Maiatzak 25, Afrikako Eguna
Eta baita Tap (claqué) Musikaren Nazioarteko Eguna
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
John Williams (1932) konpositore, orkestra-zuzendari, pianista eta tronboi-jotzaile estatubatuarra da, zinemaren historiako soinu-banden konpositore emankorrenetakotzat jotzen dena; garai guztietako soinu-banda ospetsu eta ezagunenetako batzuk konposatu ditu, hala nola: Star Wars, Harry Potter, Tiburon, “Atrápame si puedes”, E.T., Superman, Indiana Jones, Jurasic Park, Schindlerren zerrenda, Bakarrik etxean eta beste asko. Halaber, Joko Olinpikoetarako musika-konposizioak, telesail ugarirako, Albistegietarako eta hainbat kontzertu-obra egin ditu. Bost aldiz irabazi du Oscarra, eta 52 izendapen ditu, Walt Disneyren ondoren, zazpigarren artearen sari nagusirako izendapen gehien lortu dituen bigarren gizona da.
Dry Your Tears (Lehortu zure malkoak, Afrika) Amistad filmaren soinu-bandako abestia da. Steven Spielbergek zuzendu eta 1997an estreinatu zuen filma, eta bere argumentua Sierra Leonatik Kubara, Puerto Ricotik hurbil, 1839ko uztailean La Amistad itsasontzian egindako bidaian pilatutako esklabo afrikar talde baten benetako istorioan oinarritzen da. Filma data horretatik 1841. urtera arte luzatzen da, urte horretan asketzat jotzen baitira eta AEBn hiritar aske gisa geratzeko edo beren herrialdera itzultzeko aukera ematen baitzaie.
Henry Purcell (1659-1695) historiako konpositore ingeles onenetakotzat jotzen da. Mota guztietako obra koral eta instrumentalak idatzi zituen, sakroak zein profanoak, eta horien artean Dido and Aeneas opera nabarmentzen da. Aita hil ondoren, eta osabaren eskariz, Erregearen Kaperako koruko kide bezala onartua izan zen, non lehen ikasketak hasiko zituen. 17 urterekin, Westminste Abadiako organo-laguntzaile izendatu zuten; 23 urterekin, organo-jotzaile titular izendatu zuten. Une horretatik aurrera, eta sei urtez, obra sakratuak baino ez zituen idatzi, harik eta 1689tik aurrera opera ezberdinak idatzi zituen arte. Bere lanetan, frantziar eta italiar eragina antzematen da, britainiar barrokoaren berezko estiloaren barruan. 36 urterekin hil zen bere karreraren gailurrean.
Martin Schröder, Dortmunden hazi zen eta 9 urterekin hasi zen tronpeta jotzen. Eskola urteetan Überregionale Jugendorchesterrekin jo zuen Ingalaterran, Irlandan, Eskandinavian eta Polonian birak eginez. 2000 eta 2005 artean, Martinek tronpeta eta musikaren irakaskuntza ikasi zituen Detmoldeko Hochschule für Musiken. Beste bi urte eman zituen Kolonian ikasten. 2004az geroztik, Rhurblech Brassquinteteko kide da. Tronpeta-jolea izateaz gain, moldatzailea ere bada. Rhurblechekin ez ezik, Hans-André Stamm organistarekin ere aritzen da aldizka Europako eliza askotan. Irakasle gisa, Soest, Iserlohn eta Bochumeko musika eskoletan egiten du lan Martinek. Udako hilabeteetan ere aurki daiteke Hego Korean, eskola magistralak ematen. (Organroxx)
Piotr Chaikovsky (1840-1893) konpositore errusiarra izan zen, San Petersburgoko Kontserbatorioan graduatu zen eta hainbat generotako lanak idatzi zituen, nahiz eta balletekin lortu zituen arrakastarik handienak. 1859an funtzionario lanpostua lortu zuen Justizia Ministerioan, eta hiru urtera utzi zuen, musikan bakarrik aritu ahal izateko. Bere bizitza pertsonala etengabeko krisiz josita egon zen ama hil zenetik eta homosexualitate erreprimituagatik, eta horrek hilabete gutxi batzuk baino iraun ez zuen ezkontza bat egitera behartu zuen. 150 konposizio baino gehiago idatzi zituen: pianorako lanak, kuartetoak, suiteak, sinfoniak, kontzertuak, koralak, kantatak, operak eta balletak. 53 urterekin hil zen eta historiako konpositorerik handienetakotzat jotzen da.
Balsa (alemanezko walzen, "biratu" aditzetik datorren Walzer germanismotik dator) areto-dantza dotorea da, XVIII. mendearen amaieratik behin betiko formaz dokumentatua. XII. mendeko antzinako dantza baten bilakaera da, jatorriz Tirolekoa (Austria) eta Alemaniako hegoaldekoa. Balsak, bere noblezia maila, Vienan konkistatu zuen 1760ko hamarkadan, beste herrialde batzuetara azkar hedatuz. Autore batzuen ustez, balsaren jatorria volte edo volta izan zen, XVI. mendean egindako 3 aldiko dantza. Bals hitza XVIII. mendean sortu zen, dantza hau operan eta balletean sartu zenean. Ezaugarririk adierazgarriena da konpasak 3/4 direla.
Josu Elberdin 1976an jaio zen, Pasaian (Gipuzkoa), eta Pasaia Musikal Erdi Mailako Kontserbatorioan egin zituen musika-ikasketak. 2000tik Pasaiako Udal Musika Eskolako irakaslea da, baita Trintxerpeko (Pasaia) Karmengo Andre Mariaren parrokiako organista titularra ere, 1991z geroztik. Nazioan eta nazioartean abesbatza-zuzendaritzako mintegiak eta ikastaroak ematen ditu, Indonesia, Lituania, Frantzia, Bulgaria edo Kolonbia bezalako herrialdeetara egindako bisitak nabarmenduz; eta, horrez gain, epaimahaikide gisa aritzen da nazio- eta nazioarte-mailako abesbatza- eta konposizio-lehiaketetan. Aldi berean, Ourencanteko zuzendari teknikoa eta Tolosako Nazioarteko Abesbatzen Lehiaketako Batzorde Teknikoko kidea da.
The Resonanz Children 's Choir haur abesbatzak nazioko zein nazioarteko sari ugari eskuratu ditu. Korua Resonanz Musical Studio musika-hezkuntzako ikastegiko taldeetako bat da, Yakarta Concert Orchestrarekin eta Batavia Madrigal Singers abesbatzarekin batera. Gaur Elberdinek korurako moldaturiko euskal kantu herrikoi bat eskainiko digu.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Marshall McDonald piano-jotzaile, moldatzaile eta konpositorea da, hainbat album eta film ekoitzi ditu eta bi sinfonia ditu. Gainera, pianorako partitura eta liburu ugari ekoitzi ditu. 2003an Utahko Unibertsitatean graduatu zen musikako eta komunikazioetako lizentziaturarekin, eta gero administrazio publikoan maisutza lortu zuen. Bere musikagile jardueraz gain, musika irakasle bezala ere aritzen da.
Steven Sharp Nelson konpositore eta txelo-jotzaile estatubatuarra da, eta Utahko Unibertsitatean ikasi eta graduatu zen.
Koru eta Orkestra Sinfonikoarentzat egindako lana da Africa, 8 perkusionistarekin, Marshall McDonaldek eta Steven Sharp Nelsonek konposatua eta afrikar gaietan oinarritua; afrikar kontinenteari egindako omenaldia da.
Xun Sun txinatar maisuak zuzentzen du gaurko bideoaren musika.
Franz Schubert (1797-1828) Austriar konpositorea, 11 urterekin Vienako Kapera Inperialeko koruko kide bezala onartua izan zena, bertan, Salieri irakasle bezala izan zuelarik. Garai hartan, antzerkiak, operak, ematen zuen dirua, nahiz eta inoiz ez zen nabarmendu genero honetan, eta liederretan (abestiak) murgildu zen. Horien artean, aipatzekoak dira Ave María eta La Bella Molinera lieder multzoa. 31 urterekin hil bazen ere, 1.500 lan baino gehiago utzi zituen idatzita pianoko eta ganbera-musikako pieza ugariren artean, 8 sinfonia, obra kontzertanteak, musika intzidentala, musika sakratua (besteak beste, 7 Meza, Oratorio 1 eta Requiem 1), hainbat singspiel (opereta txikiak), operako zerbait eta 600 ahots-lan txiki baino gehiago, batez ere aipatutako liederrak.
Salbe Regina, Salbea ere deitua, Jesusen ama Mariari egindako otoitz katoliko ezagun eta ezagunenetako bat da, jatorriz latinez idatzia. Ama Birjinari eskainitako Breviarioko lau antifonetako bat da (beste hirurak Alma Redemptoris Mater, Ave Regina Coelorum eta Regina Coeli dira).
Gaur Salbe Regina eskaintzen dugu (Jainkoak salba zaitzala, Erregina eta Ama errukitik, bizitza, gozotasuna eta gure itxaropena, Jainkoak salba zaitzala...) Franz Schubertek idatzi du, Lisa Larsson soprano suediarraren interpretazioan, Nathalie Stutzmann irakasle frantsesak gidatutako Musica Vitae ganbera-orkestrarekin batera. Zuzendari gisa, kontralto eta zuzendari frantziarra ari da, eta estutasun analitikotik eta sortzetiko fantasia eta energia berezitik sortutako teknika garbia du ezaugarri.
Morton Gould (1913-1996) estatubatuar konpositore, pianista, zuzendari eta moldatzailea izan zen. Depresioan, Gould nerabeak New York hirian lan egin zuen zinema aretoetan pianoa jotzen, baita vodevil emanaldietan ere. Radio City Music Hall ireki zutenean, piano-jotzaile gisa kontratatu zuten. Gouldek ballet batzuk, Broadwayrako partiturak eta zinema eta telebistarako musika konposatu zituen, baita Estatu Batuetako Bigarren Mendeurrenaren ospakizunetarako hiru enkargu ere. Zuzendari gisa, Gould, AEBetako, Kanadako, Mexikoko, Europako, Japoniako eta Australiako orkestra garrantzitsu guztien buru izan zen. 1986an AEBetako Arteen eta Letren Akademiarako hautatua izan zen eta bere bizitzan zehar errekonozimendu ugari eta garrantzitsuak jaso zituen.
Tap Dance Concerto. Kontzertu honetan, Tap (claqué) instrumentu gisa tratatzen da, baita lehen mugimenduaren amaieran kontzertuaren forma musikalaren cadenza bereizgarrian ere. Instrumentistak, maskara aldatzen du mugimendu bakoitzean, lau mugimendutan egituratutako lanean, bakoitzaren esanahi adierazkorrarekin identifikatzeko: I (0´54´´) TOCCATA, abilezia teknikoaren adierazpena bakarlariaren oinetan.-. II (8´03´´) PANTOMIME, umore ukitua eta ironia.- III (11´36´´) MINUET, delikatua eta jostalaria .- IV (16´11´´) RONDO, estatubatuar esentzia.
Franck Angelis (1962) nazioarteko akordeoi lehiaketa batzuk irabazi zituen frantziar musikagilea da, hala nola The Grand Prix 1979an eta Trofée Mondiale 1981ean. Franck, akordeoi literatura modernoko konpositorearen ospea, "Boite à Rythme" bere konposizioa, Klingenthaleko (Alemania) nazioarteko akordeoi lehiaketan interpretatu eta irabazi zenean hasi zen. Angelisen konposizioek birtuosismo teknikoa, adierazkortasun handia eta interpretearen sentiberatasuna eskatzen dute; bere lanek bere konpositorearen jeinu sortzailea eta artea erakusten dute eta bere konposizioak nazioarteko akordeoi jotzaile handienen programen parte dira. (Accordeonworld)
Akordeoia haizezko musika-tresna harmonikoa da, hauspo batez, diapasoi batez eta egurrezko bi kutxa harmonikoz osatua. Bere bi muturretan hauspoa egurrezko kutxek ixten dute. Akordeoiaren eskuineko eskuaren zatiak, gainera, diapasoi bat du, piano baten (pianorako akordeoia) edo tekla biribilen (botoiak ere esaten zaie) moduko tekla-antolamenduarekin; ezkerreko eskuaren zatiak bi akordeoi motetan botoiak ditu baxuak eta laguntzazko akordeak jotzeko.
Tian Jianan, Txinan jaio zen 1994an, eta Txinako Tianjin hiriko Central Conservatory of Musicen egin zituen akordeoi ikasketak, Cao Xiaoqing irakaslearekin eta Zhuhe eta Chen Xinruo irakasleekin. Kontzertuak eman ditu Italian, Alemanian, Errusian, Kanadan, AEBn, Espainian eta Zeelanda Berrian. Nazioarteko lehiaketetan emaitza bikainak lortu ditu, besteak beste, Arrasate Hiria Nazioarteko Lehiaketan (2016) lortutako lehen saria. Era berean, lehen 31 sari eskuratu ditu hainbat kategoriatako lehiaketa nazionaletan. Bost disko argitaratu ditu, horietako bat ganbera-musikaduna. (Arkupe Kultur Etxea)
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Sona Jobarteh (Londres, 1983ko urriaren 17a) gambiar eta ingeles jatorriko konpositore, abeslari eta instrumentista da. Mendebaldeko Afrikako griots leinu nagusietako batetik dator (Griot edo jeli-ak istorio kontalariak dira); Kora ikasten aritu da hiru urte zituenetik, Tunde Jegede anaiarekin eta Sanjally Jobarteh aitarekin. Musika-tresna hau jendaurrean jotzen duen familia honetako lehen emakumea da. Royal College of Musicen ikasi zuen, non biolontxeloa, pianoa eta klabizenbaloa jotzen zituen, eta handik gutxira Purcell School of Musicera joan zen konposizioa ikastera. Aldi berean, hainbat orkestra taldetan parte hartu zuen, hala nola Irish Chamber Orchestra, Royal Philharmonic Orchestra edo BBC Symphony Orchestra.
Kora tresna afrikarra da, harpa eta lautea nahasten dituena, eta larruzko estalki batek erresonantzia-kaxa lortzeko eragindako soinuaren transformaziotik abiatuta eraikitzen da. Horri, mastari lotutako soken bibrazioa transmititzeko hozkadun zubi bat gehitzen zaio. Koraren soinuak harparena gogorarazten du, nahiz eta modu tradizionalean jotzen denean, gitarra flamenkoen estiloaren antz handiagoa izan. Musikariak hatz lodia eta bi eskuen erakuslea bakarrik erabiltzen ditu sokak sakatzeko, eta gainerako atzamarrak makilei lotzen zaizkie soken bi aldeetatik, tinko mantentzeko. Kora tradizionalek 21 soka dituzte, horietatik 11 ezkerreko eskuarekin ukitzen dira eta 10 eskuinekoarekin; hala ere, kora modernoak aurki daitezke, eta horiei baxuko lau soka ere gehitzen zaizkie.
Dexter Gordon (1923-1990), jazz saxofoi jotzailea (tenorea), eta bop eta hard bop estilista izan zen. Klarinetearekin hasi zen 13 urterekin, 15 urterekin saxofoira aldatu aurretik (hasieran altua, gero tenorra). 1943an, Nat King Colerekin egindako grabazio batean nabarmendu zen. 1944ko abenduan New Yorkera joan zen, Billy Eckstineren orkestran sartuz; Dizzy Gillespierekin ("Blue 'N' Boogie") grabatu zuen, eta Savoyrentzat lider izan zen, 1946ko udan Los Angelesera itzuli aurretik. 1962an, arrakasta betean, Europara joan zen, eta han jarraitu zuen hurrengo 14 urteetan, bizitzeko leku errazagoa aurkitu zuen, arrazakeria gutxiagorekin eta jazz musikariekiko errespetu handiagoarekin. Azkenean, 1976an itzuli zen betiko AEBra, eta Filadelfian hil zen 1990eko apirilaren 25ean.
C.C. Catch (1064), Eurodisco musikako abeslari germaniar-herbeheretarra da, konpositorea izateaz gain. Ossen (Herbehereak) jaio zen 1964ko uztailaren 31n, eta hirurogeita hamarreko hamarkadaren amaieran Alemaniara joan zen bizitzera familiarekin. 1980an Optimal izeneko neska laukote bateko kidea izan zen. Horren ondoren, 1985etik Dieter Bohlenekin musikalki lan egin zuen C.C. Catch izenarekin. Dieter Bohlen izan zen, hain zuzen ere, bere grabazioen indar gidatzailea, bere abesti guztiak idatzi eta ekoizten baitzituen. Hori izan zen 1989an elkarrekin egindako lana amaitzeko arrazoi nagusia: Catchek sormen prozesuan parte hartu nahi zuen bere materialarekin lagunduz, baina Dieter ez zegoen ados. Dieterrekin zuen harreman musikala amaitu ondoren, abeslariak bere ibilbidearekin jarraitu zuen, baina arrakasta moderatuagoarekin.
Enrique Morente Cotelo (1942-2010), espainiar kantaria izan zen, Granadako Albaicín auzoan jaioa, flamenkoaren berritzaile handienetako bat. Txikitan, familia- eta auzo-bileretan giro flamenkoaz interesatzen hasi zen. Ikasteko grinak Madrilera eraman zuen 14 edo 15 urte zituela, eta han Pepe de la Matronaren eskutik ikasi zuen artea. Enriqueren debuta Charlot peña flamenkarrean egiten da. 1967an Málagako Cantaoren Lehiaketako Lehen Saria eskuratu zuen eta urte horretan agertu zen bere lehen diskoa. Hurrengo urteetan, Manolo Sanlucarrekin topaketa profesionala egiten da, luzaroan iraungo duena. 1972an Flamenkologia Katedrak Canteko Sari Nazionala eman zion.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Jammu Ballet Folklorikoko artistek, Afrikaren bihotzera eramaten gaituzte, bertako soinu, erritmo eta koloreetara. Folklore Ballet hau, Dakarren jaio zen 2008an, As Ndiayek zuzenduta, eta bi ideia uztartzen dira: folklore talde egonkorra eta, aldi berean, musika eta dantza eskola egitea. Bere egoitza Yoffeko Kultur Etxean dago, Dakarreko marinel auzoan. Hemen Senegaleko etnia guztietako musikari eta dantzari gazteek parte hartzen dute eta bere ikuskizunetan Senegalgo dantza tradizionalak ezagutuko ditugu, baina baita dantza garaikideko elementuak dituzten koreografiak ere. Dantza ikusgarri hauek, energiaz beteriko mugimenduak eta akrobazia ikusgarriak uztartzen dituzte, Mbalax erritmoan oinarrituta. Erritmo hau Senegalgo Wolof etniak mendeetan zehar erabilitako Sabar danborrekin lortzen da.
Flamenkologia katedra, Canteko Sari Nazionalarekin.
Klakea, tap ere deitua, estatubatuar dantza estilo bat da, non oinak erritmikoki mugitzen diren zapateatze musikal bat egiten den bitartean. Irlandako, Ingalaterra iparraldeko eta Eskoziako eskalapoi-dantzen fusiotik sortzen da, afroamerirrek egiten dituzten dantzekin batera. Izan ere, 1739an perkusio-instrumentuak erabiltzea debekatu zitzaien esklabu beltzei; horrek eragin zien erritmoak hankekin eta eskuekin egitea. Dantzariak, hainbat taldetako etorkinak, lehiatzera eta beren dohain eta mugimendu onenak erakustera biltzen ziren. Horrela, dantza berri bat jaio zen: tap amerikarra. Dantzariek Irlandako jarrera zurrunak erlaxatu zituzten, besoak eta sorbaldak erabili zituzten markatzeko eta urrats berriak gehitu zizkioten elkarri, inprobisazioa baitzen dantza honen garrantzitsuena.
Gaur "Tap Your Troubles Away" abestia eskainiko dugu, "Mack & Mabel" musikalarena.
La dame aux camélias, John Neumeier koreografo alemaniarrak 1978an sortutako balleta da, Frederic Chopinen musikarekin. Lan hau, Alejandro Dumasen (semea) “La dame aux camélias” eleberrian oinarrituta dago. Nobelagile handiaren semeak, Alexandro Dumasek, aitaren arrakastaren itzalean bizi behar izan zuen. 23 urterekin “La dama de las camelias” (Kamelietako dama) argitaratu zuenean, hain lan bikaina, aitarena izan behar zela pentsatu zuten guztiek. Margarita Gautier izeneko Pariseko gortesau ospetsu baten bizitzan oinarritutako eleberria da. Gizarte-konbentzioak maisulan honen oinarrian daude. Ondoren, Dumasek berak tauletara eraman zuen, eta Verdiren “La Traviata” operaren oinarria izan zen, 1853ko martxoaren 6an Veneziako Fenice antzokian estreinatua.
Pas de deux (binako pausua) bi pertsonak batera egiten dutena da. Normalean entrée (bikotearen sarrera), adagio, bi bariazio (dantzari bakoitzarentzat bat, normalean allegro bat da) eta coda bat dira. Grand pas de deux (Pauso handia bira) ere esaten zaio.
Gaur, Agnès Letestu eta Stéphane Bullion (biak Parisko Opera Nazionaleko izarrak) interpretatuko diguten hirugarren ekitaldiko Pas de deux ikuskizunera joango gara.
Tabakeryaska, Moldaviako dantza komiko bat da, eta gaur Igor Moiseyev Balletaren interpretazioan ikus dezakegu. Moskuko Bolshoi Antzokiaren erraietatik sortutako konpainia da, eta gaur egun, munduko ballet konpainia handienetako bat. Konpainia horrek herri dantzen bat-batekotasuna, ballet klasikoaren akademizismoarekin sintetizatzea lortzen du.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
