Andaluziaren Eguna, Otsailak 28
Gioachino Rossini 1792ko otsailaren 29an jaio zen
Martxoaren 1ean Inauterietako larunbata ospatzen da
Frédérik Chopin 1810ko martxoaren 1ean jaio zen
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Andaluziaren Eguna otsailaren 28an ospatzen da eta 1980ko Andaluziako prozesu autonomikoaren ekimenari buruzko erreferenduma ospatzen da, Andaluziako erkidegoari autonomia osoa eman ziona, 1977ko abenduaren 4ko manifestazio autonomista handien ondoren. 2022ko abenduaren 4an egin zen lehen aldiz Andaluziako Banderaren eguna, abenduaren 4ko manifestazio haren omenaldi gisa. Gaur egun, otsailaren 28a festa da Andaluziako herri guztietan; ogia oliba-olioarekin eta azukrearekin jaten da herri eta hirietan, eta batez ere ikastetxeetan. Ikastetxeek aurreko egun batzuetan ospatzen dute jaiegun hori, ikasleek bertako ohiturak ezagut ditzaten. Mollete antequeranoa olio eta azukrearekin edo gatzarekin jateaz gain, ikastetxe batzuek festa bat antolatzen dute Andaluziako zenbait elementu erakusteko, hala nola Andaluziako ereserkia eta Andaluziako kulturaren ezaugarri den janzkera, ikasleak eskolara joan daitezen, nahi izanez gero, arropa horrekin jantzita. Nesken kasuan, flamenkoar jantziarekin janzten dira, eta mutilen kasuan, andaluziar traje laburreko jantziarekin, andaluziar kulturaren ikonoa baita.
El Kanka (Juan Gómez Canca, Malaga, 1982ko urriaren 9a) kantautore, konpositore eta musikari espainiarra da. 2007an bakarkako ibilbidea hasi zuenetik, Espainiako kantautoreen belaunaldi berriko figurante onenetako bat izatea lortu du. Ekonomiako goi mailako ikasketetan lehen ikasturtea burutzen zebilela, gitarrarekin nabarmentzen hasi zen. Frstratua sentitzen zenez, Filosofia ikasten hasi zen, eta, aldi berean, Kontserbatorioko gitarra iaksketekin uztartu zuen. Geroago, Madrilera joan zen, eta han hasi zen gitarra eskolak ematen; orduan hasi zen hainbat lehiaketatan parte hartzen, eta Espainiako artista sarituenetako bat bihurtu zen. Espainiako kantautoreen belaunaldi berrian sartuta dagoenez, sare sozialetan duen presentzia nabarmentzen da, batez ere YouTuben, 245.000tik gora harpidedun eta 50.000 bistaratze dituen, eta Spotifyn, hilean milioi bat entzule inguru dituena, eta bere 20 abesti baino gehiagok, milioi bat entzuketa baino gehiago dituzte.
Frédéric Chopin (1810-1849) poloniar pianista eta konpositore birtuoso bat izan zen; pianista bezala, historiako garrantzitsuenetakotzat jotzen da eta konpositore bezala, Erromantizismoaren erreferenteetako bat. Bokazioz musikala zen familia batean jaio zen; amak pianoa jotzen zuen, eta aitak, biolina eta txirula; bere lehen irakaslea ahizpa bat izan zen, lau eskuz piezak jotzea gustuko zuena. Zortzi urterekin eman zuen lehen kontzertu publikoa Varsoviako Radziwill familiaren jauregian. Chopinen lanak pianoa baino ez du ardatz, bakarrik edo kontzertantea, zeinarekin hobekuntza teknikoko, distira espresiboko eta rubatoan sakontzeko bakarkako karrera bati ekin zion, instrumentu horren erreferente musikal izatera iritsi arte.
Chopinen lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita XVII. mendetik aurrera.
Vals Disdiratsu Handia mi bemol maiorrean, op. 18, Frédéric Chopinek konposatu zuen 1833an, eta 1834an argitaratu zen. Hauxe izan zen berak konposatu zuen pianorako lehen balsa, nahiz eta 1834 baino lehen gutxienez hamasei bals idatzi zituen arren, suntsitu zirenak edo, batzuk, hil ondoren argitaratuak izan zirenak. 1909an, Igor Stravinskik bals honen orkestra-konponketa bat egin zuen "Las sílfides" balletarentzat, Sergei Diagilevek eskatuta.
Valentina Lisitsa (1973) piano-jole uklraniarra da, eta EABn bizi da 1991tik. Hiru urterekin hasi zen pianoa ikasten, eta ondoren Kieveko Kontsebatorioan matrikulatu zen. Han ezagutu zuen Alexei Kuznetsoff senarra, piano-jolea ere. Lisitzak bere entzuleak Youtubeko bere kanalaren bidez bilatu ditu, berainetzako hainbat interpretazio grabatu dituelarik. Gaur egun, kontzertista klasiko ikusiena da interneten.
Hector Berlioz (1803-1869) konpositore frantziarra izan zen, musika programatikoaren eta, oro har, erromantizismoaren figura nagusia. Aitak, medikua, medikuntza ikastera bidali zuen Parisa, baina hark medikuntza utzi eta Parisko Kontserbatorioan matrikulatu zen, eta han ikasi zuen konposizioa. Handik Erromara bidatu zuen, non, bekadun zela, hainbat opera, sinfonia, obertura, abesti eta obra koral idatzi zituen. Jean-François Lesueur maisuaren ereserkiei erreparatu zien, eta Beethoven imitatu zuen, garai hartan Frantzian ezezaguna zena, baita Gluck, Mozart, Étienne Méhul eta Carl Maria von Weber ere. 1844an saxofoirako ezagutzen den lehen obra konposatu zuen, Canto Sagrado seikotea, Berliozen gidaritzapean eta Adolphe Sax saxofoi-jotzailearekin estreinatu zena.
Obertura opera baten edo beste obra dramatiko baten sarrera instrumentala da, musikala izan edo ez, nahiz eta XIX. eta XX. mendeetako konposaketa instrumental independente batzuei obertura ere deitu zieten konpositoreek. XVII. mendearen hasierako lehen operek ez zuten oberturarik, baina bai bokalistek egiten zuten sarrera bat, jarraian garatuko zen ekintzaren laburpena egiten zuena. Sarrera instrumentalak XVII. mendearen erdialdean hasi ziren erabiltzen; eta Christoph Willibald Gluck alemaniar konpositorea izan zen oberturetarako bere operetako materiala erabili zuen lehenetarikoa. Horrela, operaren profil emozionala ezartzen zuten.
Erromatar Inauteria Obertura, gaur iradokitzen duguna, Benvenuto Cellini operaren II. ekitaldiaren preludioa da. Opera honek onarpen tamalgarria izan zuen bai bere debutean, baita konpositorea bizi zela egin ziren ondorengo bi emanaldietan ere; beraz, obra independente gisa aurkeztea erabaki zuen 1844an, eta erabateko arrakasta lortu zuen.
Gaur Michael Tilson Thomas (1944) pianista, konpositore eta orkestra-zuzendari estatubatuarraren gidaritzapean eskainiko dugu.
Gioachino Rossini (1792-1868) 39 opera, abesti ugari, piano lan batzuk eta musika sakratu pixka bat egin zituen italiar konpositorea izan zen. 12 urterekin hasi zen konposatzen. 1812an Milango Scalak kontratatu zuen, eta arrakasta gogoangarria lortu zuen La piedra de toque-rekin; hurrengo urtean Venezian bere lehen opera serioa estreinatu zuen, Tancredi; eta handik gutxira, beste arrakasta handi bat estreinatu zuen, La italiana en Argel. 1815ean, Napolin, erregulartasunez eta estutasunik gabe idazten du, entsegu eta data zehatzekin. 1822an Vienara joan zen eta han Beethoven miretsia ezagutu zuen. Vienatik Londresera, eta jarraian Parisera itzuli zen; eta bere azken opera, Guillermo Tell, estreinatu ondoren, 37 urte zituela, ospe handiko eta ekonomia goraldi betean utzi zuen opera. 77 urterekin hil zen.
Il barbiere di Siviglia (Sevillako bizargina) bi ekitaldiko opera bufa bat da, Gioachino Rossiniren musikarekin eta Cesare Sterbiniren italierazko libretoarekin, Pierre-Augustin de Beaumarchaisen izen bereko komedian oinarritua (1775). Estreinaldia, Almaviva, o la precaución inútil izenburupean, 1816ko otsailaren 20an izan zen, Erromako Argentina Antzokian. Tramak, Almavivako kondeak eta Rosina umezurtz gazteak osatutako maitemindu bikote baten gorabeherak kontatzen ditu. Bartolok, neskaren irakasleak, berarekin ezkondu nahi du, nahiz eta adinean aldea izan. Hori saihesteko, bikoteak Figaro bizarginaren laguntzaz baliatzen da. Honek, korapiloen bidez, Bartolo engainatzen du eta maiteminduak ezkontzea lortzen du.
Gaur I. Ekitaldiko Rosinaren Una voce poco fa aria eskainiko dugu, Ewa Podles poloniar kontraltoak interpretatua.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Marc-Antoine Charpentier (1643 – 1704) Barroko garaiko musikagile frantsesa izan zen. Egile emankorra (551 lan) eta moldakorra, batez ere "Te Deum" H.146 (Re maiorreko tonalitatean) lanagatik da ezaguna. Haren preludioa, rondó forman, Eurovision sarearen bidez banatutako telebista-programetarako goiburua edo sintonia izan da, eta bereziki ezaguna da Eurovision Jaialdiaren eta Vienako Urte Berriko Kontzertuaren irekiera eta itxiera izan direlako.
Erroman Giacomo Carissimiren musika ezagutu zuen, pintura ikasten ari zela, eta horrek soinuen artera bideratu zuen Charpentierren bokazioa. Maisu italiar honen dizipulua, 1672an Parisera itzuli zenean, Molièrek bere antzerki konpainiaren konpositore gisa hartu zuen, eta horrek Jean-Baptiste Lullyren etsaitasuna ekarri zion, ordura arte antzerkigilearen kolaboratzailerik zuzenena izan zena. 1679an kapera-maisu izendatu zuten. Bere obran, Charpentierrek italiar eta frantziar tradizioen sintesia egin zuen, batez ere ahots musika sakratuaren esparruan, Te Deum ospetsua horren erakusle. Operan ere gailendu zen, eta Les arts florissants (1673), Actéon (1690) eta Medée (1693) bezalako tituluak utzi zituen.
Hugh Wiley Hitchcockek, Marc-Antoine Charpentierren lanaren katalogo tematikoa egin du (H. Wiley Hitchcock, Les de Marc-Antoine Charpentier, Paris, Picard, 1982). Katalogo honetako erreferentzien aurretik H letra dago.
Concert pour 4 parties de violes, H. 545 Sei mugimendutan egituratuta dago: I (0'00") PRELUDE 1 .-. II (1'30") PRELUDE 2 .-. III (3'07") SARABANDE .-. IV (5'43") GIGUE ANGLOISE .-. V (7'07") GIGUE FRANÇOISE .-. VI (8'31") PASSECAILLE. Gaur Fingernoise Chamber Orchestrak eskaintzen digu.
Franz Joseph Haydn (1732-1809), konpositore austriarra, bere anaia Michael Haydn ere konpositore bikaina izan zelarik, klasizismoaren oinarri nagusietako bat izan zen (1750-1820). Sei urterekin klabezin eta biolin ikasketak hasi zituen. Zortzi urterekin, Vienako San Esteban Katedraleko koralista gisa onartu zuten, eta musika-ikasketekin jarraitu zuen. Ahotsa aldatu ondoren, hainbat lan eginez biziraun behar izan zuen, Carl Philipp Emanuel Bachen lanak aztertzen zituen bitartean. Mozartekin adiskidetasun estua izan zuen eta Beethovenen irakasle izan zen. Soka-laukotearen eta sinfoniaren sonata-formaren eta egitura formalaren oinarri nagusiak finkatu zituen. 77 urterekin hil zen Vienan.
Haydnen lanen katalogoa. Joseph Haydnen lanak, Anthony van Hobokenek sortutako sistemaren arabera sailkatuta daude gaur egun, eta Robbins Landon eta bere emazte Christak berrikusi eta osatu dituzte. Nahiz eta mundu osoan erabilia den, gaur egun badakigu ez duela obren konposizioaren kronologia zehatz-mehatz islatzen, Hobokenek katalogoan erabilitako irizpidea baita. Lan bakoitza kategoriari dagokion zifra erromatar batekin identifikatzen da, gehienetan genero bati dagokiona. Kategoria batzuek azpibanaketak dituzte, letra xehe batez adierazten dena, eta jarraian zenbaki arabigo (1, 2, 3, …) bat agertzen da, kategoriaren barruko obra zehatzaren ordenarekin bat datorrena. Zifra horien aurretik Hoboken hitza (katalogoaren egilearen oroimenez) eta batzuetan Hob hitza daude.
Sturm und Drang (ekaitza eta eztanda) termino hori ez dator musikatik, literaturatik baizik; termino hori Barrokoaren kontrako erreakzio gisa ulertzen da. Musikan, egitura polifonikoa eta espekulazioa edo sinbolismo matematikoa kritikatzen dira, adierazpen egoki eta erraza ahalbidetzen ez duten formulak, metodo objektiboa, arrazionala eta ulergarria. Afektu terminoaren kontzepziotik (Barrokoaren zentzu objektiboan) sentimendu terminora (StudDren zentzu subjektiboan) aldatzen da. Sturm und Drang-en musikaren jatorria gizakiaren barne-izaeran bilatzen da; orain ez da hitzen bidez zerbait adierazteko gai den ahots-musika bakarrik; orain, musika instrumentala bera ere adierazteko gai da.
49. Sinfonia 1768an idatzi zuen Joseph Haydnek. Uste denez, "Pasioa" ezizena konposizioaren musika-ezaugarrietatik dator zuzenean: Sinfonia da Chiesa arkaikoaren egitura (geldoa, azkarra, motela, azkarra), modu minorrean, eta egilearen Sturm und Drang garaiarekin lotzen da. H. C. Robbins Landon-en arabera, «kolore ilunak, goibelak eta tragikoak» dituen lana da. Sinfonia lau mugimenduk osatzen dute: I (0'00") ADAGIO .-. II (11'39") ALLEGRO DI MOLTO .-. III (18'47") MENUET E TRIO .-. IV (24'02") FINALE. PRESTO. Gaur, Radio Franceko Orchestre philharmonique-k eskainiko digu, Barbara Hannigan irakasle kanadarrak gidatuta.
Opera (latinetik opera, opus plurala, «obrak»), musika instrumentala, gehienetan orkestra batek interpretatua, eta antzerki-kutsuko testu idatzi bat —libreto-moduan adierazia—, konbinatzen duena musika-generoa bat da, hainbat tesituratako kantariek ahoz interpretatua: batez ere sopranoa, mezzosopranoa eta kontraltoa emakumeen erregistrorako eta tenorea, baritonoa eta baxua maskulinoarentzat, ahots zuriak (haurrenak) edo falsete (castratao, kontratenorrak) deritzenak. Oro har, oberturak, interludioak eta musika akonpainamenduak izaten ditu atal instrumentalak; kantatutako zatia, berriz, koru bat, bakarlari bat, duo bat, hirukote bat edo hainbat konbinazio izan daitezke; eta hainbat egitura dituzte, hala nola errezitatiboa edo aria.
Gainera, hainbat genero daude, hala nola opera klasikoa, ganbera-opera, opereta, musikala, singspiel eta zarzuela. Bestalde, antzerkian bezala, opera dramatiko bat (opera serioa) eta beste bat komikoa (opera bufa) daude, baita bien arteko hibrido bat ere: dramma giocosoa. Diziplina anitzeko genero gisa, operak musika, kantua, dantza, antzerkia, eszenografia, interpretazioa, jantziak, makillajea, ile-apainketa eta beste diziplina artistiko batzuk biltzen ditu. Beraz, sorkuntza kolektiboko obra bat da, funtsean libretista eta konpositore batengandik abiatzen dena, eta ahots-interpreteek funtsezko eginkizuna dute; baina bertan ezinbestekoak dira musikariak eta orkestra-zuzendaria, dantzariak, dekoratuen eta jantzien sortzaileak eta beste hainbat figura. Bestalde, ekitaldi soziala da, eta, beraz, ez du zentzurik ikuskizuna ikusten duen ikuslerik gabe. Horregatik, denboran zehar, obrak egin ziren gizarteko pentsamendu, politika eta filosofia, erlijio eta moral, estetika eta kultura korronte desberdinen isla izan dira.
Il barbiere di Siviglia (Sevillako bizargina) bi ekitaldiko opera bufa bat da, Gioachino Rossiniren musikarekin eta Cesare Sterbiniren italierazko libretoarekin, Pierre-Augustin de Beaumarchaisen izen bereko komedian oinarritua (1775). Estreinaldia, Almaviva, o la precaución inútil izenburupean, 1816ko otsailaren 20an izan zen, Erromako Argentina Antzokian. Tramak, Almavivako kondeak eta Rosina umezurtz gazteak osatutako maitemindu bikote baten gorabeherak kontatzen ditu. Bartolok, neskaren irakasleak, berarekin ezkondu nahi du, nahiz eta adinean aldea izan. Hori saihesteko, bikoteak Figaro bizarginaren laguntzaz baliatzen da. Honek, korapiloen bidez, Bartolo engainatzen du eta maiteminduak ezkontzea lortzen du. “Rossiniren bizargina” musikaren barruan komediaren maisulan handienetako bat dela erakutsi du, eta "opera bufo guztien opera bufa" gisa deskribatu da.
Gaurkoan, hauek dira eskainiko dizkigutenak lan hau: Luigi Alva (tenorea), Enzo Dara (baxua), Teresa Berganza (mezzoa), Hermann Prey (tenorea), Paolo Montarsolo (baxua) Stefania Malagu (mezzoa), Renato Cesari (baxua), Hans Kraemmer (figura isila), Luigi Roni (basse), Karl Schaidler (baxua), Scala Antzokiko Abesbatza eta Orkestra, Claudio Abbado (1933-2014) zuzendari italiarrak zuzendua.
Ángel Illarramendi Larrañaga (1958) euskal musikari eta konpositorea da, Zarautzen (Gipuzkoa) jaioa; harmonia, kontrapuntu, fuga eta konposizioko ikasketak egin zituen Francisco Escuderorekin, eta bere obra nagusia zinematografiaren eta antzerkiaren arloetan oinarritu da, besteak beste, Montxo Armendarizen Tasio (1984), Juan José Campanellaren El hijo de la novia, Ray Lorigaren Teresa, el Cuerpo de Cristo, Goldoniren Arlecchino, il servitore di due Padroni eta Euripidesen Las Troyanas filmen soinu-banda nabarmenekin. Era berean, Gracia Querejeta, Pedro Olea, Helena Taberna, Anjel Lertxundi, Albert Boadella, Héctor Olivera, Antonio Hernández eta Manuel Gutiérrez Aragón zinema zuzendariekin lan egin du, eta Elías Querejeta ekoizlearekin izandako lankidetza handia nabarmendu du. Halaber, hainbat ganbera-lan, zazpi sinfonia, klarinete, piano, biola eta orkestrarako kontzertu bat, bi poema sinfoniko, ganbera-opera bat, orkestrarako suite bat eta abar idatzi ditu.
Gaur, Juan José Campanellaren 'El hijo de la novia' filmaren soinu bandaren suitea eskainiko dugu, Ángel Illarramendik konposatua Juan José García Caffi maisuak zuzendutako RTVEko Orkestraren interpretazioan.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
María Eva Avilés, Mexiko Hiriko abeslari eta konpositore mexikarra da. New Yorkeko Guggenheim Museumeko "Learning Through Art" saioko artista irakaslea izan da, Mexikon, eta Radio Svizzera Italiarreko (Suitza) kolaboratzailea izan da behin baino gehiagotan. 2001ean, Ospitalizatutako Haurrei Zuzendutako Ikuskizunen Lehiaketa Nazionala irabazi zuen, Kultura eta Arteen Kontseilu Nazionalarena, "A viajar con los quitapesares" ikuskizun irabazlearekin, eta HospitalArte programaren barruan, hirugarren mailako haurrak artatzen dituzten ospitaleetatik birak egin zituen. Bere errepertorioak, konposizio propioez gain, hainbat musika genero biltzen ditu, abesti sefardietatik hasi eta garaikideetaraino, baita bluesetik, bossa-novatik, Mexikoko kantu tradizionaletik jarraituz, frantsesera edo italierara helduz, jatorrizko hizkuntzetan interpretatuak.
Gozategi 90eko hamarkadan Euskal Herrian trikitixa doinuekin arrakasta handia lortu zuen euskal musika talde bat da. Asier Gozategi eta Ainhoa Gozategi neba-arrebek eta beste batzuek osatzen dute taldea. Gozategi taldeak trikitixan ohikoa ez den formatu bat ekarri zuen: hirukotea. Soinu eta pandereta musikari bikote tradizionalari beste kide bat gehitu zioten: baxua eta metalak. Asier Gozategi (trikitixa eta ahotsa), Ainhoa Gozategi (pandereta eta ahotsa) eta Iñigo Goikoetxea (baxua, metalak) 1992an hasi ziren erromeriak eskaintzen, Gozategi anai-arrebak izenarekin. Ondoren, Gozategi bihurtu ziren. Trikitilari belaunaldi berriaren ordezkari gisa aurkeztu zituen Elkarrek, bere lehen diskoa kaleratuz: Gozategi (1995). Hirukotearen musikaren gaztetasuna, freskotasuna, bizitasuna eta kolorea nabarmendu zituen, eta "adin guztietako entzule gazteentzat" zela gaineratu zuen.
Ainhoa (Elkar 1996), gaur aurkezten dugun albuma, bere bigarren diskoa izan zen eta, zehazki, Nirekin (6´23´´) abestiarekin lortu zuen arrakastarik handiena. 1996ko udako kanta bat zen eta "emoiztaxuz muxutxuek..." eslogana ahoz aho zabaldu zen.
Dido (Florian Cloud de Bounevialle Londres, 1971) britainiar kantautorea da. Bere estreinako albumarekin, No Angel (1999), ospea lortu zuen. Mundu osoan 21 milioi kopia saldu eta hainbat sari irabazi zituen. Hurrengo lanek bere arrakasta indartzen jarraitu zuten eta Dido AEBetako abeslari britainiar salduena bihurtu zen. Guztira, Didok 40 milioi disko eta single saldu ditu munduan zehar, eta sari ugari eta garrantzitsuak jaso ditu, besteak beste, MTV Europe Music Awards, hainbat NRJ Awards, hainbat BRIT Awards, Grammy sarietarako bi izendapen eta Oscarretarako izendapen bat.
Inauterien jatorria, dirudienez, Erromatar Inperioan Bako ardoaren eta festaren jainkoaren omenez ospatzen ziren jaietatik dator, udaberriaren etorrera ospatzeko. Mendebaldeko kulturan, Inauteriak katolizismoarekin lotuta daude, Hauts-egunarekin Garizuma hasten baita, eta horren ondoren dator Aste Santua; horiek guztiak bere baitan bildu eta penitentzia egunak dira. Horrela, datorrena jakinda, azken jaieguna ospatzen da, Inauterietako Asteartea, aurreko ostegunean hasten dena, Ostegun Lardero edo Ostegun Gizena deiturikoa. Egun horien ezaugarria, funtsean, kalean mozorroz, koplaz, dantzaz, desfilez eta sortutako edozein burutazioz adierazitako jai-giroko eta taldekako gehiegikeria bat ospatzea da.
Samba jatorri afrikarreko genero musikal bat da, Brasilen sortua, eta bertatik dator dantza mota hau. Brasilgo herri-kulturaren adierazpen nagusietako bat da, eta nazio-nortasunaren sinboloa. (Ez da Zambarekin nahastu behar, genero musikal guztiz desberdina, jatorri argentinarrekoa). Herrialde batzuetan ahots femeninoa erabiltzen bada ere, Brasilen eta herrialde batzuetan, Argentinan eta Uruguain esaterako, ahots maskulinoa erabiltzen da. Brasilgo antzinako hiriburuan, esklabo libertoen dantza beste musika genero batzuekin harremanetan jarri zen, eta izaera berezia hartu zuen. Horrela, samba kariokoa izan zen Brasilgo nortasun nazionalaren ikur bihurtu zena, eta Brasil osoan zabaldu zen, inauteriei lotuta.
Gaur Brasilgo inauterietako musika-lanen bilduma eskaintzen dugu.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Manuel de Falla (1876-1946), Cadizen jaioa, joan den mendeko espainiar konpositorerik ospetsuenetako bat izan zen. Txikitatik ikasi zuen pianoa amarekin, inudeak bere bizitza osoa gogoratuko zuen abestiak abesten zizkion bitartean. 1901ean Felipe Pedrell ezagutu zuen, flamenkoarekiko interesa piztu ziona. 1899an, Madrilgo Kontserbatorioko ikasketa ofizialak amaitu zituen, eta ikastetxe horretako lehen piano saria lortu zuen. Handik urte gutxira, Parisera joan zen bizitzera; hala ere, Lehen Mundu Gerra hasi ondoren, Madrilera itzuli behar izan zuen, eta gurasoak hil ondoren, bere arrebarengana joatea erabaki zuen Granadan; han ezagutu zuen Federico García Lorca. 1939ko irailaren 28an, Gerra Zibilaren ondoren, Argentinan erbesteratu zen eta bertan hil zen.
El sombrero de tres picos (Hiru puntako kapela), Lehen Ballet Flamenkoa izenburuarekin, Manuel de Fallaren balleta da, eta Pedro Antonio de Alarcon hemeretzigarren mendeko idazlearen izen bereko eleberrian oinarritutako Léonide Massineren koreografia dauka. Serguei Diaguilevek enkargatua eta bere Errusiar Balletek antzeztua, lehentasunezko lekua betetzen du XX. mendeko Antzerki Dantzaren Historian. 1919an Londresen estreinatu ondoren, Pablo Picassoren dekoratuak eta figurinak zituen lanak arrakasta handia izan zuen. Hiru puntako kapelak printzesa, agerpen eta beltxargen generoko tradizioak hausten ditu.
Gaur, Clara Mouriz mezzo-sopranoarekin eta BBCko Filarmonikoarekin aurkeztuko dugu, Juanjo Mena zuzendari euskaldunak gidatuta. Zuzendari horrek Bilboko Sinfonikoarekin hasi zuen orkestra-zuzendari ibilbidea, eta lan bikaina egin ondoren, Europako eta Ameriketako talde ospetsuenetara iritsiko da. Koreografia Errusiar Balleten esku dago.
Niccoló Paganini (1782-1840) Italiar konpositorea, biolin-birtuosismoaren erreferentea. Haur prodijioa, aitak txikitatik behartzen zuen biolinarekin ordu luzeak ikastera; beraz, hamalau urte zituenerako irakasleak ez ziren gai irakasten jarraitzeko. Biolin-bakarlari gisa hainbat bira egin zituen Italian, Vienan, Pragan, Varsovian, Berlinen, Parisen eta Londresen; bere teknika harrigarriagatik miretsita, Liszt eta Berliozen errekonozimendu aitortuak lortu zituen, besteak beste; hainbesteraino miresten zuten bere teknika, non deabruarekin itun bat egin zuela esaten baitzen. Biolinerako lan ugari idatzi zituen, baita gitarra, biola eta fagoterako ere. 58 urte zituela hil zen tuberkulosiak jota.
Satanella (Le Diable amoureux bezala ere ezaguna), Joseph Mazilier (1801-1868) dantzari eta koreografo frantsesak idatzitako hiru ekitaldiko balleta da, Napoléon Henri Reber (1807-1880) eta François Benoisten (1794-1878) musikarekin, Paganiniren Veneziako Inauterietan oinarritua. Gaur Eugenia Obraztsova, Moskuko Bolshoi Balleteko eta Mariinski Balleteko lehen dantzariaren eta Alexander Sergeyev, era berean Mariinski Balleteko lehen dantzariaren interpretazioan, ballet honen hainbat zenbaki eskaintzen ditugu.
Barranquillako inauteria Kolonbian ospatutako ekitaldi folkloriko eta kulturala da. Urtero, otsailean edo martxoaren hasieran, inauterietako larunbata eta asteartea bitartean, Carnaval de Barranquilla SASek antolatutako ekitaldietan parte hartzen duten 845 talde folklorikoren 28 mila egilerekin ospatzen da. Inauteriekin lotura zuzena duten beste jarduera batzuk urtearen zati handi batean gertatzen dira. Barranquillako inauteriei buruzko lehen erregistroak XIX. mendekoak dira; gertakari horretan Kolonbiako Karibe Eskualdeko kultura-aniztasun handia eta folklore aberatsa adierazten dira, baita tokian tokiko adierazpen berezienak ere, hala nola herri-musika eta dantza. Barre eta susto iturri dira, mota guztietako animaliak, bertakoak eta arrotzak, afrikar beltzak, buruhandiak, zoroak, panpinak, superheroiak, izaki mitologikoak, sexualitatearen eta heriotzaren mugak gainditzen dituztenak, ia amaigabeko asmakizun eta herri-burutazioen artean.
Rioko inauteriak. Musika, dantza eta Sambako eskoletako desfileak beren distira osoan lehertzen diren adierazpenak dira. Jaiak lau eguneko iraupena du, eta adin guztietako pertsonak eta mundu osotik datozen bisitariak biltzen ditu; lau egun horietan hiriko samba eskola ugari lehiatzen dira eta Momo Erregearen koroatzearekin hasten da, Prefetak hiriko giltzak ematen dizkionean. Ekitaldi Nagusia, aipatutako samba eskoletako Sambodromoko desfilean datza, nahiz eta festak Rioko lekurik ezkutuenak hartzen dituen. Gaur aurkezten dugun bideoak 2022an egindako desfilea islatzen du.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
