Zure musika-bideoen ataria

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) musika konposizioko hiru erraldoietako bat da, Bach eta Beethovenekin batera. Haur prodijioa, Salzburgon jaioa, sei urterekin teklatua eta biolina menderatzen ditu eta konposatzen hasten da. Leopold bere aitak bira nekagarrietan erakusten du Europako hainbat gortetan. Konpositore emankorra izan zen (bost urte zituenetik hil zen arte idatzitako 600 lan baino gehiago ditu), eta mota guztietako musika-generoak landu zituen: piano-lanak, ganbera-musika, sinfoniak, obra kontzertanteak, obra koralak, operak, … guzti-guztiak, bere generoko maisulanak. Bere operak, Txirula Magikoa, Don Giovanni, Cosi fan Tutte, eta Figaroren ezteiak, mundu osoko 10 opera ospetsuenen artean daude. Vienan hil zen 35 urte zituela.

11. Pianorako Sonata La maiorrean, k. 331, hiru mugimenduk osatzen dute: I Andante bariazioekin (Andante con variaciones); II Minuetoa; III Rondó alla turca (“Mozarten turkiar martxa” bezala ezaguna). Gaur Lehen Mugimendua ikusiko dugu, Gaia eta Bariazioak (garai hartan eskola frantsesean sarri erabiltzen zen bezala); bere bariazioak, mozartar estiloko mota garbi eta malguenekoak dira. Chingya Mahlen txinatar piano-jotzaileak interpretatuko du gaurko emanaldia.

Federico Chueca (1846-1908) Madrilen jaio zen, Villa plazan, familia aberats baten barruan; solfeo-eskolak jaso zituen lehen hezkuntzatik, eta ikastetxe bikain batean ikasi zuen, baina bere familiak musika uztera behartu zuen medikuntza ikasteko. Barbierik obrak orkestratzen eta zuzentzen lagundu zion, eta bere arrakasta handiak Chueca konbentzitu zuen medikuntza utzi eta musikara dedikatzera. Berezko talentuduna eta melodia eta erritmoaren grazia dituen musikari autodidaktatzat hartzen da, eta pieza musikal bikainak konposatzera eraman zuten. Hainbat kolaboratzailerekin lan egin zuen, baina batez ere Joaquín Valverderekin, bere obra askotan. Gaur egun, genero txikiaren ordezkari handienetako bat da (zarzuelak ekitaldi batean).

La Gran Vía, Federico Chueca eta Joaquín Valverde maisuen musikarekin egindako zarzuela bat da, Felipe Pérez y Gonzálezen libretoarekin osatua, 1886ko uztailaren 2an estreinatu zena Madrilgo Felipe Antzokian. Hainbesteko ospea lortu zuen, non agerraldi batzuk aldatu behar izan ziren, aktualitateen errebista zenez, modernizatu egin behar baitzen. Horrela, En la calle de Alcalá edo El bazar de juguetes margolan berriak agertu ziren. Gaurkotasunen errebistaren eremura eramandako genero txikiaren adierazgarri da. Bertan, umore onarekin eta zentzu satirikoarekin, unean uneko kezka sozial eta politikoak azaltzen ziren. Libretoak abileziaz eta satiraz erretratatzen ditu unean uneko berriak, efektu handiko mota eta egoera komikoen desfile handi bat agertuz.

Teresa Berganza Vargas (1933-2022) zarzuela eta opera abeslari espainiarra izan zen, Rossini, Mozart eta Bizeten operetako pertsonaiekin maiz lotua, bere teknika, musikaltasuna eta eszenako presentziagatik miretsia. Pianoa eta kantua ikasi zituen Madrilgo Kontserbatorioan, eta kantuko lehen saria lortu zuen 1954an. Hiri horretan egin zuen debuta 1955ean. Bi urte geroago, nazioarteko debuta egin zuen Aix-en-Provence jaialdian. Hurrengo hamar urteetan La Scalan, Glyndebourneko jaialdian, Royal Opera Housen, Metropolitan Opera Housen... debutatu zuen. Bere kontzertu-errepertorioan Espainiako, Frantziako, Alemaniako eta Errusiako abestiak sartu ziren. 1994an, San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademiako kide izendatu zuten, sari hori lortu zuen lehen emakumea izanik.

Mozart eta masoneria. Masoneria izaera filantropikoko talde selektibo gisa agertu zen Europan XVII. mendearen amaieran, egitura federalekoa eta helburu humanistak zituena, hala nola egiaren bilaketa, giza jokabidearen, zientzien eta arteen azterketa eta pertsonen eta gizartearen garapen sozial eta morala. Hori guztia anaitasun-sentimenduan oinarrituta dago, eta horren irakaspenak igeltserotzako elementuekin sinbolizatzen dira. Helburu horiek kontuan hartuta, 28 urterekin Mozart, Vienako Logia Masonikoan sartu zen ikastun gisa; hurrengo hilean Ikaskide mailara igo zen; eta handik lau hilabetera, Maisu masoi izendatu zuten. Ilustrazioaren eraginez arrazionalismoa bilatzen zuen, baina bere kide askoren izaera okultistarekin bat egin gabe.

Wolfgang Amadeus Mozarten Klarineterako kontzertua La Miorrean, K. 622 Vienan konposatu zen 1791n, Anton Stadler klarinete jotzailearentzat, Mozarten lagun handia eta kofrade masoia zena. Mozarten gainerako kontzertu guztietan ez bezala, honek ez du kadentzia bat aurreikusten bakarlariarentzat bere lehen mugimenduan, bigarrenean baizik (15´44´´ - 16´07´´). Bestalde, garaiko bakarlarientzako kontzertu guztiak bezala, hiru mugimenduz osatuta dago.  I (0´19´´) Allegro - Lehen mugimendua denez, obraren tonalitatean dago: La Maiorrean. II (12´20´´) Adagio - Arauak ezartzen duen bezala, mugimendu hau tonalitate subdominantean dago obraren tonalitate nagusiari dagokionez, hau da, Re maiorrean. III (18´45´´) Rondó - Lehenengo mugimenduaren tonalitate berean, La maiorrean.

Sabine Meyer (1959), gaurko bakarlaria, musika klasikoko klarinete jotzaile alemaniarra da, eta oso gazterik hasi zen klarinetea jotzen. Bere lehen maisua bere aita izan zen, hau ere klarinete jotzailea. Otto Hermannekin ikasi zuen Stuttgarten, eta gero Hans Deinzerrekin Hannoverreko Goi Mailako Musika eta Antzerki Eskolan, bere anaia Wolfgang Meyerrekin, eta gero bere senarra izango zena, Reiner Wehle klarinete jotzailea, Municheko Filarmonikan lan egin zuena. Bavariako Irratiko Orkestra Sinfonikoko eta Berlingo Orkestra Filarmonikoko kide gisa hasi zuen bere ibilbidea, eta bertan izan zen lehen emakume kideetako bat. Bakarlari lanaz gain, Sabine Meyer ganbera-musikarekin konprometitutako interpretea da.

Max Reger (1873-1916), Bavariako Brand herrian jaiotako musikagile, organista, pianista eta irakaslea izan zen. Musika ikasi zuen Munichen eta Wiesbadenen Hugo Riemannekin. 20 urte pasatxoko bizitza sortzailean, Regerrek organorako eta gainerako generoetarako (opera izan ezik) lan ugari ekoitzi zituen, musika absolutuaren banderadun sendoa izan zen, eta bere burua Ludwig van Beethoven eta Johannes Brahmsen musika-tradizioaren parte bezala ikusten zuen. Bere lanak askotan musikagile hauen egitura klasikoak Franz Liszt eta Richard Wagnerren harmonia hedatuekin eta Johann Sebastian Bachen kontrapuntu konplexuarekin konbinatzen ditu. Bere orkestra-lanetatik, gaur eskaintzen ditugun Hiller Bariazioak eta Mozart Bariazioak dira oroigarrienak.

Mozarten gai bati buruzko bariazioak eta fuga, Op. 132. 1914an Max Regerrek konposatutako orkestrarako bariazio-multzo bat da; konpositoreak 1915eko otsailaren 5ean zuzendu zuen estreinaldia Berlinen. Konposizioa honako mugimendu hauetan egituratuta dago I (0´04´´) GAIA: ANDANTE GRAZIOSO .-.  II (2´44´´) LEHENENGO BARIAZIOA: L'ISTESSO TEMPO, QUASI UN POCO PIÙ LENTO .-. III (5´17´´) BIGARREN BARIAZIOA: POCO AGITATO .-. IV (7´34´´) HIRUGARREN BARIAZIOA: CON MOTO .-. V (9´09´´) LAUGARREN BARIAZIOA: VIVACE .-. VI (10´00´´) BOSGARREN BARIAZIOA: QUASI PRESTO .-. VII (11´49´´) SEIGARREN BARIAZIOA: SOSTENUTO (QUASI ADAGIETTO) .-. VIII (13´59´´) ZAZPIGARREN BARIAZIOA: ANDANTE GRAZIOSO .-. IX (16´51´´) ZORTZIGARREN BARIAZIOA: MOLTO SOSTENUTO .-. X (23´52´´) FUGA: ALLEGRETTO GRAZIOSO.

Gaur eskainiko dugun bertsioa Péter Eötvös (1944) hungariar konpositore eta orkestra-zuzendariak zuzendu du. Hainbat garaitan Ensamble Stockhausen-en, Parisko Ensemble InterContemporain-en, Hilversumeko Irratiko Ganbera Orkestra eta BBCko Orkestra Sinfonikoko zuzendari gonbidatu nagusia izan da, baita Budapesteko Jaialdiko Orkestrako, Filarmonika Nazionaleko, Budapesteko, Stuttgarteko Irratiko Orkestra Sinfonikoko eta Vienako Orkestra Sinfonikoko zuzendari ere, eta hainbat aldiz zuzendu ditu beste orkestra garrantzitsu batzuk, hala nola Concertgebouweko Errege Orkestra, Clevelandeko Orkestra, Berlingo Orkestra Filarmonikoa eta Vienako Orkestra Filarmonikoa.

Mamboa, Kubako musika eta dantza erritmoa da. “Mambo” hitza, Afroamerikako beste musika-termino batzuen antzera, besteak beste conga, milonga, bomba, tumba, samba, bamba, bambulá, tambo, tango, cumbé, cumbia eta candombe, afrikar jatorria (bereziki Kongokoa) adierazten duten afronegrismoak dira. Mamboaren jatorrizko sustraiak, “Erritmo Berriko Dantzaldian” (Danzón de Nuevo Ritmo) aurki daitezkeenak, Arcaño y sus Maravillas orkestrak ezagun egin zuten, dantzaldia azkartuz eta perkusioan sinkopa bat sartuz. Orestes López, Arcañoko txelo-joleak sortu zuen Mambo izeneko lehen Danzón-a 1938an.

Sarah Willis (1969) Maryland, Tokio, Boston, Mosku eta Londresen hazi zen tronpa jotzaile estatubatuarra da. 14 urterekin hasi zen tronpa jotzen; 22 urterekin, Berlingo Estatuko Operan sartu zen, eta 32 urterekin, Berlingo Filarmonikan. 2017an, Kubara joan zen lehen aldiz, tronpa klase magistral bat ematera. Une horretan, biztanleen musikaltasun handiaz eta musikarien prestakuntza tekniko handiaz liluratuta geratu zen. Beste hiru aldiz ere itzuli zen eskola magistralak ematera, eta kubatarrekin izandako bizikidetza horretatik sortu zen Mozart eta Mambo, Mozarten Tronparako kontzertuak eta Kubako musika tradizionala konbinatzen dituen musika-aukeraketa bat. Diskoa 2020an argitaratu zen eta bertan Gaueko Serenata txikia (Pequeña serenata nocturna) ere agertzen da mambo bertsioan.

Eta diskotik emanaldira: Rondó alla Mambo! Hirugarren tronpa kontzertua, K. 447-ko hirugarren mugimenduan inspiraturiko flashmob bat da (bat-batean agertzen eta desagertzen diren pertsona talde baten ezohiko emanaldia), Joshua Davisek eta Yuniet Lombida Prietok idatzia eta Habanako kaleetan agertzen dena; flashmoba Sarah Willisek eta Habanako Lyceum Orkestrako kideek interpretatzen dute, “Mozart eta Mambo”ren esperientziaren amaiera gisa.

Camaron de la Isla (1950-1992) Carmen kalean jaio zen, Cadizko San Fernando herriko "Las Callejuelas" izeneko auzoan. Garai guztietako kantaririk onenetakotzat hartua, bere ondare pertsonalean, hilzorian zegoen arte bat irauli izana dauka, flamenkoaren izaera intimoenetik abiatuta, lortutako kritikak kontuan hartu gabe. Bere diskoetan, flamenkoa belarri profanoetara hurbildu zuen, mestizaje musikalak lantzeaz gain, bere kantaldirik intimoenetan izaera soilagoa eta intimoagoa erakusten zuen bitartean. 2000. urtean, hil ondoren, Kantaren Urrezko Giltza eman zioten.

Il Giardino degli Amanti. Massimiliano Volpini koreografo erromatarrak sortutako suitea da, Mozarten konposizioen zatiekin osatua. Bertan, bere obretako hainbat pertsonaia agertzen dira, musika misteriotsu eta intimoak dantzatzera gonbidatzen dituztenak.

Roberto Bolle (1975) ballet klasikoko dantzari italiar bat da, eta munduko ballet konpainia ospetsuenekin aritu da. 2003an La Scalako Antzokiko étoile titulua jaso zuen eta 2009an American Ballet Theatreko dancer nagusia.

Halaber, Nicoletta Manni (1991) La Scala Antzokiko Balleteko lehen dantzaria da.

Cervantino Nazioarteko Jaialdia (FIC), "El Cervantino" izenez ezaguna, 1972tik egiten da Guanajuato hirian, Mexikoko Bajío eskualdean. Jaialdia XX. mendearen erdialdean sortu zen, Miguel de Cervantesen entremesak Guanajuatarren hainbat hiritako plazetan antzezten ari zirenean, Enrique Ruelas Espinosa maisuak eszenaratuta. 1970eko hamarkadan arte-jarduera gehiago gehitu zitzaizkien antzezpen tradizionalei, jaialdiaren nazioarteko dimentsioa indartzeko. Ordutik, hazi egin da, eta munduan bere generoko lau jaialdirik handienetako bat bihurtu da.

Peruko Folklore Talde Nazionalak, Peruko musika eta dantzako pieza adierazgarrienetako batzuk eskainiko dizkigu gaur Mexikoko nazioarteko folklore erakustaldi honetan.