Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Tomaso Albinoni (1671-1751) italiar barrokoko musikagile bat izan zen, Venezian jaio eta hil zena; bere operengatik ezaguna bere garaian, gaur egun bere ospea musika instrumentaletik eta, batez ere, bere Adagio famatutik datorkionean. Baina dirudienez ez zuen berak idatzi, baizik eta 1945ean Remo Giazotto italiar musikologoak konposatu zuen, Albinoniren soketarako eta organorako sonata baten zati batzuetan oinarrituta. Bere garaiko konpositoreekin kontrastean, ez zuen inoiz Elizan edo Gortean posturik lortu nahi izan, bere baliabideekin defendatzen baitzen eta bere independentziaz maiteminduta baitzegoen. Familia aberats baten semea, kantua eta biolina ikasi zituen, eta 50 opera inguru eta musika instrumental ugari konposatu zituen; batez ere, sonatak bakarlari eta hirukoterako, eta oboe eta biolinerako kontzertuak.
Oboea (frantsesez: hautbois, "zur altua edo akutua") zurezko haize-instrumentu musikal bat da, zulo konikozkoa, eta haren soinua mihi bikoitz baten bibrazioaren bidez igortzen da, airea haizatzeko hodi gisa. Tinbreak soinu sarkorra eta sudurrekoa, gozoa eta oso adierazkorra ditu ezaugarri. Antzinarotik ezaguna, instrumentuak espazioan eta denboran eboluzionatu du; gaur egun hiru zatitan eraikita dago: instrumentuaren burua edo goiko gorputza, ezkerreko eskua jarri eta kanabera bikoitza sartzen den tokia; instrumentuaren erdiko aldea edo beheko atala, eskuineko eskua jartzen den tokia; eta pabiloia edo kanpaia, behealdeko luzapen zabaldua.
Gaur Albinoniren Oboerako 2. Kontzertua op 9-ren hirugarren mugimendua eskainiko dugu Amy Roberts bakarlariarekin.
Antonín Dvořák (1841-1904) Nelahozevesen jaio zen, garai hartan Bohemia eta orain Txekia dena, eta XIX. mendearen bigarren erdiko maisu handienetako bat da, txekiar nazionalismoaren ordezkari nagusia. 1892 eta 1895 artean, New Yorkeko Kontserbatorio Nazionaleko zuzendaria izan zen; AEBra iritsi zenetik, interes handia erakutsi zuen bertako musika amerikarrarekiko. 1895eko apirilean Estatu Batuak utzi eta bere aberrira itzuli zen behin betiko, eta bertan Kontserbatorioko irakasle lanari ekin zion berriro. Bere bizitzan zehar pianorako, biolin eta pianorako musika, hirukoteak, kuartetoak, kintetoak, sexteto bat, eslaviar dantza sail bi, serenatak, suiteak, oberturak, hiru rapsodia, bost poema sinfoniko, bederatzi sinfonia (Mundu Berrikoa da ezagunena), hainbat kontzertu, 100 kantu eta ahots bikote eta hainbat opera idatzi zituen.
Dvořáken lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita XVII. mendetik aurrera.
Dantza eslaviarrak, orkestrarako idatzitako 16 dantzaz osatuta daude, nahiz eta jatorriz pianorako lau eskutarako idatziak izan; bi taldetan argitaratuak izan ziren. Bere editorialak eskatuta idatzi zituen eta Brahmsen Hungariako dantzak izan zituen inspirazio iturri, nahiz eta ezberdintasun nabarmenak izan; Brahmsek hungariar doinu herrikoiak erabiltzen dituen bitartean, Dvorak-ek eslaviar musika herrikoiaren erritmoez bakarrik baliatzen da.
Joan den astean 1. eslaviar dantza ikusteko aukera izan genuen, eta gaur, berriz, 2.a eskainiko dugu José Serebrier uruguaitar maisuak gidatutako Bournemoutheko Orkestra Sinfonikoaren interpretazioan.
Jacques Offenbach (1819-1880) jatorri alemaniarreko txelo-jole eta konpositore frantziar bat izan zen, katolizismora pasatua, Herminia de Alcain katolikoarekin ezkondu ahal izateko. Musika ikasketak aitarekin hasi zituen, musika irakaslea zena. 14 urte zituela, familia Parisera joan zen eta Cherubinirekin jarraitu zuen ikasten. 1855ean Bouffes Parisiens antzokia sortu zuen, non bere obra propioak eszenaratu zituen, garaiko bizitzaren poza islatzen dutenak. Musikako beste jenio batzuen egokitzapen dibertigarriak ere aurkeztu zituen, hala nola G. Rossinirenak. Bere alemaniar jatorriak Prusiako gerra frankoaren ondoren etsaiak ekarri zizkion, bere operetetan ironiaz irudikatuko dituenak. Opereta frantsesaren erakusle gorena (ehunka idatzi zituen), haren gorpuzkiak Montmartreko hilerrian daude.
Hoffmannen ipuinak, Jacques Offenbachen musika eta Jules Barbierren libretoa dituen opera da, ETA Hoffmannen hiru ipuinetan oinarritua. Parisko Opéra-Comiquen estreinatu zen 1881eko otsailaren 10ean. Opera honek, konpositoreak Opera Handiaren (Gran Ópera) munduan sartzeko duen borondateari erantzuten dio. Inspirazio handiko lana da, alderdi fantastikoak, sentimentalak, naturaz gaindikoak, satirikoak eta groteskoak eraginkortasunez uztartzen dituena, eta munduko opera-errepertorioaren estandarra izaten jarraitzen du, XXI. mendean ere; baina eszenatoki tradizionaletatik haratago joatea lortu zuen aria, Barcarola da, soprano eta mezzoarentzat, III. ekitaldian interpretatzen dena eta gaur bi artista gailenek eskaintzen digutena: Ana Netrebko soprano errusiarrak eta Elīna Garanča mezzo letoniarrak.
Carl Zöllner (1800-1860) musikagile eta koru-zuzendari alemaniarra izan zen. Thomasschule zu Leipzigen ikasi ondoren, kantu klaseak ematen eta abesbatzarako abestiak eta organorako zenbait lan idazten hasi zen. Gaur bere lanik ezagunena eskainiko dugu, El Menú. Abesti umoretsua da eta jatetxeko menu bikaina kontatzen digu.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Arcangelo Corelli (1653-1713), italiar biolinista eta barroko garaiko konpositorea izan zen. Fusignanon (Ravenako probintzia) jaio zen txikitatik, eta biolina ikasten zuen jaioterrian. 1666an Boloniara joan zen, eta han Giovanni Benvenuti eta Leonardo Brugnolirekin ikasi zuen. Bost urte geroago, Erroman finkatu zen. Bertan, biolinista gisa izugarrizko ospea lortu zuen, eta, aldi berean, konposizio-teknika hobetu zuen. 1700. urterako, Kantzelaritza Jauregiko lehen biolinista eta kontzertu-zuzendaria zen, eta 1706an Arkadiako Akademian sartu zen. Gaur egun, sonata preklasikoaren aitzindari handienetakotzat eta concerto grossoaren ordezkari nagusitzat jotzen da. Bere musikak eragin handia izan zuen alemaniar musikagileengan, bereziki Bach eta Händelengan.
Corellin lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita XVII. mendetik aurrera.
Concerto grosso (pluralean, concerti grossi) italiar jatorriko instrumentu barrokoa zen, bakarlari talde txiki baten (concertino edo kontzertinoa) eta orkestra oso baten (ripieno edo tutti) arteko aurkakotasunean edo elkarrizketan oinarritua. Concerto grossoa 1670ekoa da gutxi gorabehera, eta Alessandro Stradellari egotzi dakioke. Dirudienez, Stradellak idatzi zuen lehen musika-obra, non "kontzertino" batek eta "ripieno" batek modu bereizgarrian aurre egiten ziotena, concerto grosso hitza erabili ez arren. Giovanni Lorenzo Gregori da concerto grosso hitza erabili zuen lehen konpositorea eta Arcangelo Corelli ordezkari nagusia.
Azken honetatik, hain zuzen ere, bere Concerto Grosso Opus 6 No. 10 eskaintzen dugu, bi biolin eta biolontxelorako konposatua, Carmen Mª Vázquez, Julio Imbert eta Alberto García bakarlari direla.
Marianne von Martinez (1744, Viena – 1812, Viena), Anna Catharina izenez bataiatua, Nanette Martinez ere deitua, austriar teklatu-konpositore, -interpretea eta abeslaria izan zen, bere aitonaren abizen espainiarra duena. Joseph Haydnen ikaslea izan zen, «espainiar txikia» deitzen ziona, eta ziur aski, bere garaiko konpositorerik aipatuena; berak hartu zituen eskala handian bere garaiko forma musikalak, eta emakume baten trebetasunak zirela uste izan zena baino haratago eraman zituen.
Marianneren gurasoak Vienan jarri ziren bizitzen 1729 eta 1732 urteen artean, eta gaztetatik teklatu eskolak jasotzen hasi zen Joseph Haydnekin, kantua Nicola Porporarekin eta konposizioa Johann Adolph Hasseren eta Giuseppe Bonno gorte inperialeko musikagilearen eskutik. Bere talentu goiztiarra zela eta, Marianne Martinezek txikitatik jarduten zuen gorte inperialerako, eta helduaroan, Maria Teresa enperatrizak askotan eskatu zion jarduteko. Martinezek kantata profano batzuk eta bere lagun Metastasiok idatzitako testu italiarreko bi oratorio idatzi zituen. Gaurdaino iritsi diren konposizioen artean lau meza, sei motete, bi oratorio, kantata bilduma bat, hiru sonata, teklaturako kontzertu bat eta sinfonia bat ditugu.
Gaur 109. Salmoa Dixit Dominus, eskainiko dugu, Marianna von Martinezengandik korua, orkestra eta bakarlarientzako musikalizatua eta, Athene Mok (sopranoa), Kyrsten Chambers-Jones (mezzo-sopranoa), eta Eastman Repertory Singers ganbera-orkestrak interpretatua, denak Joseph Taffen gidaritzapean.
Piotr Chaikovsky (1840-1893) konpositore errusiarra izan zen, San Petersburgoko Kontserbatorioan graduatu zen eta hainbat generotako lanak idatzi zituen, nahiz eta balletekin lortu zituen arrakastarik handienak. 1859an funtzionario lanpostua lortu zuen Justizia Ministerioan, eta hiru urtera utzi zuen, musikan bakarrik aritu ahal izateko. Bere bizitza pertsonala etengabeko krisiz josita egon zen ama hil zenetik eta homosexualitate erreprimituagatik, eta horrek hilabete gutxi batzuk baino iraun ez zuen ezkontza bat egitera behartu zuen. 150 konposizio baino gehiago idatzi zituen: pianorako lanak, laukoteak, suiteak, sinfoniak, kontzertuak, koralak, kantatak, operak eta balletak. 53 urterekin hil zen eta historiako konpositorerik handienetakotzat jotzen da.
Martxa Eslaviarra soldadu serbiarren omenez idatzitako orkestra-konposizio bat da, errusiar herriarentzat anaiatzat hartzen direnak, turkiar armadaren inbaditzaileek hilak. Hileta-martxa gisa hasten da (0'09"), serbiar kantu batzuk erabiliz jasandako zapalkuntza deskribatuz; bigarren atala (3'38"), landa kutsuko melodia batekin hasi eta errusiar ereserki nazionalarekin jarraitzen duena, errusiar herriak bere anaiari emandako laguntza deskribatzen digu; hirugarren atalak (7'28") tiranoa garaitzeko borrokatuko duten errusiar soldadu boluntarioen bidalketa aipatzen du.
Gaur A Coruñako Udal Musika Bandak eskainiko digu, zuzendari titularra den Andrés Valero-Castells maisuak gidatuta.
Leo Brouwer (Habana, 1939ko martxoaren 1a) kubatar konpositore, gitarrista eta orkestra zuzendaria da. Ernestina Lecuona de Brouwer, Ernesto Lekuonaren iloba eta Margarita Lekuonaren lehengusuaren biloba da. 13 urterekin hasi zen gitarra jotzen, flamenko soinuak erakarrita, bere aita Juan Brouwerrek bultzatuta. Aita medikua eta gitarrista zen. 17 urterekin eman zuen lehen errezitaldia, nahiz eta ordurako bere konposizioak deigarriak egiten hasi ziren. Nazioarteko hirurehun sari artistiko eta akademiko baino gehiago jaso ditu, besteak beste: "Manuel de Falla" Saria (1998); Honoris Causa Doktore Titulua Arteen Unibertsitatean (ISA) Habanan eta Txileko Santiagoko Unibertsitatean; bi Grammy Latino, eta abar.
Gitarra hari pultsatuko instrumentua da, hari perkutituko pianoa edo hari igurtziko biolina ez bezala. Mendeetako bilakaeraren ondoren, gaur egungo gitarra erresonantzia-kaxak osatzen du, goialdean zulo edo aho zabala duena. Masta hori, zubian hasi eta larako-multzoa dagoen beste puntaraino doa, sei hari edo sokak zeharkatzen dutelarik; larakoak, hariak afinatzeko erabiltzen dira. Bestalde, masta, egurrezko zati batez babestua dago, diapasoia deiturikoa, trasteetan banatua eta sokak tonu erdietan banatzen dituena. Gitarraren jatorria, K.a. 1.000 urte ingurukoa da, non asiriarrek jadanik bazituzten hari pultsatuzko instrumentuak erresonantzia-kaxarekin. Sei hariko gitarra XVIII. mendean ezarri zuen Jacob Ottok, egungo afinazioarekin.
Gaur Leo Brouwerren Gitarra eta orkestrarako Torontoko 4. Kontzertua aurkeztuko dugu, Juan Samacá gitarra-jotzaile kolonbiarraren interpretazioan, SFCM (San Frantziskoko Musika Kontserbatorioa) eta SF Ballet orkestretako kideek osatutako The Side by Side Orchestra lagun duela, Martin West maisu britainiarrak gidatuta.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Lalo Schifrin (1932) argentinar pianista, konpositorea, moldatzailea eta orkestra zuzendaria da. Ezaguna da filmen eta telesailen soinu-banda ugari konposatu dituelako, bereziki Misión imposible filmaren gai nagusia. Bere ibilbidean zehar sei Grammy Sari, Cable ACE Sari bat, Akademiaren Sariko sei izendapen eta Emmy Sariko lau jaso ditu; izar bat du Hollywoodeko Ospearen Pasealekuan. Konpositore argentinarrak 2018ko azaroan jaso zuen ohorezko Oscar saria, bere ibilbide profesional arrakastatsuaren aitorpen gisa.
Miku Hatsune, gehienbat Hatsune Miku edo Miku bezala ezagutzen dena, abeslari birtuala da Yamahak, VOCALOID2, VOCALOID3 eta VOCALOID4k garatutako sintonizadorerako sortua, baita Crypton Future Mediak, Piapro Studiok garatutako programarako ere. Bere irudia, 16 urteko antropomorfismo moeko neska batena da, mundu mailako japoniar idolo birtual ospetsuenetakotzat hartzen eta pertsonifikatzen dena, Crypton Future Mediak, Saki Fujita seiyuuaren ahotsarekin VOCALOID ahots sintetizazio programaren bigarren bertsiorako garatua. Miku Hatsuneren seigarren urteurrenerako, Hatsune Miku V3 English-ek bere ahots-bankuari esker ingelesez abesteko gaitasuna lortu zuen (ondoren beste eguneratze batzuk agertuko ziren ingeles hobetuarekin) eta 2011ko irailaren 27an salgai jarri zen Hatsune Miku V3, bere jatorrizko ahots-banku eta Append liburu-denda hobetuak dituena.
Andy y Lucas, Andres Morales (1982) eta Lucas González (1982) abeslariek osatutako bikote espainiarra da, haurtzarotik lagun izan diren bi cadiztar. 2003an argitaratu zuten lehen diskoa, hainbat generotako musikekin, hala nola pop, disko edo flamenko musikekin. 2018an A&L zigilu musikal propioa kaleratu zuten. 2023ko azaroan, 20 urte baino gehiago elkarrekin eman ondoren, Lucasen osasun arazoengatik banandu egingo direla iragarri zuen bikoteak. Abeslariak arazo kardiobaskularrak zituen eta medikuak, lan-erritmoa jaisteko gomendioa luzatu zion; bereizketa 2025eko apirila eta maiatza bitartean egingo da.
Marta Gómez (1978), kolonbiar konpositore eta abeslaria da. 4 urte zituenetik Belalcázar Lizeoko abesbatzan kantatu zuen, gero Bogotara joan zen eta 1999an Bostongo Berklee College of Musicen sartu zen, non Alex Ulanowsky konposizio saria jaso zuen eta ohorez graduatu zen. 2005. urtean, Kolonbiako Fucsia aldizkariak, urteko bost kolonbiar adierazgarrienen artean kokatu zuen Marta Gómez; bestalde, Latin Musikaren Billboard Sarietan, jazz latino kategoriako artista onenaren izendapena jaso zuen. 2009tik Bartzelonan bizi da.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Riverdance (Ibaiko dantza), Irlandako musika eta dantza tradizionaleko antzerki ikuskizun ospetsua da, Bill Whelan musikari eta konpositoreak sortua; eta Jean Butler eta Michael Flatley irlandar dantza txapeldunek parte hartzen dute. Hasiera batean, Dublingo Point Antzokian ospatu zen Eurovision Kantuaren Jaialdiaren atsedenaldian interpretatzea zuen helburu. Baina handik gutxira, John McColgan eta Moya Doherty bikote ekoizleek, Dublinen estreinatu zuten ikuskizuna, 1995eko otsailaren 9an. Ordutik, ikuskizuna 450 lekutan aurkeztu da mundu osoan eta 25 milioi pertsonak baino gehiagok ikusi dute, mundu osoko dantza produkziorik arrakastatsuenetako bat bihurtuz. Gaur bere azken zatia eskaintzen dugu.
Vienako balsa (alemanez Wiener Walzer) areto-dantzetako dantza-estiloetako bat da; txandakako dantza da, non dantzariak liderraren eskuinerantz (naturala) edo ezkerrerantz (alderantzizkoa) biratzen ari diren etengabe, txandakatzearen zentzua aldatzeko, aldaketa urrats ez-birakariekin tartekatuta. Benetako Vienako bals bat, birak eta aldaketa-urratsak besterik ez dira. Gainera, behar bezala dantzatutako vienar bals batean, bikoteak ez dira pasatzen, baizik eta ezkerretik eskuinera biratzen dute etengabe, zoruaren inguruko erloju-orratzen kontrako noranzkoan bidaiatzen duten bitartean, bata besteari jarraituz.
Wiener Blut (Vienako odola) hiru ekitaldiko opereta bat da, Johann Straussen (semea) musikarekin. Bere izena Johannen izen bereko balsetik jasotzen du, hain baitzen ezaguna jatorrizko balsa, “Vienako odola” ("Sangre vienesa"), non bere lana Vienako Kongresuaren garaiaren inguruan 1814tik 1815era girotutako operetaren izenburua izango baitzen.
Godalet Dantza, Bralea jauzi dantzarekin batera, Zuberoako maskaradetako (inauteriak) emanaldirik garrantzitsuena da; Barkoxeko herriak sortu omen zuen dantza hau. Antzina, Zuberoako maskaradak goizean egiten ziren; antzezpenaren ondoren, maskaradetako aktoreak herriko plazan biltzen ziren, goizean oparitu zizkieten janariez gozatzeko. Gure nagusiek diotenez, topaketa horietan sortu zen Godalet Dantza. Jolas moduan, gazteren bat edalontzi edo godalet baten inguruan dantzan hasi zen eta ezagutzen zuen dantzaren urratsak dantzatu zituen. Ondoren gainerako dantzariak etorri ziren eta, horrela, jolasa dantza bihurtu zen eta azkenean Zuberoa osora hedatu zen. (Auñamendi Eusko Entziklopediako erauzketa)
Elai Alai Dantza Taldea, Portugaleten, Bizkaian, jaio zen 1962an. Harrezkero, taldearen nortasuna eta ospea sendotu egin dira Euskal Herriko mugen barruan eta kanpoan, euskal folklore aberatsa berreskuratzeko, kontserbatzeko eta hedatzeko egindako lan isil baina etengabeari esker. Gaur Godalet Dantzaren koreografia zaindua eskaintzen digu.
Mexikoko eskualde-dantzak, tradizioarekin, kultura nazionala birbaloratzeko, kontserbatzeko eta aberasteko borrokarekin eta dantzak teknika bat eta urrats batzuk irakasteaz gain, bizitza-modu bat, mundu-ikuskera bat irakasten duelako ustearekin lotuta egon nahi du, eta estetikaren eta edertasunaren zentzua garatzen du, baita beste arte batzuekiko lotura ere, etorkizuneko dantzarien gaitasunak, trebetasunak indartzeko helburuarekin. Bizitzaren joanari buruzko sentimenduak, emozioak eta esperientziak adierazteko eta tradizio eta erritu zaharretarako berpizteko ere balio du; eta baita herrietako eta familiako egun garrantzitsuak ospatzeko ere.
Igor Moiseyev balleta, Moskuko Bolshói Antzokiaren erraietatik sortua, ballet dantza herrikoien bat-batekotasuna ballet klasikoaren akademizismoarekin sintetizatzea lortzen duen munduko ballet konpainia handienetako bat da. Gaur eskaintzen digun Suite Zapateo da horren erakusgarri.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
