpositorearen Sturm und Drang garaian. Oro har, sinfonia lan malenkoniatsua da.
I (0'05') ALLEGRO ASSAI. Lehenengo mugimendua Fa sostenido minorreko tonalitatean idatzita dago, 3/4ko konpasean, eta sonata formari jarraitzen dio (esposizioa-garapena-laburbiltzea). Gertakari zurrunbilotsua eta asaldatua da, XVIII. mendean oso ezohikoa zen tonalitate batean, eta tentsio-sentsazioa ematen zion. Haydnen Sturm und Drang aldiko ohiko eran hasten da, beheranzko arpegio txikiekin lehen biolinetan, eta bigarren biolinetan sinkopatutako notekin eta haizeetan mantendutako akordeekin. Konpositoreak formarekin esperimentatzen du, sonata formari jarraitzen baitio, baina modelotik aldentzen da behin baino gehiagotan.
II (5'18") ADAGIO. Bigarren mugimendua La maiorrean dago, 3/8ko konpasean, eta sonata formari erantzuten dio honek ere. Mugimendu geldoa sordinadun biolinek jotako melodia lasaigarri batekin hasten da, "zotina" duen motibo bat irudikatuz. Giroa, pixkanaka, ilunagoa eta gogoetatsuagoa bihurtzen da, modu maior eta minorren arteko txandakatzearekin. Ondoren, hainbat konpasetan mantendutako esekidura disonante batzuk, iraupen handira arte hedatuak, material bera laburpenean agertzen den bitartean.
III (12'50") MENUET. ALLEGRETTO – TRIO. Hirugarren mugimendua Fa sostenido maiorrean dago eta konpasa 3/4 da. Minuetoan, sekzio bakoitzaren azken kadentzia oso ahul (konpasaren hirugarren pultsuan eroriz) jotzeko moduan eraikita dagoela nabarmentzen da, eta inkonklusio-sentsazioa sortzen du.
IV (17'00") FINALE. PRESTO – ADAGIO. Laugarren eta azken mugimenduak hasierako tonalitateari heltzen dio berriro, Fa sostenitu maiorrean, eta konpasa Presto mugimenduko alla breve moduan dagoen arren, 3/8ra igarotzen da Adagion. Haydnen ezaugarri den bezala hasten da, sonata forman eta obraren tonikan amaiera azkar bat bezala. Mugimendu honen Adagioa 3/8 konpasean idatzita dago, eta La maiorretik Fa sostenido minorrera modulatzen da. Une horretan, musikariek eserlekuak uzten dituzte ordena honetan: lehen oboea eta bigarren tronpa (soloekin), fagota (bakarrik), bigarren oboea eta lehen tronpa (soloekin), kontrabaxuak (bakarrik), biolontxeloak (bakarrik), orkestra-biolinak (bakarrekin; lehen aulkiko musikariekin ez dute jotzen), biola (bakarrik gabe). Lehen aulkiko biolinak obra osatzeko geratzen dira.
Gaur Anna Rakitina maisu errusiarrak gidatutako Chamber Orchestra Affrettandok eskainiko digu.
Aberri Eguna, euskal abertzaletasun eskuindar eta ezkertiarraren ospakizuna da, urtero Berpizkunde Igandean ospatzen dena. Ospakizun hori Euzko Alderdi Jeltzaleak sortu zuen 1932an, eta Euskal Herri osoan ospatzen da (Euskadi, Nafarroa eta Iparralde), baita munduan banatutako euskal diasporan ere. Lehenengo ospakizuna Bilbon egin zen 1932an; 1936ko Espainiako gerra zibilaren ondoren debekatu egin zuten, eta 1964an hasi zen berriro ospatzen.
Jesus Guridi (1886-1961) Vitoria-Gasteizen jaio zen, musika-familia batean. Familia Madrilera joan ondoren, Guridi Kontserbatorioan sartu zen; hala ere, gurasoei ez zitzaien ondo joan ekonomikoki, eta, ondorioz, Bilbora mugitu ziren. Zubiriako Kondea mezenasari esker, Parisera joan ahal izan zen eta Schola Cantorumen sartu zen pianoa, organoa, kontrapuntua eta konposizioa ikasteko. Ikasketak amaitu ondoren, Belgika, Kolonia eta Munichetik igaro zen, ikasketak sakontzeko asmoz. Bilbora itzulita, 21 urterekin, Bilboko Koral Elkartearen zuzendari kargua hartu zuen. Lan horrekin batera, organista lana egin zuen Santiagoko Basilikan (orain, Katedrala). 1939an Madrilera itzuli zen, Kontserbatorioko zuzendari gisa, eta 75 urterekin hil zen.
Euskal 10 melodiak lana, (Las Diez melodías vascas), 1941eko abenduaren 12an estreinatu zuen Madrilgo Zinema Monumentalean, Enrique Jordák zuzendutako Madrilgo Orkestra Sinfonikoak. Bere hamar doinuak honako hauek dira: I (0´33´´) NARRATIBA .-. II (1´55´´) MAITAKORRA .-. III ERLIGIOSOA (4´32´´) .-. IV (7´07´´) EPITALÁMICA .-. V (8´20´´) ERRONDAKOA .-. VI (9´22´´) MAITAKORRA .-. VII (13´16´´) ERRONDAKOA .-. VIII (14´40´´) DANTZA .-. IX (16´58´´) ALEGIAZKOA .-. X (19´47´´) JAIETAKOA.
Gaur Euskadiko Orkestra Sinfonikoaren bertsioan entzun dezakegu, Miguel Ángel Gómez Martínez Granadako maisuaren gidaritzapean.
André Jolivet (1905-1974) musikagile frantsesa izan zen. Kultura eta pentsamendu musikal frantsesari eskaintzen dion dedikazioagatik nabarmena, bere musikaren ezaugarria akustikan eta tonalitatean duen interesa da, baita musikaren egungo eta iraganeko eraginetan ere, batez ere aurreko garaietan erabilitako instrumentuena. Parisen jaioa artista familia batean, Jolivetek biolontxeloa ikasi zuen eta, ondoren, Paul Le Flemekin konposizioa, harmoniaren eta kontrapuntuaren forma klasikoetan oinarri sendo bat lortzeari ekin ziona. Atonalitateaz interesatzen hasi zen Arnold Schoenbergen musika entzun ondoren; Paul Le Flemek gomendatuta, Edgard Varèseren Europatik izan zuen ikasle bakarrean bihurtu zen, eta akustika musikalaren, konposizio atonalen sistemen eta orkestrazioaren ezagutzan sakondu zuen.
1945ean Comédie-Françaiseko musika zuzendari bihurtu zen, 1959ra arte bete zuen karguan, Molière, Jean Racine, Sófocles eta Paul Claudelen obretarako musika zirkunstantzial ugari konposatuz, kontzertu-aretoetarako musika lanekin jarraitzen zuen bitartean. Berrogeita hamarreko eta hirurogeiko hamarkadetan orkestradun bakarlarientzako kontzertu ugari konposatu zituen; Martenot Uhinetarako musika idatzi zuten konpositore bakarrenetakoa ere izan zen. 1965ean, Parisko Kontserbatorioko konposizio irakasle izendatu zuten, eta berton hil zen 1974ean. "Bogomilé ou Le lieutenant perdu" opera amaitu gabe utzi zuen.
Gaur bere Perkusiorako kontzertua aurkeztuko dugu, lau zatitan egituratua: I (0'34") ROBUSTO.-. II (5'36") DOLENTE.-. III (11'21") AZKAR.-. IV (15'05") ALLEGREMENTE, San Frantziskoko Musika Kontserbatorioko Orkestraren interpretazioan, Masako Iguchi perkusionista bakarlari eta Alisdair Neale maisu britainiarraren zuzendaritzapean.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Michael Jackson (1958-2009) estatubatuar abeslari, konpositore, ekoizle eta dantzaria izan zen, "Poparen Erregea" ezizenez ezaguna, eta lau hamarkada baino gehiagoz musikaren eta dantzaren historian egindako ekarpenek eta aintzatespenak, baita bere bizitza pertsonal publizitatuak ere, nazioarteko figura bihurtu zuten herri-kulturan. Bere musikak pop, rhythm and blues (soul eta funk), rock, disko eta dance generoen adiera zabala barne hartzen du, eta Guinness World Recordsek "garai guztietako musika-artista arrakastatsuena" bezala ezagutzen du. The Jackson 5 musika taldean hasi zuen bere ibilbide artistikoa, bere anaietako batzuekin batera. Hamar album argitaratu zituen eta 1971n hasi zuen bere ibilbidea bakarlari gisa, nahiz eta taldeko kide izaten jarraitu zuen.
Earth Song, Michael Jacksonen abesti bat da bere estudioko bederatzigarren albumerako, HIStory: Past, Present and Future, Book I 1995eko azaroaren 7an kaleratua. "Earth Song" blues, gospel eta opera elementuak dituen balada da, eta Jacksonek ingurumenari eta animalien ongizateari buruz argi eta garbi hitz egin zuen lehen abestia izan zen. Luxuzko musika-bideo batek lagundu zion, lau eskualde geografikotan filmatua, Lurraren suntsiketa eta berpizkundea ardatz zituena, 1997an Grammy sarietarako izendapena jaso zuena eta Erresuma Batuko 1995eko Gabonetan lehena izan zena. Alemania, Islandia, Eskozia, Espainia, Suedia eta Suitzan ere zerrendaburu izan zen, eta bigarren postua lortu zuen Frantzian, Irlandan eta Herbehereetan.
t.A.T.u. 1999an Moskun sortutako bikote errusiarra izan zen, Lena Katina eta Yulia Vólkova abeslariek eta Troy MacCubbin, Sven Martin, Domen Vajevec eta Steve Wilson musikariek osatua. Nazioarteko talde errusiar arrakastatsuena da; bere ospea Europako zati handi batera eta mundu anglosaxoniarrera hedatu da. Errusia ordezkatu zuten 2003ko Eurovision Kantu Jaialdian, eta hirugarren postuan geratu ziren, edizio horretako irabazleetatik hiru puntura. 2009ko martxoaren amaieran, abeslariek ohar baten bidez jakinarazi zuten t.A.T.u. banandu egiten zela, bakarlari gisa aritzeko. Hala ere, 2014ko otsailaren erdialdean, hainbat urtez banandu ondoren, itzuli egingo zirela iragarri zuten.
Sarah Brightman (1960) abeslari, aktore, dantzari eta orkestra zuzendari ingelesa da, crossover klasikoa generoko musika interpretatzen duena, baita opera eta antzerki musikala ere. Soprano arineko tinbre agudo aedo zorrotza du. Konpositore ospetsuen opera aria ugari interpretatu ditu, bere albumetan sartzen direnak. Ingelesez, gaztelaniaz, frantsesez, katalanez, latinez, alemanez, italieraz, japonieraz, hindieraz, mandarinez, errusieraz eta okzitanieraz abestu du. Urrezko eta Platinozko 180 disko jaso ditu 38 herrialdetan, eta Billboard Dance-n eta Billboard Classical Chart-en aldi berean #1 postua lortu duen artista bakarra da munduan.
Gernikako arbola, Iparragirreren abestirik ezagunena, Gernikako Arbolaren eta berak irudikatzen dituen euskal foruen omenezko zortzikoa da. Abestia 1853an estreinatu zuen Jose Mª Iparragirrek, Madrilgo Café de San Luisen, Lekeitioko organojolea zen Juan Maria Blas de Altuna maisu durangarrak pianoan lagunduta. Zortzikoa behin eta berriz errepikatu zen espontaneo kementsu eta txaloen artean, eta azken orduan Gernikako arbola berrogeita hamar, hirurogei edo ahots gehiagok abesten zuten koruan, Iparraguirre eta Altunak benetako txalo zaparrada jasotzen zuten bitartean. Kantuaren egiletzari buruz zalantza handiak daude Iparragirre izan ote zen ala Altuna izan ote zen, baina froga frogagarririk gabe, guk betiko eskuduntzarekin jarraituko dugu.
Jose Maria Iparragirre (Urretxu, Gipuzkoa, 1820-1881) bertsolari ezaguna eta musikari herrikoia izan zen, bizitza bohemio eta abenturazalea izan zuena; hortik dator euskal bardoaren izena, gitarra banaezinarekin eta kantu eta bertsoen inprobisazioarekin bermatzen zuen irudia. Gehienbat euskaraz idatzitako bere lanak Euskal Herriko abesti esanguratsu eta herrikoienetako batzuk biltzen ditu. Bere garaiko agintari espainiarrek "masa-astintzaile" arriskutsutzat jotzen zuten; kartzela eta erbestea jasan zituen, 19 urtez Argentinan eta Uruguain bizi izan zen, eta itzultzean Euskal Herri osoan zehar eskaintzen zituen errezitaldiekin bizimodua ateratzen zuen. Pneumonia batek jota hil zen Urretxun, bere jaioterrian.
Gernikako arbola (Quercus robur), Gernikako Juntetxearen aurrean dagoen haritza da. Zuhaitz honek Bizkaiko eta hedaduraz Euskal Herri osoko askatasun tradizionalak sinbolizatzen ditu. Gaurko abestia Donostiako Orfeoiak eskaintzen digu, Juan Gorostidi maisuaren gidaritzapean.
Gaurko emanaldia Gontzal Mendibil euskal kantariak eskainiko digu, EHUko Abesbatzak, Areatzako Bandak eta Bilboko Orkestra Sinfonikoak lagunduta.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Adolphe Adam (1803-1856) Parisen jaiotako musikagile frantsesa izan zen eta musika eszeniko ugari idatzi zituen. Bere lehen arrakastak helduarora iritsi ziren Giselle balletarekin eta Si j 'étais roi operarekin; ordurako hainbat ballet eta opera idatzi zituen; guztira 40 opera, 14 ballet eta hainbat kantata, ereserkiak, mezak, koruak, pianorako piezak, pantomimak, martxa militarrak eta antzerki-lanak idatzi zituen; konposizio horietatik guztietatik, aipatutakoez gain, gaur egun mundu osoan ezaguna den Minuit chrétien gabon kanta nabarmendu behar da, ingelesezko itzulpenean, hala nola, O Holy Night, eta Le Corsaire balleta. 1849tik 1856an hil zen arte, Parisko Kontserbatorioko konposizio irakaslea izan zen.
Giselle bi ekitaldiko balleta da, Adolphe Adam konpositore frantziarraren musikarekin, Jules Perrot eta Jean Coralliren koreografiarekin, Théophile Gautier eta Jules-Henri Vernoyren libretoarekin osatua, eta Heinrich Heineren De l 'Allemagne (1835) obran oinarrituta. Giselle edertasun handiko nekazari apala da; engainatua eta traizionatua sentitu eta, eromenera eta heriotzara eramango duen etsipenean erortzen da. Giselle, ballet blanc-ren maisulanetako bat da. Ballet-eszena hauetan, dantza taldeko kide guztiak zuriz jantzita agertzen dira. Ballet erromantikoaren garaitik, ballet blanc-eko eszena horiek mamu, dria, silfide, maitagarri edo antzeko izakiz beteta daude.
Ballet ospetsu honen bigarren ekitaldiko Pas de deux eskainiko dugu gaur, Carla Fracci dantzari italiar ospetsuaren eta Erik Bruhn dantzari eta koreografo daniar ospetsuaren interpretazioarekin.
Mexikoko dantza folklorikoa Mexikoko folklorearen irudikapen bat da; bertan erritoak, kultura eta tradizioak islatzen dira. Espainiarren etorrera baino lehenagotik, Mexikon bizi ziren herrientzat erritu-dantza garrantzitsua zen eguneroko bizitzan. Lurralde horiek ebanjelizatu zituzten erlijiosoak haiek desagertarazten saiatu ziren, baina, zeuden arriskuak neurtuta, azkenean egokitu edo kristautu egin zituzten, esanahi berriak emanez. Gaur egun, dantza folklorikoak bizitzako sentimenduak, emozioak eta esperientziak adierazteko eta arbasoen tradizioak eta errituak berpizteko balio du; gure herri, kolonia, familia eta hirientzako momentu garrantzitsuak ospatzeko ere erabiltzen da.
Huapango, jatorriz, musika eta dantza genero bat da. Badirudi Mexikoko Huasteca eskualdetik datorrela eta talde txiki batek interpretatzen duela, normalean hirukote batek; kasu honetan, Jorge Negrete handiaren filmeko eszena bat erreproduzitzen dugu.
Chola cuencana. "Chola" Latinoamerikako leku batzuetan emakume mestizoentzat erabiltzen den izendapena da, eta "cuencana" Cuencan, Azuay probintziako hiriburuan, jaiotako pertsonen jentilizioa da. Beraz, "Chola cuencana" da Cuenca hirian eta bere eskualdean, Ekuador hegoaldean, emakumea izendatzeko erabiltzen den izena, amerikar aborigenen eta espainiar konkistatzaileen arteko mestizaje biologiko eta kulturalaren ondorioz. Kulturari, jatorri etnikoari eta jantziei dagokienez, antzeko ezaugarriak dituzte Azuay probintziako eta Cañar probintziako hegoaldeko beste kantoi batzuetako nekazariek.
Ekuadorreko kalejira Ekuadorrek onartutako genero musikala da. Bere jatorria Quitoko Errege Audientziaren garaiko musika doktoan du, bereziki musika sakratuan. Hala ere, haren ospea XX. mendean zabaldu zen, urrezko garaian mexikar zinemak Kolonbiako guasca musikaren antzeko prozesu batean izandako eraginetik abiatuta. Tradizioz, kalejirek Ekuadorko hirien sorrerako jaiak ospatzen dituzte.
Chola cuencana abestia Rafael Carpio Abadek 1949ko abuztuan konposatutako Ekuadorko kalejira da, Ricardo Darquea Granda poeta ekuadortarraren letrarekin. Pieza musikala hiriko abesti esanguratsuenetako bat da, hiriko bigarren ereserkitzat hartzen dena. Carpiok, El Mercurio irratian pianista lanetan ari zela konposatu zuen abestia; letrarako Alma de España poemaren lehen bi ahapaldiak hartu zituen, 1947an Ricardo Darquea Grandak idatzia.
Euskal dantzak, euskal kulturaren zati oso garrantzitsua eta folklorearen funtsezko zatia dira. Lurralde historiko edo probintzia bakoitzak bereak ditu, eta herri bakoitzak jai nagusietan dantzatzeko ohitura du. Dantza aipagarrienen artean, erromeria edo plazako dantzak aipatuko ditugu, erromerietan egiten ziren dantzetan oinarritutakoak eta parte hartze herrikoia eta bat-batekoa zutenak. Mota bereko Europako dantzekin antzekotasun nabaria dute ezpata-dantzek. Jaien amaiera, ziklo baten amaiera eta beste baten hasiera markatzeko egiten diren festa amaierako dantzak. Dantza tradizionalen artean, Agurra, Fandangoa, Banakoa, Zortzikoa eta Arin Arina aipatu behar ditugu.
Kresala Danza Taldea 1968an sortu zuen Gene Yurre dantzari eta koreografoak eta 1993tik Faustino Aranzabalek zuzentzen du. Euskal Herrian aitzindaria da euskal dantzaren bide berriak bilatzen. 2004ko abenduaren 3an, Kresala taldeak, Itxas Alde talde bakiotarrak gonbidatua, 5 mugimendutako Sagar Dantza suitea interpretatu zuen, sagarran oinarritua, Aita Donostia eta Resurrección María de Azkue folklore gizonek jasotako melodietan oinarritua: I (0´53´´) .-. II (2´39´´) .-. III (3´43´´).-. IV (5´31´´).-. V (6´48´´).
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
