Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Johann Melchior Molter (1696 - 1765) Barrokoko musikagile eta biolin jotzaile alemaniarra izan zen, Eisenacheko Gymnasium delakoan hezia. 1717ko udazkenean Karlsruhen biolin-jotzaile gisa hasi zen lanean, eta han Maria Salome Rollwagenekin ezkondu zen, zortzi seme-alaba izan zituenarekin. 1719 eta 1721 artean konposizioa ikasi zuen Italian, eta 1722tik 1733ra kapera maisu izan zen Karlsruhen. 1734an kapera-maisu bihurtu zen Saxonia-Eisenacheko dukearen gortean. Maria 1737an hil zen eta 1742rako Molter berriro ezkondu zen Maria Christina Wagnerrekin. Urte hartan Karlsruhera itzuli eta Gymnasiumean irakasten hasi zen. 1747tik hil zen arte, Molter, Badengo Margrave Carl Friedrichek kontratatu zuen, bere lehen nagusiaren semeak. Molterren obrek oratorio bat, zenbait kantata, 140 sinfonia baino gehiago, oberturak eta orkestrarako hainbat piezak osatzen dute; kontzertu ugari, horietariko batzuk klarineterako idatziak eta tronpetarako beste 2 kontzertu ere, ganbera-musikako piezez gain.
Klarinetea mihi edo kainabera sinpledun zurezko haize-instrumentuen familiako musika-tresna bat da (oboeak eta fagotak kanabera edo mihi bikoitzak erabiltzen dituzte). Orkestraren barruan, egur-haizearen sailean dago, flauta, oboe, saxofoi eta fagotarekin batera. Klarinetearen tinbreak ñabardura eta adierazpen-aukera ugari eskaintzen ditu. Flauta eta biolinarekin batera, orkestrako instrumenturik bizkorrena da; muturreko edozein ñabardura eman dezake edozein erregistrotan, eta horrek oso ahots aldakorra duen instrumentua bihurtzen du. Klarineterako obra eta kontzertu handiak idatzi dira, eta horien artean historian ondoen baloratutako kontzertuetako bat nabarmentzen da, Wolfgang Amadeus Mozarten Klarinete eta orkestrarako Kontzertua la maiorrean.
Gaur, Kymia Kermani klarinete jotzaile irandar-holandarrak, Stijn Berkouwer maisuak gidatuta, Klarineterako 1. Kontzertua Ren musika lanaren hirugarren mugimendua eskainiko digu.
Franz Schubert (1797-1828) Austriar konpositorea, 11 urterekin Vienako Kapera Inperialeko koruko kide bezala onartua izan zena, bertan, Salieri irakasle bezala izan zuelarik. Garai hartan, antzerkiak, operak, ematen zuen dirua, nahiz eta inoiz ez zen nabarmendu genero honetan, eta liederretan (abestiak) murgildu zen. Horien artean, aipatzekoak dira Ave María eta La Bella Molinera lieder multzoa. 31 urterekin hil bazen ere, 1.500 lan baino gehiago utzi zituen idatzita pianoko eta ganbera-musikako pieza ugariren artean, 8 sinfonia, obra kontzertanteak, musika intzidentala, musika sakratua (besteak beste, 7 Meza, Oratorio 1 eta Requiem 1), hainbat singspiel (opereta txikiak), operako zerbait eta 600 ahots-lan txiki baino gehiago, batez ere aipatutako liederrak.
Dietrich Fischer-Dieskau (1925-2012) baritono, orkestra-zuzendari eta musikologo alemaniarra izan zen, askoren ustez bere belaunaldiko edo zergatik ez, XX. Mendeko lieder kantaririk onena izan zen. Oso miretsia izan zen ahotsean zituen tonu-ezaugarriengatik eta kolore-ñabardurengatik, eta opera-rol asko interpretatu zituen; bere errepertorioa oso zabala izan zen, bai garai desbedinetakoa izan zelako, baita landutako genero desberdinengatik.
Lied-a (plurala alemanez Lieder da) musika klasikoaren historian erabiltzen den termino bat da, abesti liriko labur bati erreferentzia egiteko erabiltzen dena. Abesti horren letra, ahots solistarako eta akonpainamendurako (gehienetan pianorako) musika jarri zaion eta idatzi den poema bat da. Forma horrek ezaugarri hauek ditu: laburra izatea, birtuosismo belkantistikoari uko egitea, poemarekin harreman estua izatea eta Volkslied edo Alemaniako herri-kantagintzaren eragin handia. Germaniar herrialdeetako musika-forma tipikoa da, erromantizismo garaikoa batipat. Franz Schubert konpositore austriarrarekin garapen maila altua lortu zuen, nahiz eta bere aurrekariak Haydn, Mozart eta Beethoven-en izan zituen.
Winterreise (Neguko bidaia) Franz Schubertek Wilhelm Müllerren poemei buruz osatutako lieder zikloa da. Bere bizitzako azken urtean konposatu zuen obretako bat da, eta gehien lan egin zuen lieder multzoa. Dietrich Fischer-Dieskauren ustez, "Neguko bidaiak azken urteko obra guztiak irudikatzen ditu, konposizio-teknika igotzeari, intuizioari eta zabaltzeari dagokienez". La bella molinera zikloarekin batera, XIX. mendeko ganbera-musika ezaguna irudikatzen du, eta "lieder zikloaren" adierazle nagusia da, Schubertekin "forma handira" igarotzen den ahots-generoa. Egilearen nortasuna islatzen dute eta, zuzen interpretatuta, "inpresio izoztaile bat uzten dute, austriar xarmari edo zorion negar-eragileari amore eman gabe" (D. Fischer-Dieskau). Caspar David Friedrichen pinturetatik eta Arthur Schopenhauerren gazte-filosofiatik oso hurbil dagoen mundu mental eta psikologikoa irudikatzen du.
Abestien aurkibidea: 1 (0:20) Gute Nacht .-. 2 (5:43) Gefror'ne Tränen .-. 3 (7:33) Gefror'ne Tränen .-. 4 (9:56) Erstarrung .-. 5 (12:46) Der Lindenbaum .-. 6 (17:38) Wasserflut .-. 7 (21:36) Auf dem Flusse .-. 8 (25:01) Rückblick .-. 9 (27:22) Irrlicht .-. 10 (29:46) Rast .-. 11 (32:53) Frühlingstraum .-. 12 (37:05) Einsamkeit .-. 13 (39:40) Die Post .-. 14 (41:56) Der greise Kopf .-. 15 (45:04) Die Krähe .-. 16 (47:24) Letzte Hoffnung .-. 17 (49:26) Im Dorfe .-. 18 (53:03) Der stürmische Morgen .-. 19 (53:56) Täuschung .-. 20 (55:32) Der Wegweiser .-. 21 (59:40) Das Wirtshaus .-. 22 (1:04:06) Mut .-. 23 (1:05:32) Die Nebensonnen .-. 24 (1:08:19) Der Leiermann.
Gaur eskaintzen dugun bertsioa Dietrich Fischer-Dieskau handiari dagokio, pianoan beste handi bat lagun duela, kasu honetan pianoa eta akonpainamendua, Alfred Brendel.
Georges Bizet (1836-1875) piano-jotzaile eta konpositore frantziarra izan zen, baina ez zuen arrakasta handirik lortu. Bizetek hainbat sari irabazi zituen Parisko Kontserbatorioan ikasle gisa egindako ibilbide bikainean, 1857an Erromako Sari ospetsua barne. Aparteko piano-jotzailetzat hartu zuten, nahiz eta nahiago izan zuen bere trebetasuna ez aprobetxatu eta gutxitan jo zuen jendaurrean. Bere opera ezagunenak, Carmen deiturikoak, sekulako arrakasta lortu zuen estreinaldian, baina ez zuen gozatu, handik hiru hilabetera hil baitzen, 39 urte zituela, bihotzekoak jota. Gainerako lanak XX. mendean zokoratu eta berreskuratu zituzten pixkanaka. Hala eta guztiz ere, gaur egun XIX. mendeko erreferentetzat eta konpositore bikain eta irudimentsutzat hartzen da.
Carmen lau ekitaldiko opera dramatikoa da, Georges Bizeten musikarekin eta Ludovic Halévy eta Henri Meilhac egileen libretoarekin, Prosper Mériméeren Carmen eleberrian oinarritua; ekintza 1820ko Sevillan gertatzen da, izaera handiko ijito eder eta oldarkor bat protagonista duelarik.
Gaur, Carmen Operaren Lehen Ekitaldiko Haurren Abesbatza eskainiko dugu, Singapurreko Sinfonikoaren Haur Abesbatza eta Orkestraren interpretazioarekin.
Gustav Holst (1874-1934), britainiar tronbonista, moldatzailea, konpositorea eta irakaslea izan zen. Planetak izeneko orkestra-suiteagatik da batez ere ezaguna; izan ere, beste lan asko genero desberdinetan idatzi zituen arren, bakar batek ere ez zuen arrakasta konparagarririk lortu. Bere konposizio estilo bereizgarria eragin askoren emaitza izan zen, Richard Wagner eta Richard Strauss bere garapenaren hasieran erabakigarrienak izan zirelarik. XX. mende hasierako ingeles abesti herrikoiaren berpizteak eta Maurice Ravel bezalako konpositore moderno berrien adibideak, Holst bere estilo pertsonala garatzera eta fintzera eraman zuten. Bere konposizioek eragin nabarmena izan zuten Edmund Rubbra, Michael Tippett eta Benjamin Britten konpositore ingeles gazteagoengan.
Planetak, bere lanik ezagunena da eta zazpi planetatan pertsonifikatutako zazpi mugimenduz osatutako suite bat da; astrologiaren eta greko-erromatar mitologiaren esanahi ugariak dituen poema sinfoniko baten antzera dago ikusgai.
Marte, suitearen lehen mugimendua da, eta horretan jarriko dugu arreta gaur. Marte, gerraren jainkoa da, “Gerraren Eramailea” bezala azpititulatzen duena Holst-ek; martxa bizi, asaldagarri eta mehatxagarri batean zehaztua.
Gaur, BBC Symphony Orchestrak eskainiko digu, Susanna Mälkki finlandiar irakaslearen gidaritzapean.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Johann Sebastian Bach (1685-1750) biolin-jolea, organo-jolea, zuzendari eta konpositore alemaniarra izan zen. Eisenachen jaio zen, historiako musika-familia garrantzitsuenean, bere baitan 30 konpositore ospetsu baino gehiagorekin. 1703an lortu zuen Arndstateko Printzearen gorteko musikari gisa egin zuen lehen lana, eta 1707an Mülhausenera joan zen organista gisa. Han, Maria Barbara lehengusinarekin ezkondu zen, eta zazpi seme-alaba izan zituen. 1720an emaztea hil ondoren, urte eta erdi geroago berriro ezkondu zen Maria Magdalenarekin, zeinarekin beste hamahiru seme-alaba izango zituen. 1723an Leipzigera joan zen bizitzera eta 65 urterekin hil zen. Musikagile emankorra, Musikaren Historiako hiru jeinu nagusietako bat da Mozart eta Beethovenekin batera.
Kantata musika pieza bat da, ahots bakarlari batek edo gehiagok “abesteko” idatzia, akonpainamendu instrumentalarekin, eta, oro har, mugimendu batzuek osatzen dute, eta, batzuetan, koru batek. Cantata mota zaharrena, cantata da camera bezala ezagutzen dena, XVII. mendearen amaieran jaio zen, testu profano baten gainean ahots bakarlariarentzat konposatua, eta kantata erlijiosoa erritu erlijiosoetarako sortu zen. Kantata hauek, oro har, hasierako koru batekin artikulatuta egoten ziren, non sopranoek musika gaiari ekiten baitzioten, aria, errezitatibo eta koralen segida batekin osatuz, batzuetan ahotserako prestatutako melodia jotzen zuten instrumentu bakarlarien pasarteekin. Oratorioarekiko funtsezko aldea da oratorioak hori sostengatzen duen argudio bat duela.
Gott ist mein König, BWV 71 (Jainkoa nire erregea da) Johann Sebastian Bachek Mühlhausenen idatzitako kantata bat da, udal kontseiluaren inauguraziorako 1708ko otsailaren 4an estreinatua. Bachen lehen sei kantatetako bat da (BWV 150, 131, 106, 196 eta 4rekin batera). Beste testuetan bezala, BWV 71ko testuak ez du ez errezitatiborik ez ariarik, aurrerago Erdmann Neumeisterrek erantsiko zuen estiloa baino lehenagokoa baita.
Gaurko interpreteak honako hauek dira: Arleen Auger (sopranoa), Gabriele Schreckenbach (kontraltoa), Adalbert Kraus (tenorra), Philippe Huttenlocher (baxua), Stuttgarteko Gächinger Kantoreak eta Bach Collegium, guztiak Helmuth Rilling maisu alemaniarrak zuzenduak.
Reinhold Glière (1875 – 1956) Kieven (Sobietar Batasuneko kide zen urte haietan) jaiotako musikagile posterromantikoa izan zen. Bere aita oso maila oneko musikaria eta instrumentista anitza izan zen, besteak beste flauta, klarinetea, tronpa eta tronpeta menperatuz. Glière opera, ballet, kontzertu eta obra sinfoniko ugariren egilea da, eta, besteak beste, SESBeko Herriko Artista saria (1938) eta hiru alditan, lehen mailako Stalin saria (1946, 1948, 1950) jaso zituen.
Glièreen lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita. XVII. mendetik aurrera, lan bat argitaratzen zen bakoitzean katalogazio-modu hau erabiltzen hasi ziren, Opus (edo Op. laburdura) hitzaren aurretik, haren ordena-zenbakia jarriz.
Reinhold Glièrek Harpa eta orkestrarako kontzertua Mi bemol maiorrean Op. 74a 1938an idatzi zuen eta hiru mugimendutan egituratuta dago: I (0 '05 ") ALLEGRO MODERATO MI BEMOL MAIORREAN .- II (11' 27") GAIA BARIAZIOEKIN DO BEMOL MAIORREAN.- III (23 '00 ") ALLEGRO GIOCOSO MI BEMOL MAIORREAN. Lan hau konposatzeko, Glièrek, Ksenia Alexandrovna Erdely harpa jotzailearen aholkularitza teknikoa eskatu zuen, eta hark hainbeste iradokizun egin zizkion, ezen berak musikagile gisa aitortzea eskaini baitzion; baina berak uko egin zion, eta obra, azkenean, Glière-ren lan gisa argitaratu zen, Erdelyk argitaratua. Musikak Vienako estilo klasikoa eta Errusiako nazionalismo erromantikoa gogorarazten dituzten ezaugarriak uztartzen ditu.
Gaur Elizaveta Bushueva harpa jotzailearen bertsioa eskainiko dugu, Sergey Tararin maisuak gidatutako "Russian Philharmonic" Moscow City Symphony- lagunduta.
Ottorino Respighi (1879-1936) italiar musikagile, orkestra-zuzendari eta musikologoa izan zen. Bere aitarekin piano eta biolin ikasketak hasi zituen Boloniako Musicale Lizeoan jarraitzeko, baita antzinako musikaren konposizio eta ikerketa historikoak ere. 1900. urtean, San Petersburgoko Errusiar Antzokiko orkestran biolista nagusiaren papera onartu zuen. Bertan, Rimsky-Korsakov ezagutu zuen eta bost hilabetez orkestrazio ikasketak egin zituen. Ondoren, Boloniara itzuli zen. 1913an, Erromako Santa Zezilia Kontserbatorioko konposizio irakasle izendatu zuten, eta kargu horretan jardun zuen bizitza osoan. Piano, gitarra, biolin eta pianorako obrak idatzi zituen, ganbera-talde askotarikoak, musika sinfoniko ugari, musika korala, zortzi opera eta bost ballet.
Poema sinfonikoa modu askean egindako orkestra-lana da, oro har literatura-testu batean oinarritua, eta aurrez ezarritako gidoiaren bidez sentsazioak edo sentimenduak sortzea du helburu. Normalean mugimendu bakarra izaten du eta orkestrarako idatzita dago, nahiz eta pianorako edo instrumentu talde txikietarako ere izan daitekeen. Poema sinfonikoaren aita Franz Liszt izan zen, genero horretako 13 lan idatzi zituena; genero hori berehala orokortuko zen erromantizismotik aurrera.
Erromako Pinuak (Pinos de Roma, edo italieraz Pini di Roma P 141), Ottorino Respighik 1924an konposatutako orkestrarako poema sinfonikoa da. Pieza programatikoak Erromako pinuz betetako hainbat leku erretratatzen ditu musikalki, zehazki Villa Borgheseko lorategietakoak, katakonba batetik gertu, Janikuluko muinoan eta Apia Bidean zehar daudenak. Trilogia erromatarraren zati da, eta hiri eternalari buruzko bere hiru poema sinfonikoetako bigarrena da, Fontane di Romaren (1916) eta Feste romaneren (1928) ondoren.
Gaur Rafael Sanz Espert maisuak bandarako moldatutako bertsioa eskainiko dugu, Lliriako Banda Primitiboa berak gidatuz.
Chen Yi (Kanton, Txina, 1953ko apirilaren 4a) txinar-estatubatuar musikagilea da, bere herrialdeko tradizioak eta mendebaldeko konposizioa nahasten dituena. Bere musika orkestrala, ganberakoa, korala eta pianorako izan ohi da, eta munduko herrialde askotan interpretatu izan da. Chen Yi 1953ko apirilaren 4an jaio zen Kantonen. 'Chen' familiaren izena da, eta 'Yi' bere bataio-izena; hala ere, bere izena erabiltzen jarraitu zuen Txinan erabili ohi den ordenan, Estatu Batuetan bizi arren. Li Su-xinekin pianoa ikasten hasi zen eta biolina Zheng Ri-huarekin 3 urterekin. Handik gutxira, Wu Zu-gianekin konposizioa ikasten hasi zen Beijingo Kontserbatorio Nagusian, 1978tik 1986ra. Chou Wen-chung eta Mario Davidovskyrekin konposizioa ikasi zuen Columbiako Unibertsitatean 1986tik 1993ra, eta doktoretza lortu zuen bertan.
Chen, Kantoneko opera-konpainiako kontzertino izendatu zuten; hori dela eta, Txinako instrumentu ugari jotzen ikasi zuen garai horretan, eta Txinako musika tradizionala ikertzen hasi zen, Zheng Zhongekin mendebaldeko teoria musikala ikastearekin batera. 1977an, Beijingo Musika Kontserbatorio Nagusiak ateak ireki zituen berriro, eta Chen konposizioko ikasle gisa onartua izan zen, 1982an titulua jasoz. Chen konposizioan maisutasuna lortu zuen lehen emakumea izan zen Txinan eta bere musika telebistaz aurkeztu zen. Garai hartan, New Yorkera joan zen Columbiako Unibertsitatean konposizioa ikastera; ordurako, konpositore oparoa zen, eta kritika positiboak jaso zituen bere obretan. Bere obra batzuk, hala nola 1992ko Pianorako Kontzertua Brooklyngo Orkestra Filarmonikoak eta beste orkestra garrantzitsu batzuek interpretatu zuten.
Gitarra hari pultsatuko instrumentua da, hari perkutituko pianoa edo hari igurtziko biolina ez bezala. Mendeetako bilakaeraren ondoren, gaur egungo gitarra erresonantzia-kaxak osatzen du, goialdean zulo edo aho zabala duena. Masta hori, zubian hasi eta larako-multzoa dagoen beste puntaraino doa, sei hari edo sokak zeharkatzen dutelarik; larakoak, hariak afinatzeko erabiltzen dira. Bestalde, masta, egurrezko zati batez babestua dago, diapasoia deiturikoa, trasteetan banatua eta sokak tonu erdietan banatzen dituena. Gitarraren jatorria, K.a. 1.000 urte ingurukoa da, non asiriarrek jadanik bazituzten hari pultsatuzko instrumentuak erresonantzia-kaxarekin. Sei hariko gitarra XVIII. mendean ezarri zuen Jacob Ottok, egungo afinazioarekin.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Stan Getz (1927-1991) saxofoi jotzaile estatubatuarra izan zen, jazzaren historiako saxofoi jotzaile tenore garrantzitsuenetako bat. Haren soinu biribil liluragarria dela eta, "Soinua" ezizena jarri zion publikoak. Bere diskoekin hainbat Grammy irabazi zituen eta jazzaren historiako saxo-tenore garrantzitsuenetakotzat jotzen da. Ederki ulertu zuen bossa-novaren hizkuntza, eta erabat natural jo zuen musikari brasildarrekin egindako grabazioetan. 1967an eta ondorengo urteetan, Getz gehiago interesatzen hasi zen jazz-rockaren eta post bop joeren fusioan, gero eta musika pertsonalagoa eginez eta Chick Corea, Stanley Clarke edo Gary Burtonekin albumak grabatuz.
Tyla (Johannesburgo, Gauteng, 2002ko urtarrilaren 30a) hegoafrikar abeslari eta konpositorea da. Epic Recordsekin sinatu zuen 2021ean, Kooldrinkekin «Getting Late» 2019ko estreinaldi xumearekin arrakasta nazionala izan ondoren. Tylak nazioarteko ospea lortu zuen «Water» 2023ko singlea merkaturatu zuenean. Lehen hamarren artean sartu zen hamasei herrialdetan, Erresuma Batuan eta Estatu Batuetan barne. «Water» izan zen 55 urtean Estatu Batuetako Billboard Hot 100era sartu zen hegoafrikar bakarlari baten lehen abestia, eta 2024an Afrikako musika-interpretazio onenaren inaugurazio-Grammy saria jaso zuen. Bere izen bereko albuma 2024ko martxoaren 22an kaleratu zen kritika arrakasta handiarekin. Tylak BRIT sari bat, Soul Train Music sari bat, MOBO sari bat eta bi South African Music Awards sari ere jaso ditu.
La Raíz, Gandiako (Valentzia) musika taldea izan zen, rocka, ska, reggaea eta rapa nahasten zituena. La Raíz 2005ean elkartu zen, Edu egungo gitarra-jolea zegoen eta estilo guztiz ezberdina zuen aurreko taldearen haustura aprobetxatuz. Harrezkero, Pablo Sánchez Pardines bihurtu zen ahots nagusia eta konpositorea. Taldearen asmoa, musikari ez ziren bere lagun askorekin talde handi bat elkartzea zen. Batzuetan banda honen estiloa "rockstizaje" gisa katalogatu izan da. Hainbat jatorri nazional eta musikaletako hamaika musikari, agertokian banatuta, beren letretan presentzia indartsu eta eduki liriko handiarekin. Batzuek esku hartzeko musika estiloen barruan katalogatzen dute beren musika.
Shakira (1977) kolonbiar konpositore eta abeslaria da, eta gaztelaniaz zein ingelesez gailentzen da. Aita libanoarra (“Shakira” izen arabiarra da, “graziaz betea” esan nahi duena) eta ama kolonbiarra zituen, Kataluniar arbasoekin. Hamaika urterekin Buscando artista infantil telebista-lehiaketa irabazi zuen, hurrengo bi urteetan ere sari hori errepikatuko zuena. 16 urterekin Viña del Mar-eko Kantuaren Jaialdian parte hartzera gonbidatu zuten eta 2010ean Hegoafrikako Munduko Futbol Txapelketa itxi zuen artista izan zen. Pies Descalzos Fundazioaren sortzailea da, Kolonbian indarkeriaren biktima diren haurrei laguntzen diena, eta baita ALASen (Latinoamerika Ekintza Solidarioan) partaide; bere denbora eta diruaren zati bat, kausa solidarioei eskaintzen die.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Romualdo Marenco (1841-1907) italiar musikagilea izan zen. Marencok Genoako Doria Antzokian hasi zuen bere ibilbide musikala biolinista gisa. Bere lehen konposizioa Garibaldi 's Landing in Marsala balleta izan zen. Milango La Scalako orkestra zuzendari izendatu zuten eta bere ballet konpainia ere zuzendu zuen zazpi urtez. Bere ballet ezagunenak Luigi Manzotti koreografoarekin batera idatzi zituen garai hartan; batez ere 1881ean konposatutako Excelsior balleta.
Excelsior Balleta, XIX. mendean zehar egindako aurrerapen zientifiko eta industrialari egindako omenaldia da, argi elektrikotik telegrafora, lurrun-makinara, Fréjus trenbide-tunelera eta Suezko kanalera arte. Horrela, mugimendu futurista iragartzen du. Lehen bederatzi hilabeteetan 100 aldiz antzeztu zen Italian eta atzerrian.
Gramilanoren aipamen bat: "Excelsior ballet kontzeptual bat da: argia iluntasunaren gainetik gailentzen da, eta Bakea, Asmamena, Pertseberantzia, Balioa, Konkordia eta abar irudikatzen dituzten dantzariak aurkezten ditu. Luigi Manzottik 1881ean sortu zuen balleta Milanen, ehunka dantzari taularatuz, elefante, tronpetista, haur eta abarrekin batera, Romualdo Marencoren partitura bikainarekin batera. Garai hartan, Italiako biztanleria euforiko zegoen, duela gutxi bihurtu baitziren, tira... italiar. Italiar Batasuna hamarkada bat lehenago gertatu zen, eta ospatzeko unea zen. Eta zer hobeto ballet ikuskizun handi eta lotsagabe batekin baino! Gizateriaren aurrerapena erakusten du, zientziaren bidez [esklabutzaren abolizioa] etorkizun hobe baterantz: garraioa, elektrizitatea, ingeniaritza. Excelsiorrek sekulako arrakasta izan zuen Milanen eta birak egin zituen Italiako hiri nagusietan zehar, ondoren Londres, Viena eta San Petersburgora bidaiak eginez. Frantsesei hainbeste gustatu zitzaienez, hilabete luzez kartelean egon zen Parisen. " (Bideoaren oineko iruzkinetik jasoa)
Gustav Mahler (1860-1911) austriar konpositore eta orkestra-zuzendaria izan zen, Kaliště-n jaioa, gaur egungo Txekian, erromantizismo osteko konpositore garrantzitsuenetakotzat jotzen dena. Bere sormen lana sinfonian, lied-ean (kantu lirikoa) eta bi kontzeptu horien elkarketan oinarritu zuen; horri gehitu behar zaio lantzen zituen elementuen aniztasuna (doinu herrikoiak, militarrak, mota askotako fanfarreak, …), publikoa ohituta ez zegoen disonantzia agerikoak eta bere sinfonien iraupen luzea; horri gehitzen badiogu bere jatorri juduengatik prentsa antisemita jakin bat izan zuela aurrez aurre, ez da harritzekoa bere konposizioek bizi zen bitartean, merezitako arrakastarik ez izatea.
Death of the Rose. Lehen aldiz, debekuaren hamarkaden ondoren, Sobietar Batasuneko ballet konpainia liderrak atzerriko koreografo bat gonbidatu zuen: Roland Petit (1924-2011), Frantziakoa. Gaurko gure protagonistaren miresle, Maya Plisetskaya (1925), Bolshoi Antzokiko lehen dantzaria, Petitek bere La Rose Malade balletaren zati bat eraman zuen Moskuko eszenatokira, Mahlerren musikarekin, Death of the Rose lanaren Rose eta Youth bi heroien duoa lan independente bihurtuz. Alexander Godunov (1949-1995) Bolshoiko bakarlariak jokatu zuen gaztetasunaren papera, eta 1971n Bolshoi Antzokiko bakarlari bihurtu zen.
Moncayoko Huapango, José Pablo Moncayo mexikar konpositorearen obra sinfonikoa da, 1941ean estreinatua eta, ziurrenik, konpositore horren lanik ezagunena, Mexikoko kultur eta ikus-entzunezko ekoizpen nazionalistarekin lotura handia duena. Hain da handia, non herrialde horretan Mexikoko bigarren Himno Nazionala deitu izan zaion, nahiz eta izenburu hori Gerardo Codinaren Zacatecasen Martxarekin partekatzen duen. Huapangoaren erritmo tradizionalen berrinterpretaziotik abiatuta konposatu zen, batez ere veracruztarrak, baita eskualde horretako piezetatik ere, hala nola El Siquisirí, El Balajú eta El Gavilancillo; 1941eko abuztuaren 15ean estreinatu zen.
Amalia Hernández balleta, 1952an sortu zuen Amalia Hernández dantzari eta koreografoak. Mexiko Hiriko Arte Ederren Jauregian du egoitza, eta Mexikoko Ballet Folklorikoa ere deitzen zaio. 60 koreografia propio baino gehiago ditu, eta Mexikoko geografia osoan egin ditu emanaldiak. Horrez gain, nazioarteko 100 bira baino gehiago ere egin ditu, guztira 60 herrialde bisitatuz. Azken urte hauetan guztietan Mexikoko musika eta dantza tradizionalen erreferente izan da.
Mariachi Vargas de Tecalitlan Mexikoko musika folklorikoko taldea da, 1897an Gaspar Vargas López maisuak (1880-1969) sortua. Gaur egun, Rubén Fuentes maisuaren ekoizpen artistikoaren eta zuzendaritza orokorraren pean dago, eta Carlos Martínezek zuzentzen du musika. Taldea harpa batek, bihuela batek, gitarra batek, gitarroi batek, hiru tronpetak eta zazpi biolinek osatzen dute, eta Munduko Mariatxi Onena izena dute, Fuentesek berak (1956an RCA Victorren zuzendari artistikoa zenean) taldearentzat iradoki zuena. Bere ibilbide luzean, hamaika errezitaldi egin ditu zuzenean, eta lan diskografiko ugari ditu.
Donostiako Argia Dantza Taldea, Juan Antonio Urbeltzek (1940) zuzendutako 45 bat taldekidek osatzen dute; Euskal Herriko dantza ugari biltzen ditu “in situ”, eta zikloetan bilduta daude. Horietan, koreografia-, musika- eta instrumentu-bertsioen benetakotasuna izan da nagusi, baita jantziena ere. 1968ko Middlesbrough-eko (Ingalaterra) Nazioarteko Folklore Jaialdian 22 naziotako 28 talderen arteko lehen dantza saria eskuratu zuen. 1998an, Hanburgoko Alfred Toepfer Fundazioak, Arte Herrikoiaren Europako Saria eman zion. 2003an Pas de Basque ikuskizuna aurkeztu zuen, euskal tradizioan oinarritua, baina dinamika garaikidearekin; gaur ikuskizun honen zati bat eskaintzen dugu.
Almute dantza, Saskito dantza edo Xarmanta bezala ere ezaguna, baztandarren errepertorioaren berezko dantza da, Baztanen esklusiboki dantzatu ez dena; izan ere, Gipuzkoan, Lapurdin eta Nafarroa Beherean ere aurki ditzakegu horren testigantzak. Saskitoa edo almutea (almud) oinarri karratuko kaxoi txiki bat da, zereala (artoa, garia, garagarra) neurtzeko erabiltzen zena, eta dantzarako, dantza-jolas baterako aitzakia gisa erabili dena. Horretarako, ahuspez jartzen zen, dantzariak gainean dantza egin ahal izan zezan; musikaren konpasean, dantzariak jauzi txikiak egin behar ditu almud gainean, beste oina airean mantenduz. Doinuaren arabera, dantzariak jauziak egiteko oina aldatu behar du.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
