Zure musika-bideoen ataria

Tocata (italieratik toccata hitzean du jatorriz, «jotzeko» esan nahi duelarik) tekla-instrumentuetarako musika errenazentista eta barrokoko musika-lana da, hala nola klaberako edo organorako, normalean forma libre batekin, interpretearen trebetasuna nabarmentzeko erabiltzen dena. Forma: fuga izaerako atalen segidaz osatzen da, estilo askeko eta inprobisatu atalekin txandakatzen dena. Tokaten garapenaren fase aurreratuenetan, fuga atalek gailurra ukituko dute beren garapen eta konplexutasunari begira, eta era berean, nolabaiteko independentzia izango dute; beraz, XVIII. mendean ohikoa zen tokata eta fuga elkartzea.

Fuga, subjektu deituriko ideia musikalak gainjartzean oinarritzen den genero musikala da. Hainbat ahots edo lerro instrumental egituratuta daude, hainbat tonalitatetan, eta gaien garapen egituratuan agertzen diren ahotsen imitazioaren edo errepikapenaren bidez osatuta. Teknika hau pieza handiago baten zati gisa erabiltzen denean, fugato izenez ezagutzen da; fuga txiki bati fughetta deitzen zaio. Erdi Aroaren amaierara arte, fuga hitza asko erabili zen egitura eta lan kanonikoak deskribatzeko; Errenazimentuan, imitazioan oinarritutako lanak berariaz izendatzeko balio izan zuen. XVII. mendera arte, fuga hitzak gaur egungo esanahia hartuko luke.

Tocata eta fuga re minorrean, BWV 565 Johann Sebastian Bachek idatzitako organo-musikako pieza da. Pieza, tokata sekzio batekin irekitzen da (0´31´´), fuga batek jarraitzen dio (3´11´´) eta, ondoren, koda batean amaitzen da (7´59´´). Piezaren lehen argitalpena, Bachen “Errenazimentu” aroan, 1833an izan zen, Felix Mendelssohnen ahaleginei esker, zeinak 1840an kontzertu entzutetsu batean ere interpretatu baitzuen pieza hau; piezarekiko familiartasunak hobera egin zuen XIX. mendearen bigarren erdian, eta are gehiago XX. mendean, pieza Walt Disneyren Fantasia animaziozko filmean sartu baitzen (Stokowskiren orkestra-transkripzioarekin), harik eta konposizio hori organo-errepertorioko obrarik ospetsuentzat hartu zen arte.

Maria Luisa Veneziano piano-jotzailea, organista, musikologoa eta irrati-ekoizlea da. Pianoan graduatu zen Erromako "S.Cecilia" Kontserbatorioan M° Aldo Trammarekin, Ganbera Musikan M° Marco Lenzirekin eta Musikologian M° Lucia Bonifacirekin; eta Andràs Schiffekin espezializatu zen Bachen teklatu lanean. Erromako Pontifizio Musika Sakratuaren Institutuan, Pesaroko G. Rossinin, Parisen eta Munichen jarraitu zituen ikasketak. Organista bakarlari gisa parte hartu du Ljiublijana, Roccamassima, Emilia Romagna, Teramo, Pesaro, Bergamo, Saint Denis de Paris eta abarretako organo-jaialdi ugaritan. Arrakasta handia izan du kritikan eta publikoan, eta nazioko eta nazioarteko artista ospetsuekin kolaboratu du.

Ludwig van Beethoven (1770-1827), Bach eta Mozartekin batera, mendebaldeko musikako erraldoien hirukoteko kide da. Bonnen jaioa, bere aita, jatorriz flamenkoa, bigarren Mozart bihurtzen saiatu zen, nahiz eta porrot nabarmena izan. Hala ere, bederatzi urtetik aurrera, Christian Gottlob Neefe organo-jotzaileak Bachen estudioarekin liluratu zuen, eta beti izango zuen gogoan. 1787an Vienara joan zen Mozarten klaseak jasotzeko asmoz, baina bere amaren heriotzak, egun gutxira, Bonnera itzultzea suposatu zion. Bost urteren ondoren, Vienara itzuli zen, eta han Haydn eta Salierirekin harremanetan jarri zen, musikagile eta piano-jotzaile gisa ezagutaraziz bere burua, jendearen onarpen nabarmenarekin. Hala ere, piano-jotzaile gisa zuen lanbidea ezin izan zuen gauzatu, hurrengo urtean, gorreriak eraso eta, ahalmen horretatik erabat ezgaituta utzi zuelako.

Septet, op. 20. Musika klasikoa deritzonaren barruan, septeto ezagunena, ziur aski, Beethovenen Septiminoa bezala ezaguna da, biolin, biola, biolontxelo, kontrabaxu, klarinete, fagota eta tronparako idatzia, eta horren barruan, III. Mugimendua, Minuetoa, gaur The Chicago Chamber Musicians interpretatzen ikusiko duguna, 1996an mundu mailako artistekin sortutako taldea.

Johann Sebastian Bach (1685-1750) Gaur, mendebaldeko musikako beste hiru erraldoietako batekin egingo dugu topo, Mozart eta Beethovenekin batera. Biolinista, organista, zuzendaria eta konpositore alemaniarra izan zen; Eisenachen jaio eta Leipzigen hil zen, eta bere organista ospeak Europako mugak gainditu zituen. Historiako musika-familia garrantzitsuenekoa izan zen, eta 30 konpositore ospetsu baino gehiago izan zituen bere baitan. Aitarekin hasi zen ikasten, eta hura hil zenean, anaia zaharrenarekin jarraitu zuen, Johann Christophekin. 1703an, Arndstateko Printzearen gorteko musikari gisa lehen lana lortu zuen, eta, geroago, organista gisa; 1705ean, Lübeckera hilabete batzuk Buxtehudegandik eskolak hartzera joateko baimena lortu zuen.

1707an, Mülhausenera joan zen organo-jotzaile gisa. Han, bere lehengusina María Barbararekin ezkondu zen, eta zazpi seme-alaba izan zituen (horietako hiru oso gazte hil ziren). 1708an Mülhausen utzi zuen Weimarko dukearen kaperako kontzertino eta organista gisa lan egiteko. Bertan, teklatu eta orkestra lan ugari konposatu zituen, eta aldi berean, Vivaldiren hainbat obra transkribatu eta aztertzeko aukera izan zuen. 1714an ekonomikoki saritua izango da, baina eskakizun berrietara behartua, hala nola hilero kantata bat sortzera. 1717an, Köthengo Printzearen Kapera Maisu kargua eskaini zioten, garai hartan hobekien ordaindutako musika kargua zena; hortik sortu ziren Brandemburgoko Kontzertuak eta obra profano ugari.

1720an emaztea hil ondoren, urte eta erdi geroago berriro ezkondu zen Maria Magdalenarekin, zeinarekin beste hamahiru seme-alaba izango zituen. 1723an Leipzigera joan zen bizitzera hil zen arte. Hemen konposatu zuen bere Gabonetako Oratorioa, La Pasión de San Mateo, La de San Juan, Meza Si minorrean, kantata ugari eta teklatu lan garrantzitsuenak. 65 urte zituela hil zen Leipzigen, itsutasun urte baten ondoren. Konpositore emankorra, bere garaiko sonatak, ariak, suiteak, kontzertuak, kantatak, oratorioak, mezak eta era guztietako forma musikaletako obrak idatzi zituen; bere teknika finaren ondarea kontrapuntuaren gailurtzat jotzen da, eta bere eragina nabarmena izan da Haydn, Mozart, Beethoven, Mendelssohn, Schumann, Chopin eta beste konpositore ospetsu askotan.

Das wohltemperierte Klavier, (El clave bien temperado) Johann Sebastian Bachek konposatutako Preludio eta fugen bi zikloren izena da, gama kromatikoaren tonalitate maior eta minor guztietan. Bachen musika asko bezala, bi liburukietako bat ere ez zen bizirik zela argitaratu, bere lehen inpresioa ez baitzen hil eta askoz geroagora arte iritsiko, 1801ean. Bi liburukiek eskema bera dute: liburu bakoitzak 24 lan biltzen ditu, bakoitzak tonalitate berdineko Preludio eta fuga batez osatua. Do maiorreko tonalitatetik hasten da, ondoren do minorrekotik jarraituz, eta horri jarraituz, do sostenitu maiorrekoa, gero do sostenitu minorrekoa, eta horrela hurrenez hurren, gama kromatiko guztiko maior eta minorrak osatu arte.

Gaur El clave bien temperado eskainiko dugu Tatiana Nikoláyeva (1924-1993) pianista, konpositore eta pedagoga errusiarrari esker, Dmitri Shostakóvichen kolaboratzaile artistiko mitikoa dena.

Felipe Gorriti y Osambela (1839-1896) musikagile nafarra izan zen, eta bere lehen musika-ezagutzak aitarengandik jaso zituen, Huarte-Arakilgo (Nafarroa) organo-jotzailearengandik, eta gero, Mariano Garciarengandik, Iruñeko katedraleko kapera-maisuarengandik. Urte batzuk geroago, Madrilgo Kontserbatorioan jarraitu zituen ikasketak, Jimeno de Lerma eta Hilarión Eslavarekin. 1867an, oposizio bidez, Tolosako hiribilduko organista plaza irabazi zuen, ospe handia lortuz eta Tolosako parrokiako kaperari ospea emanez, hara joaten baitziren, astean bizpahiru aldiz, organista eta ikasle ugari maisuaren irakaspenak jasotzera. Era askotako 300 obra erlijioso idatzi zituen: meza solemneak, Requiemak, moteteak, nokturnoak, miserereak, etab.

Misererea. 51. salmoaren musikalizazioa da, Miserere izenekoa, Testamentu Zaharrean Daviden Salmoa bezala ere ezagutzen dena. Natan profetak, Betsaberekin adulterio bat egiteagatik David erregeari egindako bisita kontatzen du. Lehenengo Misererea Gregorio Allegrik (1582-1652) konposatu zuen, San Pedro Basilikako Kapera Sixtinoan abestua izateko, Aste Santuko asteazken eta ostiraletako maitinetan. (“Erruki zaitez nitaz, oi Jainkoa, zure gupidan oinarrituta. Zure pietate ugarien arabera, ezabatu nire asaldurak, ... eta abar”).

Gaurkoan, Nerea Castellot sopranoak, Victor Castillejo tenoreak, Silvano Baztan baritonoak eskaintzen digute, Iruñeko Orfeoiak eta Nafarroako Orkestra Sinfonikoak lagunduta eta Igor Ijurra maisuak gidatuta.

Bachen kasua bakarra da musikaren historian: beste ezein musikagilek ez du utzi hurrengo belaunaldietako estiloan hain aztarna sakona, denboran hain luzea eta entzuleengan hain nabarmena. Kontrapuntua parekorik gabe menderatzea eta bere musikak sortzen duen denboraz kanpoko izaera abstraktua, inspirazio-iturri agortezinak izan dira. Beste autore gutxik bezala, Bachek muga estilistikoak gainditu ditu jazz kutsuko berrinterpretazioak bultzatzeko, musika honen ezaugarri den izaera aske eta inprobisatuarekin. XX. mendea (eta XIX. mendea, eta baita XXI. mendea ere) Bachen mendea izan zen. Bachen nonahiko presentziak jazzaren esparruari ere eragin zion, eta hainbat interpretek bere partiturak jazz-standard bihurtu zituzten. (Juan March Fundazioa, 17-11-18)

Gaur, Jacques Loussier – pianoa, Dunoyer de Segonzac – baxua eta André Arpino – bateriak osatzen duten jazz hirukoteak, Bachen lanen antologia txiki bat eskaintzen digu jazz formatuan, Satie eta Ravelen oroigarriren batekin: 1 (0´10´´) Präludium Nr. 1 C-dur .-...... 2 (5´55´´) Pastorale c-moll .-. ..... 3 (20´44´´)  Air .-. 4 .....  (25´11´´) Brandenburgisches Konzert Nr. 5 D-dur, I Satz .-. .... 5 (39´28´´)  Brandenburgisches Konzert Nr. 5 D-dur, II Satz .-..... 6 (44´58´´) Brandenburgisches Konzert Nr. 5 D-dur, III. Satz .-...... 7 (58´04´´) Gymnopédie Nr. 1 .-......8 (1h 3´45´´)  Boléro .-...... 9 (1h 17´13´´) Cembalokonzert D-dur, III Satz.

Bruno Mars (1985) estatubatuar abeslari, konpositore, musika ekoizle eta dantzaria da. Mars oso txikitatik hasi zen musika sortzen, eta bere jaioterriko eszenatoki askotan aritu zen imitazioak egiten haurtzaroan zehar. Bigarren Hezkuntza bukatu eta Los Angelesera joan zen musikarekin jarraitzeko. 2010ean, Just the Way You Are eta Grenade singleak Billboard Hot 100en posizio onenean kokatzea lortu zuen, Locked out of Heaven eta When I Was Your Man abestiekin berriz ere lehen postura iritsiz. Mundu osoan 170 milioi kopia baino gehiago saldu ditu, eta salmenta gehien dituen artistetako bat da. Gainera, Bruno Marsek 7 abesti ditu munduko single salduenen artean.

Kantata musika-pieza bat da, instrumentu-akonpainamendua duen ahots bakarlari batek edo gehiagok abesteko idatzia. Oro har, mugimendu batzuek artikulatzen dute, eta, batzuetan, koru batek. Kantata mota zaharrena, cantata da camera bezala ezagutzen dena, XVII. mendearen amaieran jaio zen, testu profano baten gainean ahots bakarlariarentzat konposatua; eta kantata erlijiosoa erritu erlijiosoetarako sortu zen. Kantata hauek, oro har, hasierako koru batekin artikulatzen ziren, non sopranoek musika gaia hasten zuten, aria, errezitatibo eta koralen segida batekin osatuz, batzuetan ahotserako prestatutako melodia jotzen zuten instrumentu bakarlarien pasarteekin. Oratorioarekiko funtsezko aldea da oratorioak hori sostengatzen duen argudio bat duela.

Béjart Ballet Lausanne Suitzako ballet konpainia bat da. Lausanne hirian dago, Lausanneko Operan, baina beste herrialde batzuetatik ere badabil. 1987an sortu zuen Maurice Béjartek, aurretik "Ballet du XXe Siècle" (“XX. mendeko Balleta”) sortu eta zuzendu zuen koreografoak, Bruselako ballet klasikoaren historiaren parte denak. Gaur Bachen 51. Kantata eskainiko digu, Balletaren sortzaileak koreografiatua.

Aram Khachaturian (1903-1978) armeniar musikagilea izan zen sobietar erregimenean; 16 urterekin Moskuko Kontserbatorioan sartu zen Nikolai Myaskovskyrekin ikasteko, besteak beste, eta 22 urterekin pianorako eta ganbera-musikarako idazten hasi zen; geroago, orkestra-musikaren, antzerki-, zinema- eta ballet-musikaren ekoizpenean sartu zen, eta aipatzekoak dira Espartaco balleta eta Gayané balleta, gaur egun eskaintzen dugun Sablearen dantza hain ezaguna duena. Kargu garrantzitsuak izan arren, Stalinen garaian “pertsonen kontrako” bezala deskalifikatu zuten bere lana. Bere musika argia, arina eta sutsua da, eta bere lanetan armeniar musika herrikoia nabaritzen da, zeinaren bidez beti erakarri izan zen; Armeniako konpositore nagusitzat hartzen da.

Gayanéh hiru ekitaldiko balleta da, Aram Khachaturianen musikarekin, 1942an Konstantin Derzhavinen libreto baten gainean konposatua eta Nina Anísimovak koreografiatua; Kirov Balletak estreinatu zuen Permen (Errusia) 1942ko abenduaren 9an. Partitura 1952an eta 1957an berrikusi zuten, libreto berri batekin, eta Armeniako neska gazte baten istorioa kontatzen digu. Gazte horren sentimendu patriotikoek, talka egiten dute pertsonalekin, senarraren traizioa jakin duenean. Hala ere, argumentua behin baino gehiagotan aldatu zen, erromantzearen garrantzia abertzaletasunarena baino gehiago azpimarratuz. Gaur osorik eskaintzen dugu Armeniako Estatuko Balletaren bertsioan.