Mozart eta Arriagaren jaiotza ospatzen da urtarrilaren 27an
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) musika konposaketaren hiru erraldoietako bat da, Bach eta Beethovenekin batera. Salzburgon (Austria) jaiotako haur prodijio honek, sei urterekin teklatua eta biolina menperatzen ditu eta konposatzen hasten da; ahalmen horietaz baliatuz, bere aitak, Leopoldek, musikagilea bera ere, bira nekagarrietan erakutsiko du Europako gorteetan zehar. Hamazazpi urte zituela, musikari gisa kontratatu zuten Salzburgoko gortean, baina egonezinak eraginda, leku hobeago baten bila joan zen, eta beti modu oparoan konposatu zuen. 1781ean Vienara egindako bisitan, gorteko postutik kaleratua izan ondoren, hiri honetan kokatzea erabaki zuen, bere bizitza osoan mantendu zuen ospea lortu zuelarik, egoera finantzario zailetatik igaro arren.
Azken urteetan, bere sinfonia, kontzertu eta opera ezagunenetako asko konposatu zituen, baita Requiem ere. Bere heriotza goiztiarraren inguruabarrek espekulazio ugari jasan dituzte eta mito mailara igo dira. Nicholas Till eta beste historialari eta kritikari musikal batzuen arabera, Mozartek beti ikasten zuen beste musikari batzuengandik, eta argitik eta dotoretasunetik, iluntasunetik eta pasiotik hartu zuen estilo-heldutasuna eta distira garatu zituen. Bere eragina sakona da ondorengo mendebaldeko musika osoan; Ludwig van Beethovenek Mozarten itzalean idatzi zituen bere lehen konposizioak, eta Joseph Haydnek hau idatzi zuen: «geroak ez duela talentu hori berriro ikusiko ehun urtean».
Konpositore emankorra izan zen (bost urte zituenetik hil zen arte i 600 lan baino gehiago idatzi zituen), eta mota guztietako musika generoak landu zituen: piano-lanak, ganbera-musika, sinfoniak, kontzertazio-lanak, koru-lanak, operak... Bere operak, Txirula magikoa, Don Giovanni, Cosi fan Tutte, eta Figaroren ezkontzak, mundu osoko 10 opera ospetsuenen artean daude. Klarineterako Kontzertua edo Requiem-a ere ezin ditugu ahaztu, orkestra onenen errepertorioan ohikoak baitira. 1769tik 1781era Salzburgoko Artzapezpikuarentzat lan egin zuen; Kretako Idomeneo operaren arrakastaren ondoren, Vienako ateak ireki zitzaizkion. Bertan kokatu zen eta 35 urterekin hil zen arte ospe handia lortu zuen.
Mozarten lanen katalogoa edo Köchel katalogoa (Köchel Verzeichnis, alemanez) Ludwig von Köchelek sortu zuen 1862an eta Wolfgang Amadeus Mozart-ek konposatutako musika lanak zerrendatu zituen. Mozarten lan bakoitza K. edo KV laburdura aurretik duen zenbaki batek izendatzen du; zenbaki horrek bere sorkuntzaren ordena kronologikoa izendatzen du, eta obra gehienetarako balio du, nahiz eta Mozarti oker egotzitako beste autore batzuen lan batzuk agertzen diren ere, eta oraindik aurkitu ez diren beste benetakoak aipatzen ez dituen.
Pianorako 21. kontzertua do maiorrean, K. 467, Wolfgang Amadeus Mozartek 1785eko martxoaren 9an amaitu zen eta egun bat geroago estreinatu zen Vienako Gorte Inperial eta Errege Antzokian, Mozartek berak sustatutako kontzertu batean. Musikagilearen pianorako kontzerturik ezagunenetako bat da, eta hiru mugimendutan egituratuta dago. Horietako bigarrena, ANDANTE FA MAIORREAN, eskaintzen dugu gaur, baxuan melodia ahul bati eusten dioten hirukotxoen figurazioarekin hasten dena. Orkestraren erakusketa pausatu baten ondoren, bakarlariak melodiari heltzen dio berriz ere. "Tristura" une laburrak daude, baina, oro har, mugimenduaren tonua distiratsua eta lasaia da.
Gaurko bertsioa Yeol Eum Son korear pianistak eskainiko digu.
Juan Crisostomo de Arriaga (1806 - 1826), askok euskal Mozart bezala ezagutzen dutena, Bilbon jaio zen. Bere aita, Juan Simon, Errigoititik zetorren, Gernikatik gertu dagoen hiribildutik, bere ama zen Maria Rosaren jaioterria. Aita, Berriatuko (Bizkaia) organo-jotzailea, Bilbora joan zen, errigoitiar on gisa, aurrera egiteko erabili zituen negozioetan aritzera, eta, horrela, Juan Crisostomok Parisen zuen hezkuntza-garapena ordaindu eta bultzatu ahal izan zuen, han hil baitzen 20 urte bete baino 10 egun lehenago. Kontserbatu ahal izan den ondare musikalak, hiru hari-laukote ditu, 11 urterekin idatzitako Nada y mucho zortzikotea, 1. Obertura, Sinfonía en Re, hainbat aria eta kantata, musika erlijiosoa, O Salutaris hostia eta Stabat Mater; baita opera bat ere, Los esclavos felices, hamahiru urterekin idatzia, zeinaren obertura baino ez baita kontserbatzen, eta gaur eskaintzen duguna.
Obertura opera baten edo beste obra dramatiko baten sarrera instrumentala da, musikala izan edo ez, nahiz eta XIX. eta XX. mendeetako konposaketa instrumental independente batzuei obertura ere deitu zieten konpositoreek. XVII. mendearen hasierako lehen operek ez zuten oberturarik, baina bai bokalistek egiten zuten sarrera bat, jarraian garatuko zen ekintzaren laburpena egiten zuena. Sarrera instrumentalak XVII. mendearen erdialdean hasi ziren erabiltzen; eta Christoph Willibald Gluck alemaniar konpositorea izan zen oberturetarako bere operetako materiala erabili zuen lehenetarikoa. Horrela, operaren profil emozionala ezartzen zuten.
Los esclavos felices-en Oberturaren konposizioak, bi zatiz osatutako frantziar eredua jarraitzen du: bata laburra eta motela, erritmo hirutarrean eta sarrera moduan; eta bestea, azkarra, garatuagoa. Gaur Florian Donderer maisu alemaniarrak gidatutako Santa Cecilia Orkestra Klasikoaren interpretazioan eskaintzen duguna.
Francisco Tarrega (1852-1909). Villarrealen (Castelló) jaiotako gitarra-jotzaile eta konpositore birtuoso bat izan zen (“gitarraren Sarasatea” ezizenez ere ezagutua). Istripu batek haurtzaroa markatu zion, zaintzen zuen neskaren deskuidu batean ubide batera erori zen, eta haren begiak hondatuta geratu ziren. Aita, itsu geratuko zen beldurrez, Castellonera joan zen musika klaseetara joateko eta musikari gisa bizimodua ateratzeko. Geroago, 1874an, Madrilgo Kontserbatorioan sartu zen eta Emilio Arrietarekin ikasi zuen konposizioa. Hemezortzi urte zituenerako gitarra klaseak ematen zituen eta kontzertuak eskaini ohi zituen. 1880tik aurrera nazioarteko birak hasi zituen, Paris, Lyon edo Londres bezalako hiriak bisitatuz, estatuan zehar egin zituen errezitaldiak kontaezinak izan ziren bitartean.
Kapritxo arabiarra (Capricho árabe), Francisco Tárrega espainiar konpositoreak 1892an idatzitako gitarra klasikorako konposizioa da, Andaluzian eta Afrika iparraldean zehar egindako bidaia luze baten ondoren. Bere lagun Tomás Bretón musikologo eta konpositoreari eskaini zion. Gitarra-jole klasiko gehienek, hala nola Andres Segoviak eta Narciso Yepesek, askotan interpretatu eta grabatu dute lan hau. 1909ko abenduaren 15ean, Castellonen, Tarregaren ehorzketan, hiru musika bandako musikagileak, hilkutxaren inguruan jarri Kapritxo Arabiarra interpretatu zuten solemneki. Ekitaldia ikusi zutenek, euren bizitzako unerik hunkigarrienetako bat bezala gogoratu zuten.
Tatyana Ryzhkova 1986an jaio zen Bielorrusian, eta gaur egun munduan etorkizun handia duen musika klasikoko gitarra-jotzaileetako bat da. YouTuben dagoeneko espazio bat egin da gitarra-jotzaile klasikoen buruan. Haren atzean 500 kontzertu baino gehiago daude munduan zehar, eta jarraitzaileen kopurua etengabe handitzen da, eszenaratze biziarekin, pasioarekin, birtuosismoarekin eta entretenimendu bereziarekin sarituz. Errepertorio klasikoarekin batera, Tatyana kantari-egile gisa garatu da: bere melodiak, letrak eta ahotsak zoragarriro bat egiten dute zentzumenentzako opari gisa.
Gaur Tatyanak, Francisco Tarregaren Kapritxo Arabiarra eskainiko digu.
Ennio Morricone (1928-2020) zinemako eta telebistako 500 soinu-banda eta beste konposizio sinfoniko eta koral batzuetako zuzendari eta konpositore italiarra izan zen. Aita musikaria zuen, umetan tronpeta ikasten hasi zen eta bederatzi urterekin Santa Zezilia Akademia Nazionalean sartu zen. 18 urterekin irratsaioetarako idazten hasi zen eta, pixkanaka, zinemako filmetarako. Sergio Leone zuzendariak, haurtzaroko lagunak, laguntza eskatu zion bere filmetan, eta horrela western eredu desberdin bat sortu zuten, Spagetti Western izenekoa. Bere kontratuak beste zuzendari batzuekin zabalduz joan ziren, soinu-banda preziatuenetako konpositore izatera iritsi arte. Bere ibilbidean zehar sari garrantzitsuak eta ezin konta ahala jaso zituen bere lan bikaina bermatuz.
Gaur, Morriconek berak gidatutako bere soinu-banda ezagunenetako batzuen analogia aurkeztuko dugu. I (0:00) The Ecstasy of Gold (The Good, the Bad and the Ugly) .- . II (3:22) The Good, the Bad and the Ugly . -. III (6:04) Once upon a Time in the West .- . IV (9:15) For a Few Dollars More . -. V (13:05) A Fistful of Dynamite .-. VI (17:43) Cinema Paradiso - Main Theme .-. VII (20:13) Chi Mai (Maddalena & Le professionel) .-. VIII (23:48) . La Califfa - The Lady Caliph / The Queen .-. IX (26:27) My Name is Nobody .-. X (29:37) L'arena (Il Mercenario - The Mercenary / A Professional Gun) .-. XI (34:23) Un Monumento (I Crudeli – The Hellbenders) .-. XII (36:55) Misterioso e Ostinato (Faccia a Faccia - Face to Face) .-. XIII (39:17) Un Amico (Revolver) .-. XIV (41:55) Love Theme for Nata (Cinema Paradiso) .-. XV (46:03) Romanzo (1900 - Novecento) .-. XVI (50:12) Romanza Quartiere (Quartiere) .-. XVII (53:51) Il Figlio e la Nostalgia (The Law of the Desert) .-. XVIII (57:41) Ninna Nanna per Adulteri (Cuore di Mamma) .-. XIX (01:00:45) Watch Chimes - Carillon's Theme (For a Few Dollars More) .-. XX (01:01:57) Tradimento Primo (Tepepa) .-. XXI (01:04:13) Run, Man, Run (The Big Gundown)
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Tomaso Albinoni (1671-1751) italiar barrokoko musikagile bat izan zen, Venezian jaio eta hil zena; bere operengatik ezaguna bere garaian, gaur egun bere ospea musika instrumentaletik eta, batez ere, bere Adagio famatutik datorkionean. Baina dirudienez ez zuen berak idatzi, baizik eta 1945ean Remo Giazotto italiar musikologoak konposatu zuen, Albinoniren soketarako eta organorako sonata baten zati batzuetan oinarrituta. Bere garaiko konpositoreekin kontrastean, ez zuen inoiz Elizan edo Gortean posturik lortu nahi izan, bere baliabideekin defendatzen baitzen eta bere independentziaz maiteminduta baitzegoen. Familia aberats baten semea, kantua eta biolina ikasi zituen, eta 50 opera inguru eta musika instrumental ugari konposatu zituen; batez ere, sonatak bakarlari eta hirukoterako, eta oboe eta biolinerako kontzertuak.
Bi oboetarako Kontzertua, op. 9, 9. zk., gaur aurkezten duguna, garai honetan ohikoak diren hiru mugimenduez osatuta dago: Azkarra-Motela-Azkarra, non oboe bikoteak hari-orkestra batekin hitz egiten duen. Bakarlarien papera Emily Knaapen eta Emily Tsai oboista estatubatuarrek egiten dute; instrumentisten lanbidea irakaskuntzarekin uztartzen dute eta University of Maryland Symphony Orchestrak laguntzen die.
Mozart eta masoneria. Masoneria izaera filantropikoko talde selektibo gisa agertu zen Europan XVII. mendearen amaieran, egitura federalekoa eta helburu humanistak zituena, hala nola egiaren bilaketa, giza jokabidearen, zientzien eta arteen azterketa eta pertsonen eta gizartearen garapen sozial eta morala. Hori guztia anaitasun-sentimenduan oinarrituta dago, eta horren irakaspenak igeltserotzako elementuekin sinbolizatzen dira. Helburu horiek kontuan hartuta, 28 urterekin Mozart, Vienako Logia Masonikoan sartu zen ikastun gisa; hurrengo hilean Ikaskide mailara igo zen; eta handik lau hilabetera, Maisu masoi izendatu zuten. Ilustrazioaren eraginez arrazionalismoa bilatzen zuen, baina bere kide askoren izaera okultistarekin bat egin gabe. Bide beretik, Thomsonen ustez, "musikak gizatasun, jakinduria eta pazientzia sentimenduak, bertute eta zintzotasuna, lagunekiko leialtasuna eta azkenik askatasunaren ulermena izan behar zituen". Mozartek ideia horietako asko zuzenean transmititzen ditu bere operetako batzuetan, eta beste batzuetan, berriz, masoien sinboloen bidez; nolanahi ere, masoneriarako kantatak konposatzen hasten da, masoiko kide izan aurretik ere, bere lagun asko masoiak baitziren. Ideia edo sinbolo masonikoen eragin handia duten obra gisa Requiem, La Clemenza di Tito eta gaur eskaintzen dugun Txirula magikoa aipatuko ditugu. Beste konpositore ospetsu batzuk ere masoiak izan ziren, hala nola bere aita Leopold Mozart, Haydn, Schubert, Liszt, Wagner, Puccini, Sibelius, Satie... Are gehiago, Bach masoi sutsu gisa adierazten duten zantzuak daude.
Opera, XVI. mendearen amaieran sortu zen, jakintsuen zirkulu baten (Camerata Fiorentina) ekimen gisa. Antzinako greziar antzerkia kantatua zela ohartzean, testu dramatikoak musikalizatzeko ideia izan zuten. Horrela, Jacopo Perik La Dafne (1597) sortu zuen, eta gaur egun bere libretoa baino ez da kontserbatzen; ondoren Euridice (1600), egile berarena. 1607an, Claudio Monteverdik La favola d'Orfeo konposatu zuen, non sarrera musikal bat gehitu zuen, «sinfonia» deitu zuena, eta abestutako zatiak «arietan» banatu zituen, opera modernoari egitura emanez. Operaren ondorengo bilakaera denboran zehar gertatu diren korronte musikal desberdinekin paraleloan joan da: XVII. mendetik XVIII. mendearen lehen erdira bitartean Barrokoa kokatu zen. Garai horretan, musika kultua elitezko gizarte-mailetarako gordeta zegoen, baina musika-forma berriak eta aberatsak sortu zituen, eta operarako berezko lengoaia aberats eta konplexua ezarri zuen, ez bakarrik konposizio- eta ahots-metodoetan, baita antzerki- eta eszenografia-ekoizpenetan ere.
XVIII. mendearen bigarren erdian Klasizismoa eman zen, bere konposizioen lasaitasunak eta harmoniak markatutako sormen handiko garaia. XIX. mendea Erromantizismoak markatu zuen, batez ere konpositorearen indibidualtasunak, jada jenio argiztatu eta gero eta goraipatu gisa hartzen zenak, kantuko ahots-irudi handienak bezala; burgesiak gizartearen gailentasunean aristokrazia baztertu zuen gizarte bateko izar bihurtu zirenak. Mende honetan, ordura arte ia musika-tradiziorik ez zuten nazio askoren aldaera musikalak sortu ziren, Nazionalismo musikala deiturikoa. Hainbat korrontek itxi zuten mendea, hala nola inpresionismo frantsesak eta verismo italiarrak.
XX. mendean, opera, gainerako musika eta arteak oro har bezala, abangoardian sartu zen, konposizio-metodo eta -teknika berriak sortu ziren sorkuntza artistikoa bururatzeko modu berri batean. Era askotako estiloetan adierazi ziren, komunikabideen hedapen handiagoko garai batean, publiko zabalago batengana iristea ahalbidetzen zutenak hainbat kanalen bidez (irratia, telebista, internet...), eta ez soilik aurrez aurrekoa; eta oraindik ere balioesten da aurreko aldietako musika-errepertorio zabala, indarrean dauden munduko opera-antzoki nagusietan.
Die Zauberflöte (Txirula magikoa) Vienan estreinatu zen opera bat da, Mozartek berak zuzendua, hil baino bi hilabete lehenago. Libretoa bere logia masonikoko kide batek idatzi zuen, Emanuel Schikanederrek, ongiaren eta gaizkiaren, argiaren eta iluntasunaren, ezagutzaren eta ezjakintasunaren arteko borrokari buruzko argudioekin; planteamendu guztiak funtsezkoak dira doktrina masonikoan. Pertsonaien, ekintzaren eta musika-egituren sinbologia masonikoz beteriko narrazioa.
Gauko bertsioa, Zuricheko Opera Antzokitik eskainiko dugu, Franz Welser-Möst (1960) austriarrak gidatua.
Sinfonia. Sinfonia hitza latinezko symphonĭa hitzetik dator, eta “kontsonantzia” esan nahi du, διρωνία(diaphοnia) funtzioaren kontra, "disonantzia" esan nahi baitu. Erdi Aroan eta geroago ere, sinfonia hitza zenbait instrumentu deskribatzeko erabili zen, batez ere aldi berean soinu bat baino gehiago sortzeko gai zirenak; «elkarrekin jotzea» esanahi bezala jasoa, XVIII. mendearen amaieran hitzak gaur egun ematen zaion esanahi komuna hartu zuen: lau atal edo mugimendu ezberdinez osatutako obra bat, gehienetan orkestrarako konposatua. Sinfoniak heldutasuna lortu zuen Beethovenekin. Bere sinfoniek lehen mugimendu bat izan ohi zuten, Allegro (sonata forman), bigarren mugimendu geldo bat (batzuetan gai eta bariazio forman), hirugarren mugimendu bat erritmo hirutarrarekin (normalean scherzo bat, Beethovenen aurretik minueto eta hirukote bat izaten zen), eta, amaitzeko, rondó edo sonata formako laugarren mugimendu azkarra.
Sinfonia re minorrean, gaur eskaintzen duguna, Juan Crisostomo de Arriagaren ondare artistikoaren obrarik paradigmatiko eta adierazgarrienetako bat da. Bere konposizioaren urte zehatza ziurtasunez ezagutzen ez den arren, 1824 inguruan kokatzen da, Arriaga Parisko etapa betean zegoenean. Sinfonia osatzen duen tonalitate nagusiari dagokionez ere, zalantzak daude; Victor Estapé eta Aurelio M. Secoren irakurketa bati jarraituz, sinfonia Re minorreko tonalitatean dago, nahiz eta Re maiorrean sartzeak despistatu dezakeen. Sinfonia lau mugimendutan egituratuta dago: I (0´30´´) ADAGIO. ALLEGRO VIVACE (3´39´´) .-. II (10´25´´) ANDANTE .-. III (18´50´´) MENUETTO: ALLEGRO .-. IV (23´05´´) ALLEGRO CON MOTO.
Gaur Galiziako Orkestra Sinfonikoak eskainiko digu, Jesús López Cobos (1940-2018) maisu zamoranoaren gidaritzapean.
Charles Ives (1874 – 1954) Estatu Batuetako konpositorea izan zen, nazioartean garrantzia hartzen lehenetarikoa. Ivesen musika ia ezezaguna izan zen bere bizitzan, eta haren obra asko jo gabe egon ziren urte askoan. Denborarekin, Ives American Originals taldeko bat izatera iritsiko da, amerikar estilo paregabea hartu zuen konpositore bat; bere konposizio guztietan zehar estatubatuar folklore tonuak ehunduko ditu eta musika aukerengatik bilaketa sakonak egiteagatik ezaguna izango da. Bere lanik ezagunenak orkestrarako La pregunta sin respuesta eta pianorako Sonata "Concord" dira.
Charles Ivesen Harizko kuartetoa 2. Zenbakia, 1907 eta 1913 artean idatzitako hari kuarteto bat da. 1946ko maiatzaren 11n estreinatu zuen Juilliard Schooleko ikasle talde batek, New Yorkeko Columbia Unibertsitateko McMillin Antzokian. Bere lehen interpretazio profesionala Walden hari laukoteak egin zuen, 1946ko irailaren 15ean, Yaddon, Lou Harrison musikagileak honako hau idaztera eraman zuen kontzertu batean: "Obra hau... orain arte AEBetako ganbera-musikako piezarik onena da... Horrelako musika berrogeita hamar urtean behin edo mende batean behin baino ez da gertatzen, fedez hain aberatsa eta amaieraz hain betea ". Bere Memos lanean, Ivesek kuartetoaren inguruan "daukadan gauzarik onenetako bat" zela esan zuen.
Forma eta edukia. Kuartetoa lau gizon irudikatzen dituen obra programatiko bat da, "hitz egiten, eztabaidatzen, argudiatzen, borrokatzen, elkarri eskua ematen, isiltzen... eta gero mendi hegaletik ibiltzen dira zerua ikusteko!" Mugimenduen izenburuek iradokitzen duten ikuskera dramatikoarekin bat etorriz, Ivesek lau instrumentuak jorratzen ditu, aurrez ikusi gabeko indibidualtasun-mailarekin: bakoitzak bere izaera berezia du, eta obraren kalitate orokorra lau osagai testual desberdinen amalgama behartu baten emaitza da, hiru mugimendutan egituratua: I (0 '41 ") Eztabaidak (Andante moderato — Andante con Spirito — Adagio molto) .- II (10' 08") Argudioak (Allegro con Spirito) .-. III (15 '53 ") Mendietako deia (Adagio — Andante — Adagio).
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Barry Harris (1929-2021) bebop estiloko (erritmo bizietan eta harmonia sorpresiboetan oinarritutako musika zuten talde txikiak) jazz pianista eta konpositorea izan zen, aurreko garaiko swingaren aurkako erreakzioa izan zena, talde handietan, erritmo lasaietan eta aurreikus zitezkeen harmonietan ankilosatua. Gaurko gure piano-jotzailea Detroiten jaio zen. Bertan, irakaskuntzan aritzen da talde txikiekin, eta estilo berriaren barruan hainbat grabazio egiten ditu. Geroago, New Yorkera joan zen, eta bertan harreman estuak izan zituen jazzaren lehen figurekin, adiskidetasunean eta ideietan, eta beboparen barruan irakaskuntza eta musika aktiboaren aldeko apustua egiten jarraitu zuen. 2021eko abenduaren 8an hil zen, COVIDak eragindako konplikazioen ondorioz.
Alejandro Fernández Abarca (Guadalajara, Mexiko, 1971ko apirilaren 24a) mexikar mariatxi eta pop abeslari latindarra da, Vicente Fernández abeslari rantxero zenduaren semea. Hasiera batean, Mexikoko eskualdeko musikako estilo tradizionaletan espezializatu zen, hala nola mariatxian. Ondoren, pop latinorantz dibertsifikatu da, hiri-ukituekin, baladarekin eta boleroarekin. Ibilbide diskografiko sendoa du eta hiru Grammy Latino eta sei Billboard Sari jaso ditu. 40 milioi album inguru saltzea lortu du.
Viña del Mar 2015:1 (2:42) Ahurra eta ganbila. 2 (6:49) Ahotsa badoa.-. 3 (11:49) Zer egingo dut nire maitasunarekin. 4 (16:42) Hustuketa .-. 5 Gaur zureganako gogoa daukat (19:43) .-. 6 (24:34) Hain ongi egiten didan.-. 7 (28:37) Maiteko zaitut .-. 8 (32:53) Galduko zaitut.- 9 (36:45) Abestu bihotzean.- 10 (43:48) Utzi galtzen. 11 (48:37) Baldin badakizu. (52:55) Mariatxiak.-. 12 - Hain bakarrik zoazen lekura (59:30) .-. 13 - Hil itzazu (1:03:10) .-. 14 (1:06:12) Min ematen du.- 15 (1:10:21) Kasko arinak.-16 (1:12:35) Tantita pen.-. (1:17:01) Zilarrezko kaioak .-. 17 (1:18:07) Emakumea da.- 18 (1:22:07) Izar bat galtzen duenak bezala.-. (1:27:58) Urrezko kaioak .-. 19 (1:29:25) Nahi nauzun egunean.- 20 (1:33:07) Jainkozko emakumeak.21 (1:35:14) Erditik kenduko naiz.- 22 (1:36:38) Hobe maitasun on bat.- 23 (1:38:15) Maitasun ederra.- 24 (1:39:50) Jeloskortasun hau.- 25 (1:41:39) Hona gure artean.-26 (1:43:44) Nola ahazten zaitudan.
Nina Hagen (1955), alemaniar abeslaria eta aktorea da, Ekialdeko Berlinen jaioa, gaur egungo Alemania bi estatutan banatuta zegoenean. Bere musika, punk eta kantu operistokoaren nahastea du ezaugarri nagusitzat. Aita, neska gazte bat besterik ez zenean hil zitzaion, eta ama, Wolf Biermann kantautorearekin ezkondu zen. Garai hartako Alemaniako Errepublika Demokratikoan kontrairaultzaile izatea leporatu zioten hainbat aldiz, erregimenaren aurkako kritikak eta isekak egiteagatik. Ninak txikitatik ikasi zuen balleta, eta abilezia harrigarria erakutsi zuen abeslari gisa, bere opera interpretazioengatik neska prodijiotzat hartzen zelarik. Gaur, punkaren garaiko abeslari berritzaileenetakotzat jotzen da Nina.
Céline Dion (1968) Quebecen jaiotako abeslari kanadarra da. Mundu osoan arrakasta lortu aurretik, bere jaioterrian izar nerabe gisa agertu zen, ospe handia eman zioten frantsesezko album batzuk kaleratuz. 1990ean kaleratu zuen Unison, bere ingelesezko lehen ekoizpena, merkatu anglosaxoian bere ibilbide nabarmen eta arrakastatsuaren hasiera markatu zuena. Dion, munduan disko gehien saldu dituen kanadarra da. Hainbat generoren eragina izan du: rocka, R&B, gospela eta klasizismoa, besteak beste. Bost Grammy sari irabazi ditu, eta artista bakarra da 30 milioi kopiatik gorako salmentak dituzten bi album jarraian izan dituena. Sony Music Entertainment-en arabera, abeslariak 200 milioi musika ekoizpen baino gehiago saldu ditu munduan.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Igor Stravinsky (1882-1971) errusiar pianista, orkestra zuzendari eta konpositorea izan zen; kritikari askorentzat, XX. mendeko garrantzitsuena. Bere bizitza luzean hainbat musika estilo eta generotan murgildu zen, erromantizismo ostetik hasi eta serialismo edo jazzera arte. Besteak beste, Rimski Korsakovekin ikasi zuen eta genero eta musika talde ezberdinetarako lan egin zuen; baina Serguei Diaghilev, Errusiako Balleten sortzailea, ezagutu ondoren, berarekin kolaborazio estua izan zuen. Stravinskik era askotako taldekatze eta generotarako ere idatzi zuen, besteak beste, operak eta sinfoniak, pianorako pieza txikiak eta jazz-taldeentzako obrak. Ospe handia lortu zuen, konpositore gisa ez ezik, pianista eta zuzendari gisa ere. Time aldizkariak XX. mendeko pertsona garrantzitsuenetakotzat jo zuen.
Pulcinella, gaur suite moduan aurkeztuko dugun obra, Diaghilevek enkargatutako ballet bat izan zen, XVIII. mendeko La comedia dell'arte filmeko pertsonaia batean oinarritutako libreto eta musika bat nahi zuena; beraz, Stravinsky, Pergolesiren musikan (hirukoteak, operak eta beste material batzuk) oinarritu zen musika hori berridazteko, forma modernoagoetara egokituz. 1920ko maiatzaren 15ean estreinatu zen balleta, Picassok diseinatutako jantzi eta dekoratuekin.
Basler Ballett (Ballet Theater Basel) Basileako Antzokiko Balleta da. Herrialde ezberdinetako 30 dantzarik osatzen dute, lehen mailakoak guztiak. Gainera, bere Ballet Eskolan paper hezitzaile garrantzitsua betetzen du, non 200 haur baino gehiago trebatzen diren.
Malamboa, Argentinako dantza folkloriko tradizional bat da, hegoaldeko musika deiturikoa. Panpan jaio zen 1600. urte inguruan. Argentinako dantza folklorikoen barruan salbuespena da, letrarik ez duelako; bonbo legüero baten musikak eta gitarrek (batzuetan bonboak bakarrik) laguntzen diote gizonezkoek bakarrik egiten duten dantza honi (nahiz eta gaur egungo Ballet Nazionalaren bertsioan emakumeak bigarren mailako paperean agertzen diren). Mugimendu konbinatu horien serie bati mudantza edo zapateo deritzo, eta horien baturak malanboa bera osatzen du. Ez dago araurik zapateadoa egiteko. Oinarrizko mugimenduen konbinazio bakoitza bakarra da, eta egiten duen gautxoaren originaltasunaren araberakoa. Zapateadoak, oin-kolpe baten bidez banatzen dira elkarrengandik, "errepique" deiturikoaren bidez. Oin-kolpe horrek soinu azkar eta berezi bat du, eta zapateatze baten amaiera eta beste baten hasiera adierazten ditu.
Donostiako Argia Dantza Taldea, Juan Antonio Urbeltzek (1940) zuzendutako 45 bat taldekidek osatzen dute; Euskal Herriko dantza ugari biltzen ditu “in situ”, eta zikloetan bilduta daude. Horietan, koreografia-, musika- eta instrumentu-bertsioen benetakotasuna izan da nagusi, baita jantziena ere. 1968ko Middlesbrough-eko (Ingalaterra) Nazioarteko Folklore Jaialdian 22 naziotako 28 talderen arteko lehen dantza saria eskuratu zuen. 1998an, Hanburgoko Alfred Toepfer Fundazioak, Arte Herrikoiaren Europako Saria eman zion.
Argia Dantzari Taldea, Alakiketan ikuskizuna, 1993. "Alakiketan" "Irradaka" (1987) eta "Zortziko" (1988) ikuskizunen jarraipena izan zen, 1992an Bilboko Arriaga antzokian estreinatu zelarik. 1993an "Muriska", Zuberoako pastoraletan oinarritutako dantzatutako drama edo koreografia batu zitzaion, eta muntai osoa Oliteko Nazioarteko Jaialdian estreinatu zen lehenbiziz. Bideo hau azken formatu honena da. Zuzendaritza, koreografia eta jantzien diseiuna: Juan A. Urbeltz Musika zuzendaritza eta arregloak: Marian Arregi Kolaborazioak: Goizaldi, Haritz eta Arkaitz dantza taldeak, Iturengo joaldunak, Oinak Arin eta Antiguo, Añorga eta Astigarragako haur taldeak. Musikariak: Argia eta Haritz taldeetakoak, Antiguotarrak taldeko tobera joleak eta Lasarteko soka-orkestra. Dantza maisuak: Fernando Aristizabal, Iñaki Arregi, Claude Iruretagoiena, Jexux Larrea, Josema Mendiola eta Lurdes Odriozola. Jantziak: Amaia Bueno, Claude Iruretagoiena eta Javier Cuadrado.
Il Giardino degli Amanti. Massimiliano Volpini koreografo erromatarrak sortutako suitea da, Mozarten konposizioen zatiekin. Bertan, bere obretako hainbat pertsonaia agertzen dira, musika misteriotsu eta intimoak dantzatzera gonbidatzen dituztenak.
Roberto Bolle (1975) ballet klasikoko dantzari italiarra da, eta munduko ballet konpainia ospetsuenekin aritu da. 2003an La Scalako Antzokiko étoile titulua jaso zuen eta 2009an American Ballet Theatreko dancer nagusia.
Halaber, Nicoletta Manni (1991) La Scala Antzokiko Balleteko lehen dantzaria da.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
