Uztailaren 31an San Ignazio eguna ospatzen da
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Ignazio Loiolakoa (1491-1556) lehenengo militarra izan zen, eta gero erlijiosoa; Kontrarreformaren garaian buruzagi erlijioso gisa sortutako euskalduna. Eliza katolikoari zion debozioa, Aita Santuari zion obedientzian erakutsi zuen. Jesusen Lagundiaren sortzailea, hamabost urtez egon zen Jesusen Lagundiaren buru, eta Erroman jarraitu zuen. 1548an argitaratu zituen Ejercicios espirituales lanek eragin nabarmena izan zuten ondorengo espiritualtasunean. Jesse Lyman Hurlbut metodistak, Ignazio Loiolakoa XVI. mendeko pertsonarik ospetsu eta eragingarrienetakotzat jo zuen. Gregorio XV.a Aita Santuak, 1622ko martxoaren 12an kanonizatu zuen. 1556ko uztailaren 31n hil zen eta bere gorpua, hasiera batean Santa Maria della Strada elizan lurperatua izan zena, Konpainiaren egoitza zen Gesù elizara eraman zuten arte.
Nemesio Otaño y Eguino (1880 – 1956) musikagile eta musikologo jesuita izan zen. 6 urterekin solfeoa ikasten hasi zen, 8 urterekin pianoa eta 11rekin organoa. 1896an Jesusen Lagundian sartu zen eta laster Loiolako Basilikako organista izendatu zuten. 1907an Musika Sakratuaren Lehen Kongresu Nazionala antolatu zuen Valladoliden; urte horretan bertan Música Sacra Hispana sortu zuen, 1922 arte zuzendu zuen aldizkaria; Comillaseko Unibertsitate Pontifikaleko Schola Cantorum ospetsua ere sortu eta zuzendu zuen, eta 1940 eta 1951 artean Madrilgo Kontserbatorioa zuzendu zuen. Bere bizitzan zehar, Otañok herri eta erlijio inspirazioko lan ugari idatzi zituen. 1941ean Alfontso X.a Jakitunaren Ordenako Zaldun izendatu zuten eta 1943an San Fernandoko Arte Ederretako Akademian sartu zen.
San Inazio Martxa, Nemesio Otañok idatzi zuen Jesusen Lagundiaren Berrezartzearen lehen mendeurrena ospatzeko. Gaur aurkezten dugun bertsioa Donostiako Orfeoiak, Eskolaniak eta Donostiako San Inazio Abesbatzak, Hondarribiko Eskifaia Abesbatzak, Azpeitiko eta Azkoitiko abesbatzek, Jose Manuel Azkue organista eta kontzertistak eta Euskadiko Orkestra Sinfonikoak eskaintzen digute, Enrique Ugarte maisuak zuzenduta.
Tomaso Albinoni (1671-1751) italiar barrokoko musikagile bat izan zen, Venezian jaio eta hil zena; bere operengatik ezaguna bere garaian, gaur egun bere ospea musika instrumentaletik eta, batez ere, bere Adagio famatutik datorkionean. Baina dirudienez ez zuen berak idatzi, baizik eta 1945ean Remo Giazotto italiar musikologoak konposatu zuen, Albinoniren soketarako eta organorako sonata baten zati batzuetan oinarrituta. Bere garaiko konpositoreekin kontrastean, ez zuen inoiz Elizan edo Gortean posturik lortu nahi izan, bere baliabideekin defendatzen baitzen eta bere independentziaz maiteminduta baitzegoen. Familia aberats baten semea, kantua eta biolina ikasi zituen, eta 50 opera inguru eta musika instrumental ugari konposatu zituen; batez ere, sonatak bakarlari eta hirukoterako, eta oboe eta biolinerako kontzertuak.
Gaur, Re minorreko oboerako Kontzertuaren 2. mugimendua ikustea proposatzen dugu, Amy Roberts oboistaren interpretazioan.
Richard Galliano (Cannes, 1950) musikagilea eta akordeoi jotzailea da. Pianoa eta akordeoia jotzen hasi zen, bere aita Lucien Gallianorekin, Nizan finkatutako italiarra. Ondoren, bere ikasketak Claude Noël irakaslearekin zabaldu zituen, jazz munduan sartu zuena. Musika ikasketak Nizako Kontserbatorioan jarraitu zituen, orduan Pedro Cochereau organistak zuzenduta. Han, kontrapuntu, harmonia eta tronboi eskolak eman zituen. 1983an, Astor Piazzollak, Piazzolla beraren musikarekin komedia frantses batean bandoneoiko lehen bakarlari gisa aritzera gonbidatu zuen. Hau izan zen bi musikarien arteko adiskidetasun handiaren hasiera, 1992an Astor Piazzolla hil zen arte iraun zuena.
Tangoa, musika genero bat eta dantza bat da, Rio de la Plata eskualdearen eta eragin eremuko ezaugarri, baina batez ere Buenos Aires (Argentina) eta Montevideo (Uruguai) hiriena. Sei musika-estilo nagusik utzi zuten beren arrastoa tangoan: tango andaluziarra, habanera kubatarra, candombea, milonga, mazurka eta polka europarra. Tangoak dantza herrikoia irauli zuen, besarkatutako bikotearekin dantza sentsual bat sartuz, pertsona bakoitzak bere gorputzarekin eta dantzarien gorputzek elkarren artean duten harreman emozional sakona proposatzen duena. Musikalki forma bitarra (gaia eta leloa) edo hirutarra (trio bat gehitzean) izan ohi du. 2009ko irailaren 30ean, Unescok Gizateriaren Kultur Ondare Immaterial izendatu zuen.
Johann Strauss (semea) (1825-1899) austriar konpositorea izan zen, Johann Straussen semea eta, Josef Strauss eta Eduard Strauss konpositoreen anaia. Bizitzan zehar “balsaren errege” bezala ezagutua, funtsezko faktorea izan zen balsaren bilakaeran eta sofistikazioan, baserritar dantza izatetik Gorte Inperialeko entretenimenduzko dantza izatera pasatuz. Familiako ezagunena da bere bals, polka eta martxengatik; opereta batzuen konpositorea ere bada. Aitak bere semea musikari baten bizitza estutik pasatzea saihestu nahi zuen, eta, horregatik, amak lagundu zion eta musikan zentratzera animatu zuen. Bere obra Vienako Orkestra Filarmonikoaren Urteberriko Kontzertuan urtero eskaintzen den errepertorioaren oinarria da.
Martxa mugimenduak edo erritmoak definitutako konposizioetan sartzen den obra bat da, eta ibilitako dantzen barruan sar daiteke. Konpas bitarrean edo kuaternarioan egituratzen da, baina ohikoena bitarra da, eta bere forma musikalak, oro har, gaia, garapena, trioa eta gaiaren reexposizioa ditu. Batzuetan sarrera bat eta koda bat ere izan ditzake. Hainbat motatako martxak daude: zirkuko martxa, presaka ibiltzekoa; hileta-martxa, mantso ibiltzekoa; martxa militarra, pauso arinekoa; ezkontza-martxa, aire solemnea duena; Aste Santuko prozesioei laguntzeko erabiltzen den prozesio-martxa; martxa areagotua edo pasodoblea, jatorria martxa militarra duena; garaipen-martxa, gertaera ospagarriren bat oroitzeko martxa; eta abar.
Gaur, Johann Strauss semearen Martxa Persiarra eskainiko dugu, Nuova Orchestra Scarlattiren interpretazioan, Beatrice Venezi irakasle italiarraren gidaritzapean
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Domenico Zipoli (1688 – 1726) barrokoko konpositore italo-latindarra izan zen, kolonia garaian Amerikara bidaiatu zuen europar konpositorerik ospetsuena. 1707tik aurrera, Florentzian, Napolin, Bolonian eta Erroman ikasi zuen, eta bertan hainbat kargu bete zituen. Kargu horietatik garrantzitsuena, Chiesa del Gesúko organista izan zen. 1716ko lehen hilabeteetan, Zipoli, Sevillara joan zen, eta han hasi zen nobiziatzen. Uztailaren 1ean sartu zen Paraguaiko Jesuiten Probintzian. Hurrengo urtean, Cordoban (Argentina) finkatu zen eta filosofia eta teologia ikasketak burutu zituen bertan. 1726an hil zen gaixotasun infekzioso baten ondorioz, ziurrenik tuberkulosia, gaur aurkezten dugun obra erlijiosoaz gain, hainbat opera ere idatzi ondoren.
Loiolako San Ignazio, bi ekitaldiko opera da, ebanjelizatzea helburu zuen libreto pedagogiko batez lagundua. Pertsonaia nagusiak Loiolako San Inazio, Xabierko San Frantzisko eta bi santuak tentatzen dituen Deabrua dira. Misioetan antzezteko idatzitako obra denez, normalean haurrek, tipleen ahots-tesitura baterako idatzita dago. (Scherzo aldizkaritik jasoa).
Gaur eskainiko dugun bertsioa Gabriel Garrido maisuak gidatuko du.
Leopold Mozart (1714-1719) austriar konpositorea izan zen, biolinista, irakaslea eta zuzendaria izateaz gain. Wolfang Amadeus Mozarten aita, Elizako tiplea izan zen umetan, eta pianoa eta biolina ez ezik, filosofia eta zuzenbidea ere ikasi zituen. Salzburgon lizentziatu zen, eta bizitza osoa eman zuen musikan. 28 urte zituela, Anna María Pertlekin ezkondu zen, eta zazpi seme-alaba izan zituen; horietatik bost haurtzaroan hil ziren. Bizirik atera ziren bi haurrak, Maria Anna Ignatia eta Wolfgang Amadeus. Ezkondu eta hurrengo urtean, Salzburgoko Artzapezpikuaren gorteko konpositore izendatu zuten. Ganbera-musika, sinfoniak, kontzertuak, abestiak, kantatak eta mezak idatzi zituen.
Tronboia haize metaleko instrumentu bat da. Bere soinua interpretearen ezpainen bibrazioari esker sortzen da ahokoa izeneko zatian, interpreteak zuzentzen duen airearen zutabetik abiatuta. Instrumentua honako atal hauek osatzen dute: Ahokoa: pieza txiki eta hutsala, tronboiaren hodira egokitzen dena, interpreteak putz egin dezan, ezpainak ertzetan bermatuz, bibratuz eta soinu primarioa sortuz. Pabiloia edo kanpaia: hodiaren azken zabalpena da. Makila: U forma du eta hodiaren luzera desberdineko zazpi posiziotan mugitzen da. Tronboi-hagak ez du abiadura handirik uzten jotzen denean, baina ezin hobea da glissandoak interpretatzeko (soinuaren ibilbide progresiboa bi notaren artean).
Instrumentu-familia. Normalean tronboi erabiliena tenorra izan arren, bere familiak tesitura desberdinetako instrumentuak ditu, tronboi sopranotik hasi eta tronboi kontrabaxuraino. Gaur eskaintzen dugun bideoan, tronboi altuak du protagonismoa (tronboi tenorra baino txikiagoa eta, beraz, agudoagoa edo zorrotzagoa, tronboi tenorra baita errepertorio unibertsalean ohikoena). Lan hori Leopold Mozarten Tronboi alturako kontzertua da, Peter Vámosiren interpretazioan, Baden-Baden Philharmonia Orchestrak lagunduta, Erwin Stiefel maisuaren gidaritzapean.
Jacques Offenbach (1819-1880) jatorri alemaniarreko txelo-jole eta konpositore frantziar bat izan zen, katolizismora pasatua, Herminia de Alcain katolikoarekin ezkondu ahal izateko. Musika ikasketak aitarekin hasi zituen, musika irakaslea zena. 14 urte zituela, familia Parisera joan zen eta Cherubinirekin jarraitu zuen ikasten. 1855ean Bouffes Parisiens antzokia sortu zuen, non bere obra propioak eszenaratu zituen, garaiko bizitzaren poza islatzen dutenak. Musikako beste jenio batzuen egokitzapen dibertigarriak ere aurkeztu zituen, hala nola G. Rossinirenak. Bere alemaniar jatorriak Prusiako gerra frankoaren ondoren etsaiak ekarri zizkion, bere operetetan ironiaz irudikatuko dituenak. Opereta frantsesaren erakusle gorena (ehunka idatzi zituen), haren gorpuzkiak Montmartreko hilerrian daude.
Gaîté Parisienne, Léonide Massinek koreografiatutako balleta da, Jacques Offenbachen musikarekin, Manuel Rosenthalek orkestratua Jacques Brindejonc-Offenbach konpositorearen ilobarekin elkarlanean. Balletak Bigarren Inperioaren (1851-1870) garaiko gau batean Pariseko kafe dotore batean ibiltzen diren hainbat klase sozialetako pertsonen maitasun-koketealdiak, dantza atseginak eta umore ona irudikatzen ditu.
Gaur, Radio Franceko Orkestra Filarmonikoaren interpretazioko obraren Suitea/Hautaketa bat eskaintzen dugu, Barbara Hannigan (1971) kanadar soprano eta orkestra-zuzendariak gidatua; 2011tik, besteak beste, Berlingo Orkestra Filarmonikoa eta Munich, Toronto, Cleveland, Gotenburgo eta Pragako beste orkestra batzuk zuzendu ditu.
Magnus Lindberg (1958), finlandiar musikagilea da, eta Helsinkiko Sibelius Akademian ikasi zuen Einojuhani Rautavaara eta Paavo Heininenekin. Sienako (Franco Donatonirekin) eta Darmstadteko (Brian Ferneyhoughekin) udako ikastaroetara joan zen. 1981ean, Sibelius Akademian graduatu ondoren, Europan zehar bidaiatu zuen luze eta zabal, Parisen Vinko Globokar eta Gérard Griseyrekin ikasketa pribatuak eginez eta Japoniako perkusio tradizionalarekin eta Berlingo punk rockarekin harremanetan jarriz. Oso txikitatik hasi zen iraupen handiko lan esperimentalak konposatzen eta musika konkretuan murgiltzen (soinua modu desberdinetan manipulatzen da, eta gero zintan edo CDan finkatzen da).
Parada, Magnus Lindberg-en orkestra konposizio bat da, Lindberg eta antzeko musikagileen lanak ospatzen dituen Related Rocks musika jaialdirako konposatua. 2002ko otsailaren 6an, Philharmonia Orchestrak, The Anvil, Basingstoke-n estreinatu zuen mundu mailan, Esa-Pekka Salonenen zuzendaritzapean. Parada, mugimendu motel bakar batez osatuta dago eta 13 minutu inguruko iraupena du. Obra, orkestra handi batentzat idatzita dago, eta honako hauek ditu: bi txirula (2. Flautinak bikoiztuz), bi oboe, ingeles kornoa, bi klarinete, klarinete baxua, bi fagote (2. Kontrafagotak bikoiztuz), lau tronpa, bi tronpeta, hiru tronboi, tuba, tinbalak, bi perkusio jotzaile, harpa, pianoa (celestak bikoiztuz) eta sokak.
Gaur, Frankfurt Radio Symphony-k eskainiko digu, Susanna Mälkki finlandiar maisuaren gidaritzapean.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Peggy Lee (1920-2002), estatubatuar abeslari, konpositore eta aktorea izan zen, XX. mendeko musika komertzial anglosaxoian eragin handia izan zuen pertsonaietako bat. 17 urte zituela, Benny Goodman entzun ondoren, bere taldean sartzeko gonbidapena jaso zuen. 1942an, Leek lehen zenbakia lortu zuen, Somebody Else Is Taking My Place abestiarekin, eta 1943an, Why Don 't You Do Right izango da, milioi bat kopia baino gehiago saldu ostean, ospetsu egin zuen abestia. 1969an Emakumezko Pop Ahots Interpretazio Onenaren Grammy Saria irabazi zuen Is That All There Is? lanagatik. 1995ean beste Grammy bat jaso zuen, oraingo honetan bere ibilbide osoagatik. Miokardio-infartu batek jota hil zen 81 urte zituela.
Los Tucu Tucu talde folkloriko argentinarra, Argentinako musika folklorikoaren historiako talderik garrantzitsuenetako bat izan zen. Ricardo Benjamínek, Santiago Jerezek eta Héctor Hugok osatu zuten lehen prestakuntza, eta Trío Los Ases izena hartu zuen. Handik gutxira, izena aldatu eta Las Voces del Surco jarri zioten, eta Carlos Ángel "el Chango" Paliza taldean sartu zen. Hala ere, Víctor RCAko zuzendari diskografikoak bere izena berriro aldatzeko konbentzitu zituen, Los Tucu Tucu iradokiz, bere nortasun tucumana nabarmentzeko. 2007ko irailaren 9an, taldea autoz lekualdatzen ari zela, istripu bat izan zuten tren batek harrapatuta; talkan Ricardo Romero eta Hector Bulacio hil ziren; tragediak amaiera eman zion taldeari.
Céline Dion (1968) Quebecen jaiotako abeslari kanadarra da. Mundu osoan arrakasta lortu aurretik, bere jaioterrian izar nerabe gisa agertu zen, ospe handia eman zioten frantsesezko album batzuk kaleratuz. 1990ean kaleratu zuen Unison, bere ingelesezko lehen ekoizpena, merkatu anglosaxoian bere ibilbide nabarmen eta arrakastatsuaren hasiera markatu zuena. Dion, munduan disko gehien saldu dituen kanadarra da. Hainbat generoren eragina izan du: rocka, R&B, gospela eta klasizismoa, besteak beste. Bost Grammy sari irabazi ditu, eta artista bakarra da 30 milioi kopiatik gorako salmentak dituzten bi album jarraian izan dituena. Sony Music Entertainment-en arabera, abeslariak 200 milioi musika ekoizpen baino gehiago saldu ditu munduan.
Umberto Tozzi (Turin, 1952ko martxoaren 4a) italiar kantautorea da. 1972an "Un corpo un'anima" abestiarekin egin zuen ezagun, urte horretako "Canzonissima" lehiaketan irabazle suertatu zena. 1977an bere lehen arrakasta handia lortu zuen "Ti amo" abestiarekin, Italian ospetsu bihurtu zuena. Ondoren, “Tu” (1978) abestiak bira handia egin zuen Australian zehar, eta salmentek urte horretako disko arrakastatsuenen artean jarri zuen. Hurrengo urtean "Gloria"-rekin (1979) arrakasta lortu zuen berriro; azken honek planeta osoan eta hizkuntza ezberdinetan entzutera eraman zuen. 1980an ere ospea lortu zuen Hego Amerikako hainbat herrialdetan egindako biraren ondoren, espainierara itzulitako "Ti amo" ren bertsio batekin. Gaur egun, Tozzik jardunean jarraitzen du, eta erregulartasunez aurkezten da Europa osoan.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Edvard Grieg (1843-1907) musikagile eta pianista norvegiarra izan zen, erromantizismoko ordezkari nagusietako bat. Bere ama, Gesine, bere lehen piano irakaslea izan zen; geroago, 1858ko uda borealean, Griegek, Ole Bull biolin jotzaile norvegiar ospetsua ezagutu zuen, familiaren laguna eta amaren koinatua. Griegek bere herrialdeko folkloreko kantu eta abesti asko moldatu zituen, eta, horrela, norvegiar nortasun nazional bat sortzen lagundu zuen, Jean Sibeliusek Finlandian edo Antonín Dvořákek Bohemian egin zuten bezala. Bere lanik garrantzitsuenak honako hauek dira: Pianorako Kontzertua la minorrean, Pieza lirikoak diren lan intimistak (Pianorako), Suite Holberg (gaur eskaintzen duguna) eta bereziki, Peer Gynt, Henrik Ibsen idazleak izen bereko dramarako eskatuta idatzi zuen musika intzidentala.
Gaur, Peer Gynt-en Anitraren Dantza erakutsiko dugu, zeinaren bidez Peer Gynt, dantzari ederrak liluratzen duen; “Errusiako ohorezko artista” den Elena Kulaginak (1964) interpretatzen du.
Johann Strauss (semea) (1825-1899) austriar konpositorea izan zen, Johann Straussen semea eta, Josef Strauss eta Eduard Strauss konpositoreen anaia. Bizitzan zehar “balsaren errege” bezala ezagutua, funtsezko faktorea izan zen balsaren bilakaeran eta sofistikazioan, baserritar dantza izatetik Gorte Inperialeko entretenimenduzko dantza izatera pasatuz. Familiako ezagunena da bere bals, polka eta martxengatik; opereta batzuen konpositorea ere bada. Aitak bere semea musikari baten bizitza estutik pasatzea saihestu nahi zuen, eta, horregatik, amak lagundu zion eta musikan zentratzera animatu zuen. Bere obra Vienako Orkestra Filarmonikoaren Urteberriko Kontzertuan urtero eskaintzen den errepertorioaren oinarria da.
Urteberriko kontzertu horietako batetik, 2016kotik hain zuzen, Mariss Jansons (1943) maisu austriarrak zuzendutako eta Vienako Estatuko Operako Balletak dantzatutako Danubio urdina balsa berreskuratu dugu.
Kabyle bereber dantza edo libreen dantza. Antzinako garaietatik, Imazighen-ek (Amazigh pluralean), izenak “libreak” esan nahi du, beren askatasun ukiezinaren alde borrokatzen dute, eta muturreraino egiten dute. Erromatarrak, arabiarrak, otomandarrak edo frantsesak beren ondasunik preziatuena, izena ematen diena, kentzen saiatu ziren herrietako batzuk baino ez dira. Zapalkuntza gorabehera, tradizioei eusten diete eta harrotasunez praktikatzen dituzte: gastronomia, hizkuntza desberdinak, jantziak, tatuajeak, musika eta dantza alai, erritmiko, koloretsu eta kolektibo ederrak.
Metalezko haize-familia honetako ia instrumentu guztiak bezala, haga-tronboia letoizkoa da (nahiz eta gaur egun fabrika askok kobrea eta zilarrezko bainuak ere aukeratzen dituzten), eta bere gainean biribilkatutako hodi zilindriko eta ireki bat da. Garai barrokoan eta klasikoan musika erlijiosoan asko erabiltzen zen, XIX. mendetik orkestra sinfoniko handian ezinbestekoa zen bitartean. Jazz musikan ere erabiltzen da, eta big banden funtsezko tresna izateaz gain, pasarte bakarlariak interpretatzen ditu. Orkestra sinfonikoan, tronboi tenorra erabiltzen da eta batzuetan baxua. Tronboiaren familian hainbat tesitura eta tamaina dituzten aldaera asko daude, agudoenetik grabeenera: Tronboi sopraninoa edo tronboi pikoloa, Tronboi sopranoa edo “Trompeta slide", Tronboi altua, Tronboi tenorra, Tronboi baxua, Tronboi kontrabaxua, Zinbassoa.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
