Kantabriako Eguna, Mendiaren Eguna bezala ere ezaguna, urtero ospatzen da abuztuko bigarren igandean.
Abuztuaren 14an hasiko dira Ondarroako eta Portugaleteko jaiak.
Abuztuaren 15ean, Eliza Katolikoak Andre Maria Jasokundearen eguna ospatzen du.
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Charles Gounod (1818-1893), frantziar musikagilea izan zen, gaur egun eskaintzen dugun Ave Maria lanagatik ezaguna. Parisen jaio zen eta lehen eskolak amarengandik jaso zituen, Kontserbatorioan matrikulatu arte. Oso konpositore emankorra izan zen, obra sakratu zein profanoekin; guztien artean, bere Faust operak begirune berezia merezi du. Bizet, Saint-Saëns eta Jules Massenet konpositore frantsesengan duen eragina nabaria da. Debussyk berak ere «beharrezkotzat» jo zuen, bere estetikak frantsesen belaunaldi harentzat wagneriarren bultzadari aurre egiteko kontrapisu indartsua egin zuelako.
Bach/Gounod-en Ave María, jatorriz 1853an argitaratutako latinezko Ave María testuari buruzko konposizioa da. Pieza hau Gounoden melodia bat da, 137 urte lehenago J. S. Bachek idatzitako El clave bien temperado I. liburuko Preludioa do maiorreko 1. zenbakiduna (BWV 846) gainean jartzeko diseinatua. Schuberten Ave Mariarekin batera, Bach-Gounoden Ave Maria finko bihurtu da izaera desberdineko eztei, hileta eta ospakizunen mezetan. Gitarrarako, biolinerako, hari-laukoterako, pianorako, biolontxelorako, tronboi-ensemblerako, opera-kantarientzako, abesbatzentzako... moldaketa oso desberdinak daude, eta XX. mendean ehunka aldiz grabatu edota interpretatu dute jendaurrean. Gaur Angela Gheorghiu soprano errumaniarrak eskainiko digu.
San Roke Jaiak, Portugaleten (Bizkaia) ospatzen dira, duela mende batzuetatik hona. Abuztuaren 14an hasiko dira txupinazoarekin, pregoiaren irakurketarekin eta Portugaleteko danborradarekin. Hilaren 15ean, Andre Mariaren egunean, goizeko zortzietatik aurrera, milaka lagun, Udal Musika Bandarekin batera, Portugaleteko Diana abestuz bi orduz kalez kale ibiltzen dira. Hilaren 16an, San Roke eguna, goizean, ohiko prozesioa egingo du udaletxetik santuaren ermitaraino; arratsaldeko 6etan, Jaitsiera Handia, herriko kaleetan barrena, Orube plazaraino, non Ordu Dantza egingo den Udal Bandarekin. San Roketxu eguna (17) haurren eguna da. Gauean Jarrilla erreko da eta herriko jaiak amaitutzat emango dira.
Portugalete Maitia, Portugaleteko Udaleko zuzendari Joseba Sáenz Ortuondok Portugaleteko danborrada irekitzeko erabiliko duen Iñaki Arenazaren letradun abestia da, Portugaleteko Udal Musika Bandak bere sorreraren mendeurrena ospatzeko kaleratutako CDari izenburua ematen diona; Portugaleteko abesbatza talde nagusien laguntzarekin grabatu zen. I (0´00´´) PORTUGALETE MAITIA (Santa María Abesbatza, Danborradaren Lagunak eta Udal Banda) .-. II (4´26´´) LA LLANISCA (Danborradaren Lagunak eta Udal Banda) .-. III (7´19´´) VIRGEN DE LA GUÍA (Danborradaren Lagunak eta Udal Banda) .-. IV (9´17´´) EL AIROSO (Danborradaren Lagunak eta Udal Banda) .-. V (12´55´´) PORTUS GALEOTE (Barbis Taldea eta Udal Banda) .-. VI (19´56´´) BOTECITO (Otxote Danok Bat eta Udal Banda) .-. VII (23´30´´) A PORTUGALETE (B. M.) .-. VIII (26´34´´) AUPA PORTU (Elai Alaiko Jarrillero Orfeoia eta Udal Banda) .-. IX (30´45´´) EL ENTIERRO DE LA SARDINA (Pleamar Abesbatza eta Udal Banda) .-. X (34´43´´) BARRIO DE BUENAVISTA (Santa María Abesbatza eta Udal Banda) .-. XI (40´12´´) EUSKAL HERRI POLITA GORA (Otxote Danok Bat eta Udal Banda) .-. XII (43´00´´) PORTUGALETE NOBLE VILLA (Barbis Taldea eta Udal Banda) .-. XIII (48´28´´) DIANA PORTUGALUJA (Portugaleteko Abesbatzak eta Udal Banda).
Kantabriako Eguna, tradizioz Mendiaren Eguna bezala ezagutzen dena, abuztuko bigarren igandean ospatzen da Kantabriako Cabezón de la Sal herrian eta komunitatearen ohiturak, tradizioak eta balio etnografikoak goraipatzeko eguna da. Denbora horretan zehar milaka lagunek herriko kaleak betetzen dituzte jarduera nagusien inguruan, folklorea, herri kirolak, artisautza eta produktu tipikoen azoka, karroza eta gurdien desfilea eta ganadu tudankoaren erakusketa edo “pasá” inguruan. Hori guztia Kantabriako ohiko musika eta dantzekin girotuta, dantzari, pikaio, pandero-jotzaile, bakarlari, errabelista, pitero, gaita jotzaile, trobadore, korrikalari erronda eta abarren erakustaldi etengabeen bidez. Ospakizuna 1972tik Interes Turistiko Nazionaleko Festa izendatua dago.
Menditar kantua edo Menditar Tonada, Kantabrian garatutako izaera lirikoko musika genero folklorikoa da, Kantabriako ahozko tradizio kantatuaren adierazpen liriko nagusia martxa, menditar jota (kantatua), pikaioak, gabonsaria eta erromantzeekin batera. Menditar Abestia, nagusiki, "a capella" interpretatzen da, nahiz eta batzuetan tresna autoktonoren bat erabiltzen den laguntzeko, hala nola pitu menditarra eta danborra, gaita, pandereta edo kriskitinak (tarrañuelak). Bakarka interpretatzeaz gain, ohikoa da taldeetan ere interpretatzea, “Abesbatzen” edo “Erronda Kantuen” bidez. Gaur Avelina Fernándezen Zein polita den Santander (Qué bonito es Santander) abestia eskainiko dugu.
Andra Mari jaiak, Ondarroako (Bizkaia) herriko zaindariaren omenez ospatzen dira. Abuztuaren 14tik 15erako gauean, Leokadi, Santa Maria elizatik jaitsi eta 17an, Arrantzale Egunean, amaitzen da. Egun handia da, hilaren 15arekin batera, Ama Birjinaren eguna, eta erdian, hilaren 16an, San Roke, koadrilen eguna. Hori guztia txistulari, danborrada, erraldoi eta buruhandien kalejirarekin, marmitako lehiaketarekin, kukaña, antzarrak, bizikleta lasterketak, futbol partidak, dantzak, rock taldeen kontzertuak, herri bazkariak, txarangak, su artifizialak, mariatxi kontzertuak edo txikientzako gune berezia. 2002an, Gazte Eguna, abuztuaren 13rako txertatu zen.
Sestaoko Orfeoia, 1906an sortu zen Santa Maria elizako parrokia-abesbatza gisa, Vitorio Epalza zuzendari zuela, eta 1944an Bilboko orfeoien lehen saria lortu zuen. 1973an bi album grabatu zituzten Madrilen Columbia etxearekin; bata abesti sakratuekin eta bestea euskal musika koralarekin. 1975ean, funtzio liturgikoetan bere presentzia beharrezkoa ez zenez, Parrokiatik independizatu zen; harrezkero, bere emanaldiak ugaritu egin dira bakarka edo artista eta prestakuntza profesional handiekin jardunez. Orfeoia gizonezkoek bakarrik osatzen dute, normalean lau ahots grabetan abestuz.
Gaur Boga boga eskaintzen digute, Jesus Guridiren moldaketa gisa, Ondarroako arrantzaleen itsasorako irteera aipatzen duen abesti herrikoia.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Nobel Sámano (1933-2019) Kantabriako herri musikaren konpositore garaikide garrantzitsuena izango da. Txikitatik hasi zituen piano-ikasketak aitaren tutoretzapean, eta horrek geroago konposizioarekin eta zuzendaritzarekin osatzea ekarri zion. Bizitza musikara eta Kantabriako folklorea duintzera emana. Bere lurraldeko musika-sorkuntzaren figura garrantzitsuenetakotzat jotzen da, eta bere konpositore alderdia piano-jotzaile karrera oso bati lotu zion, beste hiri handi batzuen artean Paris, Madril eta Bartzelonako aretoetan kontzertuak eskainiz. Bere obrak, konpositore gisa, piano bakarrerako piezak, piano eta musika koralarekin egindako abestiak eta Fantasia bezalako orkestra-lanak hartzen ditu. Torrelavegan hil zen 85 urte zituela.
Bere lanik ezagunenetako bat gaur eskaintzen dugun eta 1997ko otsailaren 8an Santanderko Katedralean estreinatu zen Kantabriako Meza Herrikoia da; konposizio hau Leon eta Santiagoko katedraletan eta Madril, Bartzelona, Iruñea edo Cuencako erreferentziazko elizetan antzeztu da, besteak beste, baita Kantabriako eliza eta auditorium askotan ere. Lanak, testu liturgikoa zintzo jarraitu gabe, modu sentimentalean, tradizionalean, kostunbristan eta folklorean oinarritzen da. Partitura XX. Mendean, Kantabrian estilo erlijiosoko errepertorio polifoniko herrikoiari egindako ekarpenik garrantzitsuenetako bat da. (Lola Gallardok, Diario Montañés egunkarian idatzitako artikulutik ateratako testua).
Gaur, Laredoko Eskolaniak, Salvé de Laredo Abesbatzak, Ronda Valle de Camargo Abesbatzak, Luétiga Instrumentu Taldeak eta Ntra Sra de Covadonga Dantza Taldeak aurkeztuko digute, José Luis Ocejo maisuaren gidaritzapean.
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) musika konposizioko hiru erraldoietako bat da, Bach eta Beethovenekin batera. Haur prodijioa, Salzburgon jaioa, sei urterekin teklatua eta biolina menderatzen ditu eta konposatzen hasten da. Leopold bere aitak bira nekagarrietan erakusten du Europako hainbat gortetan. Konpositore emankorra izan zen (bost urte zituenetik hil zen arte idatzitako 600 lan baino gehiago ditu), eta mota guztietako musika-generoak landu zituen: piano-lanak, ganbera-musika, sinfoniak, obra kontzertanteak, obra koralak, operak, … guzti-guztiak, bere generoko maisulanak. Bere operak, Txirula Magikoa, Don Giovanni, Cosi fan Tutte, eta Figaroren ezteiak, mundu osoko 10 opera ospetsuenen artean daude. Vienan hil zen 35 urte zituela.
Flauta edo txirula, musika-tresna mota bat da, eta, bere eraikuntzaren sinpletasunagatik, baliteke instrumentu zaharrenetako bat izatea. Badirudi flauta izena latineko flatulare hitzetik datorrela, putz egitea, puztea esan nahi duena. Gorputzean zulo batzuk daude, eta horiek irekiz edo itxiz, hodiaren barruan aire dardartiaren luzera aldatzen da. Zuloak, batzuetan, hatz-mamiarekin estaltzen dira zuzenean; beste batzuetan, giltzekin. Zurez edo metalez eraikita egon daitekeen arren, flauta egurrezko haize familiaren barruan katalogatzen da, zurezko haize-instrumentuetan soinua sortzen, baita kanabera baten edo batzuen edo instrumentuaren sekzioen bibrazioaren bidez; tronpeta motako haize-metal instrumentuetan, berriz, ezpainak dira soinuak sortzeko dardara egiten dutenak.
Jesus Guridi (1886-1961) Vitoria-Gasteizen jaio zen, musika-familia batean. Familia Madrilera joan ondoren, Guridi Kontserbatorioan sartu zen; hala ere, gurasoei ez zitzaien ondo joan ekonomikoki, eta, ondorioz, Bilbora mugitu ziren. Zubiriako Kondea mezenasari esker, Parisera joan ahal izan zen eta Schola Cantorumen sartu zen pianoa, organoa, kontrapuntua eta konposizioa ikasteko. Ikasketak amaitu ondoren, Belgika, Kolonia eta Munichetik igaro zen, ikasketak sakontzeko asmoz. Bilbora itzulita, 21 urterekin, Bilboko Koral Elkartearen zuzendari kargua hartu zuen. Lan horrekin batera, organista lana egin zuen Santiagoko Basilikan (orain, Katedrala). 1939an Madrilera itzuli zen, Kontserbatorioko zuzendari gisa, eta 75 urterekin hil zen.
Eusko irudiak, Guridiren hiru estanpaz osatutako multzoa da, eta ekintza Ondarroako (Bizkaia) arrantza-portuan gauzatzen da. LEHEN KOADROAK (0´00´´) portuko bizitza deskribatzen digu: emakumeak sareak josten, eta gizonak ontziratzen, Boga boga entzuten den bitartean. BIGARREN KOADROAN (5´44´´), ekaitza agertzen da, berak sortzen duen ezinegonarekin, harik eta eguraldia lasaitzen edo ekaitza baretzen den arte. HIRUGARREN KOADROAN (10´32´´), marinelak onik iristen dira portura, abesti eta dantza alaiekin hartzen dituzten bitartean, Goienari eskerrak emanez. Obra Boga boga abestiarekin amaitzen da, eta Ondarroan kokatzen gaitu berriro.
Bertsioa Donostiako Orfeoiarena da, Euskadiko Orkestra Sinfonikoarekin, Miguel Ángel Gómez Martínez maisuaren zuzendaritzapean.
Johann Strauss (semea) (1825-1899) austriar konpositorea izan zen, Johann Straussen semea eta, Josef Strauss eta Eduard Strauss konpositoreen anaia. Bizitzan zehar “balsaren errege” bezala ezagutua, funtsezko faktorea izan zen balsaren bilakaeran eta sofistikazioan, baserritar dantza izatetik Gorte Inperialeko entretenimenduzko dantza izatera pasatuz. Familiako ezagunena da bere bals, polka eta martxengatik; opereta batzuen konpositorea ere bada. Aitak bere semea musikari baten bizitza estutik pasatzea saihestu nahi zuen, eta, horregatik, amak lagundu zion eta musikan zentratzera animatu zuen. Bere obra Vienako Orkestra Filarmonikoaren Urteberriko Kontzertuan urtero eskaintzen den errepertorioaren oinarria da.
Balsa (alemanezko walzen, "biratu, filmatu" aditzetik datorren Walzer germanismotik eratorria) areto-dantza dotorea da, XVIII. mendearen amaieratik behin betiko formaz dokumentatua. XII. mendeko antzinako dantza baten bilakaera da, jatorriz Tirolekoa (Austria) eta Alemaniako hegoaldekoa. Valsak, bere noblezia maila, Vienan konkistatu zuen 1760ko hamarkadan, beste herrialde batzuetara azkar hedatuz. Autore batzuen ustez, balsaren jatorria volte edo volta izan zen, XVI. mendean egindako 3 aldiko dantza. Bals hitza XVIII. mendean sortu zen, dantza hau operan eta balletean sartu zenean. Ezaugarririk adierazgarriena da konpasa, 3/4koa dela, lehen denbora indartsua izanik, eta bigarrena eta hirugarrena, ahulak.
Enperadorearen Balsa (Kaiser-Walzer), op. 437, Johann Straussek (semea) 1889an konposatutako bals bat da. Hasiera batean Eskuz esku titulatu zen, eta urte horretako abuztuan konposatu zen, Alemaniako Kaiser Gilen II.ak, Frantzisko Jose I.ari Austrian egindako bisitaren ondorioz. Hala ere, azkenean Kaiser-Walzer izena utziko zioten, izen diplomatikoki egokiagoa zelako. Piezaren handitasuna konposizioan antzematen da. Crescendoan hazten doan martxa leun batekin hasten da, melodia nagusia sartu ahala. Martxa bera, balsean zehar, sakonean entzungo dugu du. Amaiera hurbildu ahala, biolontxelozko bakar batek lehen egitura errepikatzen du, tronpetazko fanfarria batekin amaitu aurretik, tinbal batek lagunduta.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Nando Agüeros (Torrelavega, 1976), Espainiako iparraldean arrakasta duen “abesti herrikoien langile” bat da. “Duela lau urte itxi nuen, neukan Torrelavegako puba -Peor para el sol zuen izena, Sabinaren abestiak bezala-, negozioa beherantz zihoalako eta nire ibilbide musikala goranzko bidean zegoelako”. 2006. urtean Nandok Viento del Norte abestia konposatu zuen, Sergio anaiarekin batera argitara eman zuena eta gaur egun Kantabriaren omenez eskaintzen duguna. Abestiak berehalako arrakasta izan zuen eta, urte gutxi batzuetan, izugarrizko ospea lortu du, Kantabriako Erkidegoaren ereserki ofizial gisa proposatua izatearen muturreraino iritsiz.
Nerea Sáenz Artetxe musikaz inguratuta hazi zen. Aitak eta osabak Ondarruko Zintzoak taldea sortu zuten hirurogeita hamarreko hamarkadan; bere etxean beti zegoen abesti bat entzungai; nola ez du lekukoa hartuko. Eragin ugari izan zituen: musika klasikoa, egile-abestia, jazza, brasildarra, popa... Estación Norte eta Marte Menguante bandak sortu zituen. Estación Norte diskoa 1999an argitaratu zuen, EMI diskoetxearekin, eta konpositore gisa kolaboratu du Compañeros eta Cartoon Network telesailetan.
Ondarroari eskainitako Tierra abestiak sustraiekiko, lurrarekiko, familiarekiko... maitasuna eta esker ona aipatzen dizkigu. Zubi Zahar, Zumardia (Alameda), portuko sirenak... bezalako tokian tokiko erreferentziekin, emozioz interpretatutako lerroekin, abesti pertsonal honek entzuten duena harrapatzen du, eta herrimin sentimendu global batekin konektatzea lortzen du; gainera, ekoizpen oso zaindu eta folk zaporea ditu, Ondarroan gorputzean eta ariman sartzen gaituena, Leire Larrinagaren erreportaje grafikoarekin.
Portugaleteko diana, Pedro Herediaren letrarekin eta Marcelino Amenabarren musikarekin (Portugaleteko Udal Bandako lehen zuzendaria), diana castrense ezagunaren eta Amenabar maisuaren A la verbena konposizioaren fusioa da. Abuztuaren 15eko goizeko lehen orduetan milaka pertsona bildu dira udaletxearen aurrean Portugaleteko Diana egiteko. Helburua herritar guztiak esnatzea da, festara gonbidatzeko. Musika-tresnarik gabe joaten da bertara, Udal Musika Bandak markatzen baititu soinuak. Bi orduz herriko kaleetan barrena ibili ondoren, Arrantxeria plazara iristen da, eta bertan jendeak ohiko baratxuri zopa dastatzen du.
Diana Krall (Nanaimo, 1964ko azaroaren 16a) kanadar pianista eta jazz abeslaria da. 6 milioi disko baino gehiago saldu ditu Estatu Batuetan, eta 15 milioi baino gehiago mundu osoan. Guztira, beste edozein jazz artistak baino disko gehiago saldu zituen 1990eko eta 2000ko hamarkadetan. 2004. urtean eta 2009ko abenduaren 11n mundu osoan ospea lortu zuen, eta Billboard aldizkariak 2000-2009 hamarkadako jazz artista izendatu zuen. Billboarden jazz albumetan zortzi disko dituen jazz abeslari bakarra da. Orain arte, hiru Grammy sari eta zortzi Juno sari irabazi ditu. Urrezko bederatzi disko, platinozko hiru eta zazpi multiplatino ere lortu ditu.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Arrosaren espektroa, gaur iradokitzen duguna, Michel Fokinek dantzari bikote misto batentzat sortutako ballet-lana da, Carl Maria von Weberrek pianorako idatzitako musika bati buruzkoa. Dantzarako gonbidapena da Weberrek idatzi eta ondoren Hector Berliozek orkestratuko zuen pianorako obraren izenburua. Gaur Ballet Errusiarrek eskaintzen digute.
Portus Galeote. Udal Bandaren eta herri elkarteen arteko elkarlanaren ondorioz sortu zen abesti hau, Juanjo Tellaetxeren letrarekin, Txema Lorente Barbis Taldeko zuzendariaren jatorrizko musika eta Banda eta korurako Joseba Sáenz Ortuondo Bandako zuzendariak moldatua. Gaur aurkeztuko dugun bideoan, eszenaratzea Pilar Agirregomezkortaren koreografiak aberastu du, eta Ballet Klasikoaren Akademiak gauzatu du. Batuta, Jabier Ituarte Aulestia, Udaleko egungo titularraren esku dago.
Lantza-dantza eskualdean gehien errotutako Kantabriako folklorearen erakusgarrietako bat da, eta XVI. mendean sortu zen. Uztailaren 2an, Ruilobako zaindariaren omenez, Erremedioen Ama Birjinaren omenez egiten den dantza da. Dantzan, gizonezkoek baino ez dute parte hartzen, eta horietako bat nabarmentzen da: pilotaria, aginte-makila bat duena, erdian kokatzen den taldearen buru da; gainerakoek, berriz, dantza bat egiten dute makila luze batzuk erabiliz, erraboneroaren edo atzelariaren ordenaren arabera. Azken horrek dantzaren aldaerak adierazten ditu kriskitinak erabiliz. Gaur eskaintzen dugun dantza Kantabriako Gobernuak izendatua dago, interes kultural immaterialekoa, beste zortzi dantza kantabriarrekin batera, Autonomia Erkidegoko ondare kulturalaren parte diren dantzak direlako.
Euskal dantzak, euskal kulturaren zati oso garrantzitsua eta folklorearen funtsezko zatia dira. Lurralde historiko edo probintzia bakoitzak bereak ditu, eta herri bakoitzak jai nagusietan dantzatzeko ohitura du. Dantza aipagarrienen artean, erromeria edo plazako dantzak aipatuko ditugu, erromerietan egiten ziren dantzetan oinarritutakoak eta parte hartze herrikoia eta bat-batekoa zutenak. Mota bereko Europako dantzekin antzekotasun nabaria dute ezpata-dantzak. Jaien amaieran, ziklo baten amaiera eta beste baten hasiera markatzeko egiten dira festa amaierako dantzak.
Gaur Luis Exaburu, Latxanbre, dantzari eta koreografoak prestatu eta eskainitako dantza hauen entremes txiki bat aurkezten dugu, bere Txanpa talde bikainarekin.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
