Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak

Bartolomé María de Ercilla (1863-1898) Durangon jaio zen, Bizkaian, herriko alkate izandako Juan Timoteo de Ercilla y Cenarruzabeitiaren semea; horrek erraztu egin zuen garai hartako euskal kulturaren estandarte nagusietako batzuekin zuen harremana, hala nola Miguel de Unamuno, Felipe Arrese edo Arturo Campionekin. Durangoko Musika Bandaren lehen zuzendaria izan zen, baita Iparraguirre Orfeoiaren sortzailea ere. Bere konposizio-lana irakaskuntzarekin, pianoaren interpretazioarekin, instrumentu eta ahots taldeen zuzendaritzarekin eta baita kultur ekitaldien antolaketarekin ere uztartu zuen, Bilboko Adiskidetasunaren Zirkuluko Musika Gaubelak kasu. Durangon hil zen, heriotza naturalak jota, kroniken arabera, konpositoreak 35 urte besterik ez zituenean.

Mesias Sarritan. 1892ko Eguberri egunean, bere lanik ezagunena estreinatuko da, Mesias Sarritan gabon-kanta herrikoia, hiru ahots mistorentzat idatzia eta tenore-solorako zortzikoarekin. Castor de Gorrichateguiri dedikaturik dago, bere irakasle berriztarrari, eta Durangoko Ospitaleko kapilau Balbino de Garitaonandia abadearen hitzez osatua dago, eta Opus 51. katalogo-zenbakiarekin. Zenbaki honek, 29 urterekin jada, Ercillak gutxienez obra kopuru hori konposatu zuela adierazten du, batez ere pianorako, bandarako, teklaturako eta ahotserako, korurako, orkestrarako eta beste egile batzuen obren moldaketetarako. (Astola aldizkariak argitaratutako Durangoko Tabira Bandako zuzendari Luis Orduña Ridruejoren artikulutik aterata).


Adolphe Adam (1803-1856) Parisen jaiotako musikagile frantsesa izan zen eta musika eszeniko ugari idatzi zituen. Bere lehen arrakastak helduarora iritsi ziren Giselle balletarekin eta Si j 'étais roi operarekin; ordurako hainbat ballet eta opera idatzi zituen; guztira 40 opera, 14 ballet eta hainbat kantata, ereserkiak, mezak, koruak, pianorako piezak, pantomimak, martxa militarrak eta antzerki-lanak idatzi zituen; konposizio horietatik guztietatik, aipatutakoez gain, gaur egun mundu osoan ezaguna den Minuit chrétien gabon kanta nabarmendu behar da, ingelesezko itzulpenean, hala nola, O Holy Night, eta Le Corsaire balleta. 1849tik 1856an hil zen arte, Parisko Kontserbatorioko konposizio irakaslea izan zen.

Minuit, chrétien, euskaraz “Oh Gau Santua”, gaztelaniaz «Oh Santa Noche» eta ingelesez «O Holy Night», 1847an Adolphe Adam konpositorearen musikarekin eta 1843an Placide Cappeauk frantsesez idatzitako letrarekin konposatutako gabon kanta da. Soprano eta pianorako konposatua, kantu hau sarritan organoarekin batera abesten da abenduaren 24an, gauerdian ospatu ohi den Gabonetako bigarren mezan. Gabon-kanta honek Jesusen jaiotzari egiten dio erreferentzia eta, konposatu zenetik, abeslari eta musika-banda ugarik bertsionatu dute. Hori dela eta, Gabon-kanta herrikoien klasiko bihurtu da mundu osoko Gabonetan, bereziki ingelesez hitz egiten duten herrialdeetan.

Kiri Te Kanawa (1944) Zeelanda Berriko soprano erretiratua da, Haendel eta Verdiren roletan erreferentetzat hartzen dena. Gaztetan sor Mary Leo erlijiosoarekin ikasi zuen, eta kantu-lehiaketa bat irabazi ondoren, Londresen ikasteko beka bat jaso zuen. Mezzosoprano bezala hasi zen, baina Richard Bonynge zuzendariarekin lan egin zuenean, honek soprano erregistrora pasatzera animatu zuen. Estreinaldi arrakastatsua izan zuen Mozarten Figaroren Ezteiakin, eta horrek nazioartekotasunaren eta lehentasunaren ateak ireki zizkion; une horretatik aurrera, antzoki ospetsuenen eskaintzak jaso zituen. Bere ibilbidean zehar, Erresuma Batuko, Australiako eta Zeelanda Berriko Gobernuen sari ospetsuak jaso ditu, baita Cambridge, Oxford, Nottingham eta Chicagoko unibertsitateetako ohorezko tituluak ere, besteak beste.

Adolphe Adam (1803-1856) Parisen jaiotako musikagile frantsesa izan zen eta musika eszeniko ugari idatzi zituen. Bere lehen arrakastak helduarora iritsi ziren Giselle balletarekin eta Si j 'étais roi operarekin; ordurako hainbat ballet eta opera idatzi zituen; guztira 40 opera, 14 ballet eta hainbat kantata, ereserkiak, mezak, koruak, pianorako piezak, pantomimak, martxa militarrak eta antzerki-lanak idatzi zituen; konposizio horietatik guztietatik, aipatutakoez gain, gaur egun mundu osoan ezaguna den Minuit chrétien gabon kanta nabarmendu behar da, ingelesezko itzulpenean, hala nola, O Holy Night, eta Le Corsaire balleta. 1849tik 1856an hil zen arte, Parisko Kontserbatorioko konposizio irakaslea izan zen.

Minuit, chrétien, euskaraz “Oh Gau Santua”, gaztelaniaz «Oh Santa Noche» eta ingelesez «O Holy Night», 1847an Adolphe Adam konpositorearen musikarekin eta 1843an Placide Cappeauk frantsesez idatzitako letrarekin konposatutako gabon kanta da. Soprano eta pianorako konposatua, kantu hau sarritan organoarekin batera abesten da abenduaren 24an, gauerdian ospatu ohi den Gabonetako bigarren mezan. Gabon-kanta honek Jesusen jaiotzari egiten dio erreferentzia eta, konposatu zenetik, abeslari eta musika-banda ugarik bertsionatu dute. Hori dela eta, Gabon-kanta herrikoien klasiko bihurtu da mundu osoko Gabonetan, bereziki ingelesez hitz egiten duten herrialdeetan.

Kiri Te Kanawa (1944) Zeelanda Berriko soprano erretiratua da, Haendel eta Verdiren roletan erreferentetzat hartzen dena. Gaztetan sor Mary Leo erlijiosoarekin ikasi zuen, eta kantu-lehiaketa bat irabazi ondoren, Londresen ikasteko beka bat jaso zuen. Mezzosoprano bezala hasi zen, baina Richard Bonynge zuzendariarekin lan egin zuenean, honek soprano erregistrora pasatzera animatu zuen. Estreinaldi arrakastatsua izan zuen Mozarten Figaroren Ezteiakin, eta horrek nazioartekotasunaren eta lehentasunaren ateak ireki zizkion; une horretatik aurrera, antzoki ospetsuenen eskaintzak jaso zituen. Bere ibilbidean zehar, Erresuma Batuko, Australiako eta Zeelanda Berriko Gobernuen sari ospetsuak jaso ditu, baita Cambridge, Oxford, Nottingham eta Chicagoko unibertsitateetako ohorezko tituluak ere, besteak beste.


Franz Xaver Gruber (1787-1863) austriar konpositore, poeta eta organista izan zen. Eskolako maisua eta organista izan zen San Nikolas elizan, Oberndorf bei Salzburgen, Salzburgetik gertu dagoen herrian, eta han estreinatu zuen, 1818an, Noche de paz edo Bake gaua gabon-kanta ospetsua. Haren letra Aita Joseph Mohrek idatzi zuen.

Bake gaua edo “Noche de Paz” (Silent Night, Stille Nacht) Austriako gabon kanta ezaguna da, jatorriz alemanez Franz Xaver Gruber austriar eskola maisu eta organistak konposatua; letra Joseph Mohr austriar apaizak idatzi zuen. 2018an, gabon kantuaren bigarren mendeurrena betetzean, Unescok Gizateriaren Ondare Kultural eta Ukiezin izendatu zuen. Abeslari askok grabatu dute abestia, hainbat musika generotan; Bing Crosbyren bertsioa mundu osoko ezagunena da, historiako hirugarren singlerik salduena. Gaur egun interpretatzen den musika eta Gruber-en jatorrizkoa zertxobait ezberdinak dira, batez ere azken notetan.

1818ko abenduaren 24an interpretatu zen lehen aldiz, Oberndorfeko (Austria) San Nikolas elizan. Gaurkoan André Rieu maisu nederlandarrak eskainiko digu bere abesbatza eta orkestrarekin.


Joy to the World gabon kanta ingelesa da, Isaac Watts (1674-1748) ministro eta himnista ingelesak idatzia, 98 Salmo kristauaren interpretazio batean oinarritua. Abestia 1719an argitaratu zen lehen aldiz Wattsen Daviden Salmoak bilduman. Lehen eta bigarren ahapaldietan, Wattsek zeruaz eta lurraz idazten du, Erregearen etorreraz alaituz. Salmoaren testuaren menpe baino gehiago, Wattsen interpretazioan menpe dagoen interludioa da, eta hirugarren ahapaldiak Kristoren bedeinkazioei buruz hitz egiten du, bekatuaren erreinuan garaile zabalduz. Laugarren ahapaldiak Kristoren gobernantza ospatzen du nazioen gainean. Nazioek ospa dezakete Jainkoaren leialtasunak Israelgo etxeari salbazioa ekarri diolako mundura.

Gaur aurkezten dugun bertsioa Irlandako Celtic Woman musika taldeak eskaintzen digu. Lau emakumek osatzen dute: hiru abeslari eta biolinista bat. Irlandako abesti folklorikoak eta beste nazionalitate batzuetako pop abestiak biltzen dituen errepertorioa duen taldea da.

Joy to the World gabon kanta ingelesa da, Isaac Watts (1674-1748) ministro eta himnista ingelesak idatzia, 98 Salmo kristauaren interpretazio batean oinarritua. Abestia 1719an argitaratu zen lehen aldiz Wattsen Daviden Salmoak bilduman. Lehen eta bigarren ahapaldietan, Wattsek zeruaz eta lurraz idazten du, Erregearen etorreraz alaituz. Salmoaren testuaren menpe baino gehiago, Wattsen interpretazioan menpe dagoen interludioa da, eta hirugarren ahapaldiak Kristoren bedeinkazioei buruz hitz egiten du, bekatuaren erreinuan garaile zabalduz. Laugarren ahapaldiak Kristoren gobernantza ospatzen du nazioen gainean. Nazioek ospa dezakete Jainkoaren leialtasunak Israelgo etxeari salbazioa ekarri diolako mundura.

Gaur aurkezten dugun bertsioa Irlandako Celtic Woman musika taldeak eskaintzen digu. Lau emakumek osatzen dute: hiru abeslari eta biolinista bat. Irlandako abesti folklorikoak eta beste nazionalitate batzuetako pop abestiak biltzen dituen errepertorioa duen taldea da.


Musika klasikoari buruzko iradokizunak

Johann Sebastian Bach (1685-1750) biolin-jolea, organo-jolea, zuzendari eta konpositore alemaniarra izan zen. Eisenachen jaio zen, historiako musika-familia garrantzitsuenean, bere baitan 30 konpositore ospetsu baino gehiagorekin. 1703an lortu zuen Arndstateko Printzearen gorteko musikari gisa egin zuen lehen lana, eta 1707an Mülhausenera joan zen organista gisa. Han, Maria Barbara lehengusinarekin ezkondu zen, eta zazpi seme-alaba izan zituen. 1720an emaztea hil ondoren, urte eta erdi geroago berriro ezkondu zen Maria Magdalenarekin, zeinarekin beste hamahiru seme-alaba izango zituen. 1723an Leipzigera joan zen bizitzera eta 65 urterekin hil zen. Musikagile emankorra, Musikaren Historiako hiru jeinu nagusietako bat da Mozart eta Beethovenekin batera.

Gabonetako Oratorioa, gaur ikus dezakeguna, Eguberri jaietako egun desberdinetan interpretatuak izateko sei kantatan banatutako oratorioa da: 1.- Jaiotza (Abenduaren 25ean). 2.- Artzainentzako deia (abenduaren 26an). 3.- Artzainen adorazioa (Abenduaren 27an). 4.- Jesusen zirkunzisioa eta bataioa (Urtarrilaren 1ean). 5.- Errege Magoen bidaia (urtarrileko lehen igandean). 6.- Errege Magoen adorazioa (urtarrilaren 6an). Hala ere, normalean osotasun bakar edo bi unitate bezala aurkezten da: 1, 2 eta 3 kantatak alde batetik eta 4, 5 eta 6 kantatak bestetik.

Gaur guk, Oratorio osoa eskainiko dugu Peter Schreier (tenorea), Robert Holl (baxua), Tölzer Knabenchor Abesbatza eta Concentus Musicus Wien instrumentu taldearekin, Nikolaus Harnoncourt austriar maisuaren gidaritzapean.


Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) musika konposizioko hiru erraldoietako bat da, Bach eta Beethovenekin batera. Haur prodijioa, Salzburgon jaioa, sei urterekin teklatua eta biolina menderatzen ditu eta konposatzen hasten da. Leopold bere aitak bira nekagarrietan erakusten du Europako hainbat gortetan. Konpositore emankorra izan zen (bost urte zituenetik hil zen arte idatzitako 600 lan baino gehiago ditu), eta mota guztietako musika-generoak landu zituen: piano-lanak, ganbera-musika, sinfoniak, obra kontzertanteak, obra koralak, operak, … guzti-guztiak, bere generoko maisulanak. Bere operak, Txirula Magikoa, Don Giovanni, Cosi fan Tutte, eta Figaroren ezteiak, mundu osoko 10 opera ospetsuenen artean daude. Vienan hil zen 35 urte zituela.

41. Sinfonia do maiorrean, K. 551, Jupiter, Mozartek konposatu zuen azken sinfonia da. Dirudienez, Johann Peter Salomon musika-enpresariak gehitu zion “Jupiter”en epitetoa sinfoniari, lan honek, jainko goren eta garaipenaren ezaugarri berdinak zituela aditzera emanez. Garai hartan ohikoak ziren lau mugimenduez osatuta dago: I Allegro vivace. II Andante cantabile. III Minuettoa: Allegretto. IV Molto allegro.

Gaur Simone Young Australiako orkestra-zuzendariak zuzentzen du. Australiako Operaren zuzendari nagusia izan da Sydneyn, Hanburgoko Estatuko Operaren zuzendari exekutiba eta Philharmoniker Hamburgen zuzendari nagusia; gainera, Vienako Filarmonika zuzendu duen lehen emakumea izan da, eta berriki Sydneyko Orkestra Sinfonikoaren musika-zuzendari izendatu dute.

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) musika konposizioko hiru erraldoietako bat da, Bach eta Beethovenekin batera. Haur prodijioa, Salzburgon jaioa, sei urterekin teklatua eta biolina menderatzen ditu eta konposatzen hasten da. Leopold bere aitak bira nekagarrietan erakusten du Europako hainbat gortetan. Konpositore emankorra izan zen (bost urte zituenetik hil zen arte idatzitako 600 lan baino gehiago ditu), eta mota guztietako musika-generoak landu zituen: piano-lanak, ganbera-musika, sinfoniak, obra kontzertanteak, obra koralak, operak, … guzti-guztiak, bere generoko maisulanak. Bere operak, Txirula Magikoa, Don Giovanni, Cosi fan Tutte, eta Figaroren ezteiak, mundu osoko 10 opera ospetsuenen artean daude. Vienan hil zen 35 urte zituela.

41. Sinfonia do maiorrean, K. 551, Jupiter, Mozartek konposatu zuen azken sinfonia da. Dirudienez, Johann Peter Salomon musika-enpresariak gehitu zion “Jupiter”en epitetoa sinfoniari, lan honek, jainko goren eta garaipenaren ezaugarri berdinak zituela aditzera emanez. Garai hartan ohikoak ziren lau mugimenduez osatuta dago: I Allegro vivace. II Andante cantabile. III Minuettoa: Allegretto. IV Molto allegro.

Gaur Simone Young Australiako orkestra-zuzendariak zuzentzen du. Australiako Operaren zuzendari nagusia izan da Sydneyn, Hanburgoko Estatuko Operaren zuzendari exekutiba eta Philharmoniker Hamburgen zuzendari nagusia; gainera, Vienako Filarmonika zuzendu duen lehen emakumea izan da, eta berriki Sydneyko Orkestra Sinfonikoaren musika-zuzendari izendatu dute.


Edvard Grieg (1843-1907) musikagile eta pianista norvegiarra izan zen, erromantizismoko ordezkari nagusietako bat. Bere ama, Gesine, bere lehen piano irakaslea izan zen; geroago, 1858ko uda borealean, Griegek, Ole Bull biolin jotzaile norvegiar ospetsua ezagutu zuen, familiaren laguna eta amaren koinatua. Griegek bere herrialdeko folkloreko kantu eta abesti asko moldatu zituen, eta, horrela, norvegiar nortasun nazional bat sortzen lagundu zuen, Jean Sibeliusek Finlandian edo Antonín Dvořákek Bohemian egin zuten bezala. Bere lanik garrantzitsuenak honako hauek dira: Pianorako Kontzertua la minorrean, Pieza lirikoak diren lan intimistak (Pianorako), Suite Holberg (gaur eskaintzen duguna) eta bereziki, Peer Gynt, Henrik Ibsen idazleak izen bereko dramarako eskatuta idatzi zuen musika intzidentala.

Suite Holberg Op. 40, jatorrizko izenburua "Holbergen garaiko suitea" da, dantza barrokoaren formetan oinarritutako suitea. Edvard Griegek 1884an idatzi zuen, Ludvig Holberg idazlearen jaiotzaren bigarren mendeurrena ospatzeko. Jatorriz pianorako konposatu zen, baina urtebete geroago hari-orkestrarako egokitu zen, honako mugimendu hauekin: I (0´09´´) PRELUDIO (ALLEGRO VIVACE) .-. II (03:05) SARABANDA (ANDANTE) .-. III (07:22) GAVOTTA (ALLEGRETTO) .-. IV (10:58) ARIA (ANDANTE RELIGIOSO) .-. V (16:44) RIGAUDON (ALLEGRO CON BRIO). Gaur, Frankfurt Radio Symphonyko hari sailak eskainiko digu, Ruth Reinhardt maistra alemaniarrak gidatuta.


Ástor Piazzolla (1921 – 1992) Mar de Platan jaio zen, Argentinan; hiru urte zituela, familiarekin New Yorkera joan zen bizitzera, eta hamahiru urte zituela, Carlos Gardel ezagutu zuen. Argentinara itzultzean, sei urtez Ginasteraren eskolak jasotzen ditu, Cafe Germinalera maiz joaten den bitartean; bertan, tango-musika eguneroko ogia zen. Hainbat taldetakoa da, eta puristek “tango-hilketa” gisa hartu zituzten beren berrikuntzak. Pesimismo pixka batekin Parisa joan zen, eta Nadia Boulangerrekin harremanetan jarri zen. Hark bere buruan sinetsarazi zion eta tangoa musika klasikoarekin konjuntzioan egon zitekeela. Buenos Airesera itzuli zen eta 1973an bihotzekoa izan zuen lan larregi izatearren; hala eta guztiz ere, bere konposizio eta grabazioekin jarraitu zuen, 1990ean Parisen gaindituko ez zuen tronbosia izan zuen arte.

Five Tango Sensations 1989an Ástor Piazzolla konpositore argentinarrak bandoneoi eta hari-laukoterako idatzitako bost piezako multzoa da. Urte horretan estreinatu zen New Yorken, eta berehala grabatu zuten Kronos Quartet eta konpositoreak bandoneoian, obraren izenburu bera zuen album batean. Diskoa nazioarteko kutsuko hiru albumek osatzen zuten, aldi berean kaleratuak. Honako hauek dira suitearen bost mugimenduak: I (0´10´´) ASLEEP .-. II (5´32´´) LOVING .-. III (10´42´´) ANXIETY .-. IV (15´35´´) DESPERTAR .-. V (21´42´´) FEAR. Iñaki Alberdi soinujolearen interpretazioan daukagu oraingotan, José Luis López Antón maisuaren gidaritzapean harizko orkestra batek lagunduta.

Ástor Piazzolla (1921 – 1992) Mar de Platan jaio zen, Argentinan; hiru urte zituela, familiarekin New Yorkera joan zen bizitzera, eta hamahiru urte zituela, Carlos Gardel ezagutu zuen. Argentinara itzultzean, sei urtez Ginasteraren eskolak jasotzen ditu, Cafe Germinalera maiz joaten den bitartean; bertan, tango-musika eguneroko ogia zen. Hainbat taldetakoa da, eta puristek “tango-hilketa” gisa hartu zituzten beren berrikuntzak. Pesimismo pixka batekin Parisa joan zen, eta Nadia Boulangerrekin harremanetan jarri zen. Hark bere buruan sinetsarazi zion eta tangoa musika klasikoarekin konjuntzioan egon zitekeela. Buenos Airesera itzuli zen eta 1973an bihotzekoa izan zuen lan larregi izatearren; hala eta guztiz ere, bere konposizio eta grabazioekin jarraitu zuen, 1990ean Parisen gaindituko ez zuen tronbosia izan zuen arte.

Five Tango Sensations 1989an Ástor Piazzolla konpositore argentinarrak bandoneoi eta hari-laukoterako idatzitako bost piezako multzoa da. Urte horretan estreinatu zen New Yorken, eta berehala grabatu zuten Kronos Quartet eta konpositoreak bandoneoian, obraren izenburu bera zuen album batean. Diskoa nazioarteko kutsuko hiru albumek osatzen zuten, aldi berean kaleratuak. Honako hauek dira suitearen bost mugimenduak: I (0´10´´) ASLEEP .-. II (5´32´´) LOVING .-. III (10´42´´) ANXIETY .-. IV (15´35´´) DESPERTAR .-. V (21´42´´) FEAR. Iñaki Alberdi soinujolearen interpretazioan daukagu oraingotan, José Luis López Antón maisuaren gidaritzapean harizko orkestra batek lagunduta.


Denontzako musikari buruzko iradokizunak


Bideo bereziei buruzko iradokizunak


Umeentzako musikari buruzko iradokizunak

Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.

Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.