Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Giovanni Battista Pergolesi (1710 -1736), Barrokoko italiar konpositore, biolinista eta organista izan zen (1600-1750). Bere lanak eragin sakona izan zuen Napoliko eskolan, eta opera italiarraren prototipo nagusia izan zen. Italiako penintsula inoiz utzi ez zuen arren, laster zabaldu zen opera italiarren konpositore gisa zuen ospea. 1746an Parisen estreinatu zen, oihartzun handirik gabe, bere lanik ospetsuena, La Serva Padrona (1733). Musika profanoko eta musika sakratuko lan asko ere konposatu zituen, non bere lanik ezagunena, zalantzarik gabe, Stabat Mater den. Osasun arazoekin txikitatik (arantza bifidoa zuela uste da), Pergolesi 26 urterekin hil zen, itxuraz tuberkulosiak jota.
Flauta, bere eraikuntzaren sinpletasunagatik, baliteke instrumenturik zaharrenetako bat izatea. Gorputzean zulo batzuk daude, eta horiek irekiz edo itxiz, hodiaren barruan aire dardartiaren luzera aldatzen da. Zuloak, batzuetan, hatz-mamiarekin estaltzen dira zuzenean; beste batzuetan, giltzekin. Zurez edo metalez eraikita egon daitekeen arren, flauta egur-haize familiaren barruan katalogatzen da, hauetan soinua, kaña baten edo batzuen edo instrumentuaren sekzioen bibrazioaren bidez sortzen baita; tronpeta motako haize-metal instrumentuetan, berriz, ezpainak dira soinuak sortzeko dardara egiten dutenak.
Dortmundeko Amadeus Ganbera Orkestrak, Felix Reimann bakarlariaren zuzendaritzapean, Pergolesiren Txirularako kontzertua Sol Maiorrean-en lehen mugimendua interpretatuko du.
Frédéric Chopin (1810-1849) poloniar pianista eta konpositore birtuoso bat izan zen; pianista bezala, historiako garrantzitsuenetakotzat jotzen da eta konpositore bezala, Erromantizismoaren erreferenteetako bat. Bokazioz musikala zen familia batean jaio zen; amak pianoa jotzen zuen, eta aitak, biolina eta txirula; bere lehen irakaslea ahizpa bat izan zen, lau eskuz piezak jotzea gustuko zuena. Zortzi urterekin eman zuen lehen kontzertu publikoa Varsoviako Radziwill familiaren jauregian. Chopinen lanak pianoa baino ez du ardatz, bakarrik edo kontzertantea, zeinarekin hobekuntza teknikoko, distira espresiboko eta rubatoan sakontzeko bakarkako karrera bati ekin zion, instrumentu horren erreferente musikal izatera iritsi arte.
Minutuko Balsa, Op. 64, 1. zenbakia pianorako pieza bat da Re bemol Maiorrean, Frédéric Chopinek konposatua. Askok uste dute izen hori hartu zuela, interpretatzeko minutu bat baino ez delako behar (nahiz eta minutu bat eta berrogei segundoan interpretatu ohi den); baina Herbert Weinstockek, musika historialariak, argitu zuen bezala, "Minutuko balsa" (Minute Waltz) izena hartu zuen, ez minute "minutu" zelako, baizik eta "txikia" esan nahi zuelako.
Valentina Lisitsa (1973) piano-jole uklraniarra da, eta EABn bizi da 1991tik. Hiru urterekin hasi zen pianoa ikasten, eta ondoren Kieveko Kontsebatorioan matrikulatu zen. Han ezagutu zuen Alexei Kuznetsoff senarra, piano-jolea ere. Lisitzak bere entzuleak Youtubeko bere kanalaren bidez bilatu ditu, berainetzako hainbat interpretazio grabatu dituelarik. Gaur egun, kontzertista klasiko ikusiena da interneten.
Francisco Repilado Muñoz (1907 — 2003), Compay Segundo ezizenez artistikoki ezaguna, munduan ibilbide luzea izan zuen kubatar musikari eta konpositorea izan zen. Konpositore eta interprete ospetsua izatera iritsi zen, oso ezaguna Kubako musikazaleen artean. Gitarra jotzen hasi zen, tres kubatarra (gitarraren antzekoa), klarinetea, bonga eta tumbadora (bongo mota bat) ere jo zituen. Chan-chan doinuaren sortzailea eta harmonikoaren asmatzailea izan zen; baita gitarra espainiarraren eta tres kubatarraren arteko zazpi sokako hibridoarena ere.
Chan Chan, Compay Segundo abeslari eta konpositore kubatarrak konposatutako abesti bat da. Bi pertsonaia ditu, Juanica eta Chan Chan. 1984an idatzitako abestian, lehenik Kuba ekialdeko lau herri aipatzen dira, Alto Cedro, Marcané, Cueto eta Mayarí, guztiak Holguín probintziakoak. Gero, Juanican eta Chan Chanen pasadizoa kontatzen da. Emakume bat eta gizon bat ziren, etxe bat eraiki eta itsasora hondar bila zihoazenak. Juanicak jibea (hondarrezko bahetzailea) astintzen zuen bitartean, Chan Chani pena (lotsa) eman zion. Antza denez, istorio hau baserritar kondaira herrikoia zen, Compayk txikitan entzun ohi zuena.
Gaur, ahots mistoen korurako moldaketa bat eskaintzen dugu Kanadako Entrevoces Ganbera Abesbatza bikainaren interpretazioan.
Joseph Raymond Conniff (1916- 2002), Ray Conniff bezala ezagunagoa, musikari, orkestra zuzendari, ahots eta instrumentu moldatzaile eta tronboi jotzaile estatubatuarra izan zen. Koru bat erabili zuen berak sortutako orkestrari laguntzeko. Orkestrako gainerako zuzendarien gainetik nabarmendu zen bere korurako egindako ahots-moldaketengatik eta beste artista batzuen musikaren erritmo desberdinetarako egindako musikalengatik. Musika gai bat ezagun egin bezain laster, Ray Conniffek hartu ohi zuen, eta bere estilo berezia aplikatuko zion. 1940ko eta 1950eko hamarkadetako talde handien jazz estandarretatik hasi eta Simon & Garfunkel, Burt Bacharach, The Beatles eta The Carpenters bezalako egileen pop klasikoetaraino grabatu zuen.
Gaur, bere abesti ezagunenetako batzuen bilduma eskaintzen dugu.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Franz Joseph Haydn (1732-1809), konpositore austriarra, bere anaia Michael Haydn ere konpositore bikaina izan zelarik, klasizismoaren oinarri nagusietako bat izan zen (1750-1820). Sei urterekin klabezin eta biolin ikasketak hasi zituen. Zortzi urterekin, Vienako San Esteban Katedraleko koralista gisa onartu zuten, eta musika-ikasketekin jarraitu zuen. Ahotsa aldatu ondoren, hainbat lan eginez biziraun behar izan zuen, Carl Philipp Emanuel Bachen lanak aztertzen zituen bitartean. Mozartekin adiskidetasun estua izan zuen eta Beethovenen irakasle izan zen. Soka-laukotearen eta sinfoniaren sonata-formaren eta egitura formalaren oinarri nagusiak finkatu zituen. 77 urterekin hil zen Vienan.
100. Sinfonia sol maiorrean, Hoboken I/100, Joseph Haydnek konposatutako Londresko sinfoniak (93-104 zenbakiak) izeneko hamabi sinfoniaren saileko zortzigarrena da. Sinfonia Militarra bezala ezagutzen da, bere azpititulua bigarren mugimendutik datorrena, tronpetentzako fanfarrea deigarriak eta perkusio efektuak aurkezten dituena. Estreinaldiaren ondoren kritikari batek idatzi zuen bigarren mugimenduak «gerraren zurrumurru beldurgarria» gogorarazten zuela, «sublimitate ikaragarrizko klimaxera handituz !»
Sinfoniaren egitura. I (0´00´´) ADAGIO; ALLEGRO Lehen mugimendua sonata moduan idatzita dago, sarrera motel batekin, geroago mugimenduan agertuko diren arrazoiak agerian uzten dituena. Haydnek gaiak eta tonalitateak erabiltzeak sonata formaren alderdi garrantzitsu bat erakusten du: bigarren subjektua tonalitate berriarekin definitzen da, ez bakarrik gai berri bat izateagatik.-. II (8´01´´) ALLEGRETTO. Bigarren mugimendua, «Militarra», modu hirutarrean aurkezten da, eta erdiko sekzioa txikiagoa da. Instrumentazioa beste mugimenduetan baino aberatsagoa da; baina azpimarragarriena erdiko sekzioan lehen agerpena egiten duten tresna «turkiarrak» (triangelua, platertxoak eta bonboa) erabiltzea da. Amaitzeko, koda zabal bat ageri da, tronpeta bakarrerako korneta dei batek protagonizatua, tinbal erredoble bat, instrumentuaren teknika iraultzaile eta burrunba handi bat izan zena.- III (14´20´´) MENUETTO .- Hirugarren Mugimendua ez dator bat Haydnek bere minuetoak bizkortzeko duen joerarekin; honetan tempo moderatu batean mantentzen da, eta horretatik estilo aristokratiko zaharkitu samarreko minueto bat ateratzen da.- IV (19´20´´) PRESTO. Amaiera, sonata rondo eran idatzita dago. Gai nagusia doinu herrikoi bihurtu zen bere garaian. Mugimenduaren erdialdean, bat-bateko tinbal-kolpe bat duen garapen baten antzeko sekzio bat gertatzen da, hainbat tonalitatetan zehar. Mugimenduaren amaieran, instrumentu turkiarrek berriro kolorea ematen diete tutti atalei amaierara iritsi arte.
Gaur, Royal Concertgebouw Orchestraren bertsioa aurkeztuko dugu, Mariss Jansons maisu ospetsuak gidatuta.
Edvard Grieg (1843-1907) musikagile eta pianista norvegiarra izan zen, erromantizismoko ordezkari nagusietako bat. Bere ama, Gesine, bere lehen piano irakaslea izan zen; geroago, 1858ko uda borealean, Griegek, Ole Bull biolin jotzaile norvegiar ospetsua ezagutu zuen, familiaren laguna eta amaren koinatua. Griegek bere herrialdeko folkloreko kantu eta abesti asko moldatu zituen, eta, horrela, norvegiar nortasun nazional bat sortzen lagundu zuen, Jean Sibeliusek Finlandian edo Antonín Dvořákek Bohemian egin zuten bezala. Bere lanik garrantzitsuenak honako hauek dira: Pianorako Kontzertua la minorrean, Pieza lirikoak diren lan intimistak (Pianorako), Suite Holberg (gaur eskaintzen duguna) eta bereziki, Peer Gynt, Henrik Ibsen idazleak izen bereko dramarako eskatuta idatzi zuen musika intzidentala.
Peer Gynt, op 23, antzezteko edo musika intzidentalerako musika-konposizio bat da, Griegen errezitatzaileentzat, ahots-bakarlarientzat, abesbatzentzat eta orkestrarentzat; hala ere, publiko zabalaren artean ezagunagoak egin dira egileak berak idatzi zituen bi suiteak, Henrik Ibsen dramaturgo norvegiarraren Peer Gynt antzezlanerako Suite 1 Op. 46 eta Suite 2 Op. 55.
Gaur, Poloniako Karol Szymanowski Musika Eskolako orkestrak eskeiniko digu 1go Suitea, Marta Kluczyńskaren zuzendaritzapean.
Henryk Wieniawski (1835 - 1880) poloniar musikagile eta biolinista bat izan zen, Lublinen jaioa, Polonia Errusiak gobernatzen zuen garaian. Wieniawski izena ezaguna egin zen bere familiak musikari nabarmenak sortu zituelako, eta horrek, ezinbestean, eragin handia izan zuen Henryken bizitzan. 8 urte zituela, 1843an, Parisko Kontserbatorioan onartu zuten Lambert-Joseph Massart biolin-jole ospetsuarekin ikasteko; bost urte berarekin eman ondoren, kontzertista gisa hasi zuen bere ibilbidea, Parisen kontzertuak emanez, eta ondoren San Petersburgon, Baltikoko herrialdeetan eta Varsovian. San Petersburgon lortu zuen arrakastaren ondoren, 1849an Parisera itzuli zen, Hippolite Colletekin konposizioa ikastera.
Biolinerako 2. Kontzertua re minorrean, op. 22, Henryk Wieniawskik 1856an hasi ahal izan zen, baina lehen interpretazioa ez zen 1862ko azaroaren 27ra arte egin, Anton Rubinsteinen zuzendaritzapean San Petersburgon interpretatu zuen arte. 1879an argitaratu zen, Pablo Sarasate adiskide maiteari eskainia. Wieniawskiren San Petersburgon eman zuen garai nahiko egonkorrean idatzia, Biolinerako bigarren kontzertua re minorrean, op.22, normalean bere obrarik onena bezala kontsideratzen da eta aro erromantikoko biolinerako kontzerturik ezagunenetako bat izaten jarraitzen du, bere melodia eta harmonia oparo eta hunkigarriengatik gogoangarria.
Gaur Bomsori Kim biolin-jole korearrak eskainiko digu, Marek Pijarowski maisu poloniarrak gidatutako Poznań Philharmonic Orchestrak lagunduta.
Agustín Gonzalez Acilu (1929) altsasuar musikagilea da. Bere lehen musika-ikasketak Nafarroako herrian hasi zituen Tabernarekin, Iruñean jarraituz Remacharekin, geroago Madrilgo Kontserbatorioan, Parisen, Venezian eta Erroman segituz. Bere ibilbidean zehar era askotako obra ugari sortu ditu, ganbera-talde txikietatik edo abesbatzetatik hasi eta orkestra-taldeetaraino, sari garrantzitsuak lortu dituztenak. Gainera, lan pedagogiko garrantzitsua egin du Madrilgo Kontserbatorioan harmoniako irakasle gisa eta XX. mendeko Konposizio Tekniketako irakasle gisa Iruñeko Kontserbatorioan, hortik sortu baitzen Iruñeko Taldea deituriko musika konpositoreen taldea.
Piano eta orkestrarako 2. kontzertua konposizio-bide berriak esperimentatzeko bokazioaren erakusgarri da. Pianorako interpretazioa, gaur, Andrea Bacchettik (1977) egiten du, hamaika urterekin I Solisti Venetirekin debuta egin eta geroztik mundu osoko Nazioarteko Musika Jaialdietan eta ospe handieneko aretoetan aritu den italiar pianistak.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Duke Ellington (1899-1947) piano-jotzaile bikaina, konpositorea eta jazz-banda baten liderra izan zen, eta Harlemgo Cotton Clubean egin zituen emanaldietatik hasi zen ezagutzen eta estimatzen, garaiko jazz-musikaririk onenek osatutako orkestrekin. Mila konposizio baino gehiago idatzi zituen. Gaur egun, garai guztietako erreferentzia nagusietako bat da jazzeko musikarien artean. Izan zituen aitorpen ugarien artean, Howard eta Yale Unibertsitateek Honoris Causa Doktore izendatu izana, Ohorearen Domina Presidentziala, Estatu Batuetako Arteen eta Letren Institutu Nazionaleko eta Stockholmeko Musikaren Errege Akademiako kide izendatu izana nabarmenduko ditugu.
Estela Raval (1929-2012), Palma Nicolina Ravalloren izen artistikoa, argentinar abeslari ospetsuenetako bat izan zen, Los Cinco Latinos taldeko emakumezko ahotsa bezala ezaguna. 12 urterekin hasi zuen bere ibilbide profesionala, Manuel Ravallo bere anaia akordeoilariarekin batera. 1950eko hamarkadaren hasieran Las Alondras hirukotean sartu zen. 1956an Los Cuatro Bemoles izeneko ahots laukoteko kide izan zen; hurrengo urtean Los Cinco Latinos boskotea osatzea erabaki zuten. 1970ean bakarlari ibilbideari ekin zion; 1973an Martin Fierro saria jaso zuen Argentina osoan egindako emanaldi arrakastatsuengatik. 1982an, Espainia 82ko munduko futbol txapelketa zela eta, Los Cinco Latinos taldea berriz bildu zen, bere ibilbidea taldearekin eta bakarlari bezala txandakatuz.
The Chainsmokers, New Yorkeko disc jockeys eta produktore bikote bat da, eta Andrew Taggartek eta Alex Pallek osatzen dute. 2012an sortu ziren, eta bi urte geroago nazioarteko aintzatespena lortu zuten «Selfie» singlearekin, Australian, Kanadan eta Erresuma Batuan, besteak beste. 2015ean, «Roses» kantua bere lehen top 10 bihurtu zen Billboard Hot 100ean. Horren ondoren, «Don 't Let Me Down» kaleratu zuten, eta lehen bostak Australian, Kanadan, AEBn, Zeelanda Berrian, Erresuma Batuan eta Suedian sartu ziren. 2016an, bikoteak «Closer» izeneko abesti batekin lortu zuen bere arrakastarik handiena, Halseyrekin elkarlanean. 2017ko Grammy Sarietan, bikoteak dance grabazio onenaren saria jaso zuen «Don 't Let Me Down» filmari esker, beste bi izendapen izateaz gain.
Estrella Morente (1980) flamenko abeslaria, flamenkoa sakon instalatuta zegoen familia batean jaioa, La Niña de los Peines, Camarón, Marchena eta Vallejo flamenko kantarien fanatikoa izan zen. Lau urterekin Levanteko canteak abesten zituen eta zazpi urterekin taranta bat abestu zuen Sabicas maisuaren gitarrarekin. 16 urterekin egin zuen debuta Sierra Nevadako eski txapelketen aurkezpen gala batean. Harrezkero, urrezko eta platinozko hainbat disko grabatu ditu, sari garrantzitsuak jaso ditu eta jaialdi garrantzitsuetan aritu da. Bere arteak liluratu egin ditu flamenkologo zorrotzenak eta Lenny Kravitz bezalako rockzaleak ere. 2001ean, Andaluziako enbaxadore izendatu zuten, eta 2014an, Munduko lehen Flamenkologia Katedraren zuzendari.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Maurice Ravel (1875-1937), Ziburun (Euskal Herriako Iparraldea, Frantziar aldea) jaio zen, eta aitarengandik, suitzar jatorriko ingeniariarengandik, jaso zuen laneko zorroztasuna, bai eta amarengandik ere, Mendatan (Bizkaia) jaioa, musikarekiko grina bere haurtzaroa apaintzeko erabili zituen kantu folklorikoekin. Jaio eta hilabete gutxira, familia Parisera joan zen, eta sei urterekin piano ikasketak hasi zituen. 14 urterekin Parisko Kontserbatorioan sartu zen eta bertan Gabriel Fauré-rekin ikasteko aukera izan zuen. 1901ean, bere Jeux d´eau estreinatu zuen. Piano-lan horrekin, Parisko musika-zirkuluetan bidea egiten hasi zen. Bertan, Ravelek Debussyn eta alderantziz izan zuen eraginaz eztabaidatzen zen. 1921ean, hil zen arte, Paris inguruko etxe batean egokitu zen, eta bertan musikari eta intelektual bikainak biltzen ziren.
Gaur, Maurice Bejartek koreografiatutako eta Maya Plisetskayak (1925-2015) interpretatutako Bolero ospetsua ikus dezakegu, Bolshoi Antzokiko “prima ballerina assoluta”, eta Le Ballet du XX e siècle.
Nicolai Rimsky-Korsakov (1844-1908) Los Cinco taldeko errusiar konpositorea izan zen (Balakirev, Borodin, Cui, Musorgsky eta Rimsky-Korsakovek berak osatutako taldea). Errusiar musika berezia bultzatzea helburu zuten, Europako musika menpekotasunetik aldenduz eta musika nazionalismoa bultzatuz. Rimskyren lanak orkestrazio askotariko, koloretsu eta orekatu baten erreferentetzat hartzen dira, eta orkestra-errepertorioan adierazgarrienen artean estimatzen dira; hori guztia bere kredo nazionalistaren barruan, zeinak errusiar folklorearen motiboak, erritmoak eta abestiak bere sorkuntzetan sartzea bultzatzen baitzuen.
Scheherezade, opus 35, Rimski-Kórsakoven suite sinfoniko bat da, 1888ko azaroaren 3an San Petersburgon estreinatua, Mila eta bat gauetan oinarritua. Errusiar musikaren bi ezaugarri komun konbinatzen ditu: orkestrazio liluragarri eta koloretsua eta Ekialdearekiko interesa, Errusia Inperialaren historian oso nabarmena. Scheherezade konposaketa modu berri bat da, neurri batean erdibidean Hector Berliozen Sinfonia fantastikoaren (1830) eta Franz Liszten poema sinfonikoaren artean. Ziur asko, oinarri duen bilbea dela eta, poema sinfonikotik hurbilago dago, Sinfonia fantastikoarena baino zehaztasun gutxiagokoa delako. Musikagilea beti mintzatu zen ohiko irakurketa programatikoa egin ez zedin.
Suitea lau mugimendutan banatuta dago: I (0´34´´) «Itsasoa eta Simbaden itsasontzia»: LARGO E MAESTOSO — ALLEGRO NON TROPPO .-. II (3´39´´) «Kalendar printzearen istorioa»: LENTO — ANDANTINO — ALLEGRO MOLTO — CON MOTO .-. III (16´20´´) “Printze eta printzesa gazteak”: ANDANTINO QUASI ALLEGRETTO — POCHISSIMO PIÙ MOSSO — COME PRIMA — POCHISSIMO PIÙ, ANIMATO .-. IV (26´52´´) «Jaialdia Bagdaden. Itsasoa. Itsasontzia brontzezko gerlari batek koroatutako labar baten kontra erori zen»: ALLEGRO MOLTO — VIVO — ALLEGRO NON TROPPO MAESTOSO.
Camille Saint – Saëns (1835-1921) frantziar pianista, organista, konpositorea eta militarra izan zen, Frantziako musika berritzearekin eta irakaskuntzarekin konprometitua; bere eskuetatik Fauré eta Messager bezalako ikasleak igaro ziren. Mutiko goiztiarra izan zen, 11 urte zituela bere lehen agerpen publikoa egin zuena Haendel, Mozart eta Beethovenen lanekin. Hamahiru urterekin organoan eta konposizioan matrikulatu zen Parisko Kontserbatorioan, eta hemezortzi urterekin bere lehen sinfonia konposatu zuen. Alderdi anitzeko intelektuala izan zen: musikaria, idazlea, matematikaria, filosofoa, arkeologoa, geologoa, botanikaria… Bere musika-lan ugarietan (400 baino gehiagok), mota guztietako generoak jorratu zituen, eta horien artean azpimarratzekoa da garai hartan zinemako musikak izan zuen berritasuna.
Dantza makabroa, opus 40, 1874an Camille Saint-Saënsek konposatutako poema sinfonikoa da, Henri Cazalisek Heriotzaren Dantzaren sineskeria zaharra birsortzen zuen poema batean inspiratuta. Konpositorearen piezarik ezagunena da. 1875eko urtarrilaren 24an Parisen estreinatutako lanak Heriotza deskribatzen du, gauerdian biolina jotzen. Bere erritmoan, eskeletoak hilobi baten inguruan dantzan ari dira. Egunsentian, oilarraren kantuarekin, hildakoak beren hilobietara itzultzen dira.
Gaur, Academy East Balletak eskainiko digu.
Argentinako Ballet Folkloriko Nazionala. Argentinako dantza folklorikoen konpainia bat da, egoitza Buenos Airesen duena, 1990ean sortua eta 40 dantzarik osatua. Bere zerbitzura jantziak, argiztapena eta soinuan adituak diren talde tekniko batek funtzionatzen du. Bere helburua, Argentinako eskualde ezberdinetako kondaira eta ohituren koreografiak eta eszenografiak egitea da.
Cosquineko Folklore Jaialdi Nazionala Argentinako folklore jaialdirik garrantzitsuena da; Cordobako Cosquín hirian egiten da, urtarrileko azken astean, bederatzi gauez jarraian, eta hiriko zaindaria den Errosarioko Ama Birjinaren bederatzigarrenarekin jarraian. Gaur, 2014an ospatutako gala bat eskainiko dugu.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.