1976ko martxoaren 3an, Gasteizko sarraskia oroitzen da.
1875eko martxoaren 7an, Maurice Ravel jaio zen.
Martxoaren 8an Emakumearen Nazioarteko Eguna ospatzen da.
Emakumearen Nazioarteko Egunak (lehen Emakume Langilearen Nazioarteko Eguna deitua) martxoaren 8an urtero ospatzen du emakumeek gizartean parte hartzeko eta pertsona gisa osorik garatzeko egiten duten borroka, gizonarekiko berdintasunean. Ospakizun horri erreferentzia egiteko, «8-M» zenbakia ere erabiltzen da, oroimenerako egunari eta hilabeteari erreferentzia eginez.
Nahiz eta urte osoan zehar emakumeari berdintasunezko tratua ematen saiatzen garen, askotan erraza ez zaiguna (batez ere orkestrako zuzendariak direnean, munduko zuzendarien % 10 bakarrik baitira emakumeak) Emakumearen Nazioarteko Egunaren ospakizunean lehentasunez eta ia modu esklusiboan tratatzen saiatu gara, musikaren munduan mendeetan zehar jasan duen apartheidaren salaketa gisa, eta, zoritxarrez, munduan eta beste leku eta giza jarduera askotan pairatzen jarraitzen duena.
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Lluis Llach (1948) kantautore kataluniar sustatzailea da, Nova cançó katalaneko beste kide batzuekin batera, eta frankismo garaiko hainbat kantu aldarrikatzaileren egilea. 1969an bakarkako errezitaldi bat eskaini zuen Palau de la Musican, adin guztietako herritarren artean bere ospea agerian utziz. 1973an, Parisko Olinpian aritu zen, eta arrakasta handia izan zuen publiko eta kritikaren aldetik; garai hartan, Suitzan, Alemanian eta Mexikon ere aritu zen. 1976an, Franco hil ondoren, hiru errezitaldi eskaini zituen Montjuiceko Kirol Jauregian. 1979an Bartzelonako Lizeoan aritu zen lehen abeslari ez-operistikoa izan zen, eta 1985ean 100.000 ikusle baino gehiago izan zituen Camp Noun. 2007an bere ibilbideari amaiera ematea erabaki zuen Vergesen (Girona) eskainitako kontzertu batean.
Hileta-Kanpaiak. 1976ko martxoaren 3an, 17:10ean, Polizia Nazionalak Asisko San Frantzisko eliza hustu zuen Gasteizen, greba-bilkura batean zeuden 4.000 langile elkartuta zeudela; horretarako, gas negar-eragileak, gomazko pilotak eta benetako sua erabili zituen, bost pertsona hil eta ehun eta berrogeita hamar baino gehiago zaurituz; sarraskiaren ondorengo protestetan, horien errepresioak beste bi pertsona hil zituen. Gertakariak, 48 urte igaro diren arren, oraindik ez dira epaitu, ezta ikertu ere. Hilketa hori gogoan, Lluis Llachek berak interpretatutako abestia konposatu zuen.
Maurice Ravel (1875-1937), Ziburun (Euskal Herriako Iparraldea, Frantziar aldea) jaio zen, eta aitarengandik, suitzar jatorriko ingeniariarengandik, jaso zuen laneko zorroztasuna, bai eta amarengandik ere, Mendatan (Bizkaia) jaioa, musikarekiko grina bere haurtzaroa apaintzeko erabili zituen kantu folklorikoekin. Jaio eta hilabete gutxira, familia Parisera joan zen, eta sei urterekin piano ikasketak hasi zituen. 14 urterekin Parisko Kontserbatorioan sartu zen eta bertan Gabriel Fauré-rekin ikasteko aukera izan zuen. 1901ean, bere Jeux d´eau estreinatu zuen. Piano-lan horrekin, Parisko musika-zirkuluetan bidea egiten hasi zen. Bertan, Ravelek Debussyn eta alderantziz izan zuen eraginaz eztabaidatzen zen.
Bitartean, bere ospea ezarrita zegoen ordurako, eta Sergei Diagilevek, urte haietan bor-bor betean zeuden Errusiako Balleten sortzaileak, Daphnis et Chloé balleta enkargatu zioten, Ravelen lanik luzeena, estreinaldia modu desorekatuan jaso zuena, eta horrek musikagilearengan moralaren erorketa eragin zuen. Bigarren Mundu Gerran zegoela, bere amaren heriotzaren berri izan zuen, eta horrek biziki hunkitu zuen. Gertaera tamalgarri horien ondoren, Ravelek hainbat obra lantzen eta estreinatzen jarraitu zuen, horien artean beste maisulan bat, La Valse poema sinfonikoa. 1921ean, hil zen arte, Paristik 30 kilometrora zegoen etxe batean egokitu zen. Bertan, konpositorearen izaera erreserbatua gorabehera, musikari eta intelektual bikainak biltzen ziren.
1928an, bira bat egin zuen Kanadan eta AEBn, eta, han, hain gustuko zuen jazzarekin bizi izan zen, eta Gershwinekin harremanetan jarri zen. Parisera itzuli zenean, Boleroak ospe handiena emango zion obra konposatu zuen. 1932an pianorako bi kontzertu idatzi zituen: Concierto para la mano izquierda eta Concierto en sol. 1933tik aurrera, zailtasunak izaten hasi zen psikomotrizitatearekin; zailtasun horiek handituz joan ziren 62 urterekin hil zen arte. Bere ondarea honako hauek osatzen dute: 2 eta 4 eskuetarako pianorako obrak, ganbera-musika, orkestrak, kontzertanteak, ahots eta akonpainamendurako abestiak, opera bat eta fantasia liriko bat bakarlarientzat, koruarentzat eta orkestrarentzat. Bere orkestra-lanak pianora egokitu zituen, baita bere eta besteren pianorako idatzitako obrak orkestratu ere; horien artean, Musorgskiren Erakusketa bateko koadroak nabarmendu daitezke.
The very best Bideo honekin bere lanik aipagarrienen florilegio hautatua eskaintzen dugu: 1 (00´00´´) BOLÉRO .-. 2 (14´40´´) PAVANE POUR UNE INFANTE DÉFUNTE .-. 3 (20´24´´) CONCERTO POUR PIANO IN G MAJOR: I Mov Allegramente .-. II Mov (28´25) Adagio assai .-. III Mov (38´05´´) Presto .-. 4 (41´47´´) RHAPSODIE ESPAGNOLE: I Prélude à la nuit. Très modéré .-. II (45´56´´) Malagueña. Assez vif .-. III (48´12´´) Habanera. Assez lent et d'un rythme las .-. IV (50´50´´) Feria. Assez animé .-. 5 (57´05´´) CHANSONS MADÉCASSES: I Nahandove .-. II (1h 2´07´´) Aoua .-. III (1h 6´12´´) Il est doux .-. 5 (1h 10´03´´) CINQ MÉLODIES POPULAIRES GRECQUES: I Chanson de la mariée .-. II (1h 11´40´´) Là-bas, vers l'église .-. III (1h 13´20´´) Quel galant m'est comparable .-. IV (1h 14´26´´) Chanson des cueilleuses de lentisques .-. V (1h 17´22´´) Tout gai! .-. 6 (1h 18´11´´) DON QUICHOTTE À DULCINÉE: I Chanson romanesque .-. II (1h 20´04´´) Chanson épique .-. III (1h 23´10´´) Chanson à boire .-. 7 (1h 24´52´´) LA VALSE .-. 8 (1H 35´53´´) TZIGANE, RHAPSODIE DE CONCERT .-. 9 (1h 44´55´´) CHANTS POPULAIRES: no. 2, Chanson française. "Jeanneton où irons-nous garder" .-. 10 (1h 47´32´´) 2 HEBREW SONGS, no. 1, Kaddisch .-. 11 (1h 52´31´´) GASPARD DE LA NUIT .-. 12 (1h 59´4´´) TZIGANE, RHAPSODIE DE CONCERT .-. 13 (2h 8´15´´) QUATUOR À CORDES IN F MAJOR: I Allegro moderato .-. II (2h 15´44´´) Assez vif, très rythmé .-. III (2h 21´50´´) Très lent .-. IV (2h 30´40´´) Vif et agité .-. 14 (2h 35´28´´) JEUX D'EAU .-. 15 (2h 40´01´´) MIROIRS, IV Alborada del gracioso .-. 16 (2h 46´02´´) MA MÈRE L'OYE, III Laideronnette, Impératrice des pagodes .-. 17 (2h 49´11´´) TOMBEAU DE COUPERIN, III Forlane .-. IV (2h 54´01´´) Rigaudon .-. 18 (2h 57´08´´) SONATINE, I Modéré .-. II (3 h 0´51´´) Mouvement de menuet .-. III (3h 4´01´´) Animé .-. 19 (3h 7´35´´) VALSES NOBLES ET SENTIMENTALES, I Modéré, très franc .-. 20 (3h 8´48´´) CONCERTO POUR LA MAIN GAUCHE.
Fanny Mendelssohn (1805-1847) Erromantizismo goiztiarreko (1810-1910) konpositore eta pianista izan zen. Bere konposizioen artean daude pianorako hirukote bat, pianorako laukote bat, orkestrarako obertura bat, lau kantata, pianorako 125 pieza baino gehiago eta 250 lieder baino gehiago, gehienak hil ondoren argitaratu zirenak. Pianoa jotzeko zuen trebetasunagatik goraipatu zuten arren, gutxitan eskaini zituen kontzertuak jendaurrean. Fanny Berlinen hazi zen, eta han, Felix Mendelssohn anaia gazteenarekin batera, musika-heziketa osoa jaso zuen Ludwig Berger eta Carl Friedrich Zelter irakasleen eskutik. Bere garaiko emakumearen egoera soziala zela eta, bere lan batzuk anaiaren izenpean argitaratu ziren bere opus 8 eta 9 bildumetan.
Nokturnoa, ahots edo instrumenturako musika-lan bat da, melodia gozokoa eta egitura askekoa. "Nokturno" izena, hasiera batean XVIII. mendean, uneka jotako pieza bati ematen zitzaion, normalean gaueko jaietan erabiltzen zena, eta ondoren, albo batera uzten zena. Bere forma arruntenean (mugimendu bakarreko pieza bat da, normalean pianorako bakarrik idatzia), generoa nagusiki XIX. mendean landua izan zen. Izen horrekin idatzitako lehenengo Nokturnoak, John Fieldek konposatu zituen, Nokturno erromantikoaren aita bezala aintzat hartzen dena, ezaugarri bezala, melodia cantabile berezi bat duena, akonpainamendu arpegiatu batekin. Hala ere, musika honen adibiderik ospetsuena Frédéric Chopin izan zen, genero horretako 21 lan idatzi zituena.
Jure Robežnik (1933 - 2022) esloveniar piano-jotzaile eta konpositorea izan zen, batez ere jazz eta herri musikan arreta jarri zuena. Musika-heziketarik ez izan arren, ehun eta berrogeita hamar musika-pieza baino gehiago konposatu zituen.
Neža Torkar (1990) esloveniar akordeoi jotzailea da. Eslovenian eta Alemanian egin zituen musika eta akordeoi ikasketak, eta kontzertu ugari eman zituen Europa erdian bakarlari gisa eta ganbera taldeetako kide gisa. Akordeoi bakarlari gisa Europako sari garrantzitsuak lortu ditu.
Gaur Gallina ensemble, bost emakumek osatutako esloveniar ahots taldeak laguntzen dio.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Giuseppe Verdi (1813-1901). Musikagile italiar bat izan zen; bel cantotik verismorako zubi gisa hartzen diren 28 opera idatzi zituen. Le Roncolen jaio zen, Busettotik gertu; umetan, Elizako abesbatzako kide izan zen, organo eskolak jaso zituen, eta hamar urte zituela, gurasoek Busettoko Musika Eskolan inskribatu zuten; 19 urte zituela, Milanera joan zen, eta han jarraitu zituen ikasketak. Europako dinastia ezberdinetan banatutako Italiaren batasuna aldarrikatzen zuten herri mugimenduak begiko izan zituen; “Viva Verdi”, Viva Vittorio Emanuele Re D 'Italiaren zentzu bikoitzarekin oihukatzen zuelarik. Gehien estimatzen eta antzezten diren bere operetariko batzuk, Aida, La Traviata eta Rigoletto dira, besteak beste, eta bere Requiem ere, bere maisulanen artean sartu behar dugu.
Requiem meza edo hildakoen meza, hilotza lurperatu aurretik egiten den erlijio-ekitaldia da. Requiem testuaren lehen hitzetik dator, Requiem aeternam dona eis, Domine-rekin hasten dena, hau da, "Emaiezu betiko atsedena, Jauna". Oraingo honetarako Verdik laukote bokal bakarlari, koru eta orkestrarako idatzi zuen, bere lagun Alessandro Manzoniren omenezko bere heriotzaren urteurrenean estreinatuz, 1874ko maiatzaren 22an. Obraren egituraketarako, alderdi liturgikoak zintzo jarraitzen ditu.
Marin Alsop, gaur bisitan datorkigun maistra, biolinista eta orkestra-zuzendari estatubatuarra da, gaur egun Baltimoreko Orkestra Sinfonikoaren titularra, eta, AEBn maila horretako postu bat betetzen duen lehen emakumea da; gainera, São Pauloko Estatuko Orkestra Sinfonikoko zuzendari gonbidatu nagusia ere bada.
Clara Wieck (1819-1896), Clara Schumann bezala ezagunagoa, alemaniar pianista, konpositore eta piano irakaslea izan zen. Pianista bezala XIX. mendeko erreferentea izan zen eta pertsonaia garrantzitsua, bere senar Robert Schumannen lanen hedapenean. Leipzigen jaio eta hazi zen, musikarien familia batean. Ama abeslari ospetsua zuen, eta aita, pianista profesionala eta Clara neskato prodigioaren irakaslea. Europan hamaika urterekin hasi zen bere burua ezagutzera ematen; Johannes Robert Schumannekin ezkondu zen eta bikoteak zortzi seme-alaba izan zituen. Elkarrekin, Johannes Brahms adoretu zuten eta harreman estua izan zuten berarekin. Konpositore gisa, piano bakarrerako piezen ondare bat utzi digu, Pianorako kontzertu bat (gaur eskaintzen duguna), ganbera-musika, orkestra-obrak, 30 lieder eta koru-musika.
Pianorako kontzertua La minorrean, op. 7. 1833ko urtarrilean, 13 urte zituela, Clara Wieck (Clara Schumann, Robert Schumannekin ezkondu ondoren) mugimendu bakarreko Konzertsatz bat konposatzen hasi zen, berak orkestratu zuena. 1834ko otsailean, bere senarra izango zen Robert Schumannek orkestrazioa berrikusi zuen eta 14 urteko neska miragarriak kontzertu batzuetan interpretatu zuen. Ondoren, beste bi mugimendu gehituz obra zabaldu zuen, «Konzertsatz» hirugarren mugimendu gisa erabiliz eta obra osoa berrorkestratuz, 1835eko irailaren 1ean amaitu zuena (oraindik 16 urte bete gabe zituen); 1835eko azaroan estreinatu zuen, Leipzigeko Gewandhauseko Orkestrak lagunduta bakarlari gisa, Felix Mendelssohnen zuzendaritzapean.
Egitura. I (0 '02 ") ALLEGRO MAESTOSO .- II (6' 52") ROMANZE. ANDANTE NON TROPPO CON GRAZIA (11 '04 ") .-. III (11' 08") FINALE: ALLEGRO NON TROPPO – ALLEGRO MOLTO.
Gaurko bertsioa Michal Tal pianistak eskaintzen digu, Israel Camerata Jerusalem Oechstrak lagunduta, Keren Kagarlitsky irakaslearen gidaritzapean (Hemendik Israelgo Estatua Palestinako Herriarekin egiten ari den genozidioa erabat gaitzesten dugula adierazi nahi dugu).
Alma Deutscher (2005) musikagilea, neska prodijioa, ingelesa, pianista eta biolinista da. Erresuma Batuko Basingstoken jaio zen, guraso melomanoekin; bi urterekin pianoa jotzen hasi zen; biolina, hiru urterekin; laurekin pianoan inprobisatzen hasi zen eta bostekin bere konposizioak idazten hasi zen; seiekin bere lehen sonata konposatu zuen; zazpirekin bere lehen opera txikia, The Sweeper of Dreams, bederatzirekin Biolin eta orkestrarako kontzertu bat, hamarrekin opera bat, Errauskine, eta hamabi urterekin pianorako lehen kontzertua estreinatu zuen, bera konpositore gisa pianoan zela. Hau guztia Surreyko (Ingalaterra) Yehudi Menuhin Schooleko bi irakasleren piano eta biolin irakaskuntza pribatu instrumentala jasotzen duen bitartean.
Kontzertua instrumentu bakarlari batentzat edo gehiagorentzat idatzitako forma musikala da, instrumentu multzo batek lagunduta. Vivaldi izan zen bere egituraren funtsezko oinarriak ezarri zituena, hiru mugimendurekin (I azkarra - II geldoa - III azkarra) eta bakarlarien eta talde instrumentalaren arteko elkarrizketa gisa aurkeztu zuena. Klasizismotik abiatuta, batez ere C.P.E. Bach-ek sortutako oinarrietatik abiatuta, lehenengo mugimendua forma sonataren patroiei jarraituz eraikitzen da (erakusketa, garapena, berrerakusketa), bigarren eta hirugarren mugimenduek forma aske eta puntualak hartzen dituzten bitartean. Sarritan, lehen eta/edo hirugarren mugimenduaren amaieran, bakarlariek orkestra-akonpainamendurik gabeko kadentzia bat izaten dute, beren birtuosismoa erakusteko.
Alma Deutscherren Sol minorreko biolin eta orkestrarako kontzertuaren gaur aurkezten dugun bertsioa Carintischer Sommer Festival jaialdian egin zen, Alma bakarlari zela (12 urte besterik ez zituenean), Joji Hattori maisu japoniarrak gidatutako Vienna Chamber Orchestrak lagunduta. Kontzertua hiru mugimendutan egituratuta dago: I (0´22´´) ALLEGRO MAESTOSO (cadenza 12´24´´) .-. II (15´39´´) ROMANZA .-. III (24´35´´) ALLEGRO SCHERZANDO (cadenza 32´14´´).
Ma mère, l'oye (Nire ama antzara), Maurice Ravelen obra musikal bat da, lau eskuko pianorako konposatua; jatorrian haurrentzako piano-dueto gisa idatzi zuen, aurreko lan bat, Sonatine, gurasoei eskaini ondoren. Pianorako bakarrik transkribatu zuen Jacques Charlotek, Ravelen lagunak, argitaratu zen urte berean (1910). Pianorako bertsio biek Cinq pièces enfantines (Haurrentzako bost pieza) azpititulua dute. 1911n, Ravelek obra orkestratu zuen; geroago, urte horretan bertan, handitu egin zuen ballet bat sortzeko, hasierako bost piezak lau interludio berrirekin bereiziz eta hasieran bi mugimendu gehituz, Prèlude eta Danse du rouet et scène. Balleta 1912ko urtarrilaren 29an estreinatu zen Parisko Théâtre des Arts-en, eta honela geratu zen:
Obraren egitura. I (0´09´´) PRÉLUDE (Preludio) .-. II (3´13´´) DANSE DU ROUET ET SCÈNE (Goruaren Eszena eta Dantza) .-. III (6´32´´) PAVANE DE LA BELLE AU BOIS DORMANT (Loti Ederraren Pavana).-. IV (8´05´´) INTERLUDE (Interludioa) .-. V (8´46´´) LES ENTRETIENS DE LA BELLE ET DE LA BÊTE (Ederraren eta Piztiaren Elkarrizketa) .-. VI (13´04´´) INTERLUDE (Interludioa) .-. VII (13´49´´ ) PETIT POUCET (Erpurutxo) .-. VIII (16´50´´) INTERLUDE (Interludioa) .-. IX (18´01´´) LAIDERONNETTE, IMPÉRATRICE DES PAGODES (Laideronnette, pagodetako enperatriza) .-. X (21´48´´) INTERLUDE (Interludioa) .-. XI (23:03´´) LE JARDIN FÉERIQUE (Amandreen zelaia). Gaur Vienako Sinfonikoak eskainiko digu, Marie Jacquot irakasle gazte eta bikainaren gidaritzapean.
Marie Jacquot zuzendaritzako talentu gazte ugarien artean nabarmentzen da, errepertorio zabala, lan etengabea eta podiumeko zein zuloko interpretazio inspiratzaileak esploratzeko duen interesagatik. 2021/22 denboraldian, Danimarkako Errege Antzokiak izendatutako zuzendari titularrak bere debuta egin zuen Gewandhausorchester Leipzig-ekin; orkestra garrantzitsuak zuzendu ditu, hala nola Dresdengo Filarmonikoa, Deutsche Oper Berlin-en; Semperoper Dresden; Stuttgarteko Estatuko Opera; Deutsches Sinfonieorchester Berlin, etab. Vienako Orkestra Sinfonikoak maiz gonbidatzen du, besteak beste, eta Bregenzeko Jaialdian eta Vienako Musikvereinen jo du 2022/23 denboraldian, Europako beste orkestra garrantzitsu batzuekin batera.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
