Zure musika-bideoen ataria

Claudio Monteverdi (1567-1643) italiar konpositore, ganbako biola-jolea, abeslaria, koru zuzendaria eta apaiza izan zen. Musika sekularra zein sakroa konposatu zuen eta XVI. mendeko tradizio polifonikoaren eta madrigalistaren eta XVII. mendeko drama lirikoaren eta operaren jaiotzaren arteko trantsizioa markatu zuen. Figura erabakigarria da Errenazimentuko eta Barrokoko musikaren arteko trantsizioan. Cremonan jaio zen, eta 16 urterekin egin zituen lehen musika ikasketak eta konposizioak. Bere karrera Mantuako gortean garatu zuen lehenik, eta gero, hil arte, Veneziako Errepublikan.

Madrigala testu profano bati buruzko hiru-sei ahotseko konposizioa da, askotan italieraz. Bere goraldirik handiena Errenazimentuan eta lehen Barrokoan izan zuen. Musikalki, frottolan du jatorria, italierazko testuarekin, gai profanoa eta izaera herrikoia duena, eta harmonia kontrapuntistikoa dituena; gehienbat a capella abesteko konposatuak, eta, kasu batzuetan, ahots-zatiak bikoizten dituzten instrumentuekin.

Monteverdiren Madrigalak, musikaren historian, batez ere musika koralarenean, leku nabarmena betetzen dute eta madrigalesko generoaren gailurra irudikatzen dute. Madrigalen liburuetan, Monteverdiren musikaren bilakaera ikus daiteke, Errenazimentuko musikaren estilo polifonikotik hasi eta Barrokoaren bereizgarri den lagunduriko monodiaren erabileraraino. Madrigalen lehen lau liburuak, a capella abesteko bost ahotsetarako konposatuak daude, eta Prima pratica izeneko estilo polifoniko tradizionalaren barruan kokatzen dira, nahiz eta Monteverdik gero eta hizkuntza harmoniko berritzaileagoa erabiltzen duen, disonantzia ausartagoekin serieak aurrera egin ahala.

Madrigalen Bosgarren Liburua 1605ean argitaratu zen, bere mezenasari, Mantuako Vicenzo Gonzaga dukeari, eskainita, eta Seconda pratica-rekiko inflexio-puntua da. Musika testu poetikoaren adierazpen emozionalaren azpian kokatzen da, sortzen ari den operarekin eta florentziar humanismoaren printzipioekin bat etorriz, ahots eta zati bakarlarien konbinazio anitzagoekin, eta baxu jarraituaren akonpainamendu instrumentalarekin, non "hitzak harmoniaren jabe diren, ez esklabo". Bestalde, bost ahotsetarako madrigal tradizionala madrigale concertato bihurtzen da liburu honetan, baxu jarraituaren akonpainamendu instrumentala sartuz.

I. Cruda Amarilli (00:00) II. O Mirtillo, Mirtill'anima Mia (03:01) III. Era L'anima Mia (05:45) IV. Ecco, Silvio, Colei (09:21) V. Ch'io T'ami (24:43) VI. Che Dar Più Vi Poss'io? (33:16) VII. M'è Più Dolce Il Penar Per Amarilli (36:37) VIII. Ahi, Come A Un Vago Sol Cortese Giro (40:18) IX. Troppo Ben Può Questo Tiranno Amore! (45:13) X. Amor, Se Giusto Sei (48:52) XI. T'amo, Mia Vita! (52:41) XII. E Così, A Poco (55:42) XIII. Questi Vaghi Concenti (59:08)

Jesus Guridi (1886-1961) Vitoria-Gasteizen jaio zen, musika-familia batean. Familia Madrilera joan ondoren, Guridi Kontserbatorioan sartu zen; hala ere, gurasoei ez zitzaien ondo joan ekonomikoki, eta, ondorioz, Bilbora mugitu ziren. Zubiriako Kondea mezenasari esker, Parisera joan ahal izan zen eta Schola Cantorumen sartu zen pianoa, organoa, kontrapuntua eta konposizioa ikasteko. Ikasketak amaitu ondoren, Belgika, Kolonia eta Munichetik igaro zen, ikasketak sakontzeko asmoz. Bilbora itzulita, 21 urterekin, Bilboko Koral Elkartearen zuzendari kargua hartu zuen. Lan horrekin batera, organista lana egin zuen Santiagoko Basilikan (orain, Katedrala). 1939an Madrilera itzuli zen, Kontserbatorioko zuzendari gisa, eta 75 urterekin hil zen.

Baserria (El caserío) XX. mende hasierako zarzuela bat da, Federico Romerok eta Guillermo Fernández-Shawek idatzia, Jesus Guridiren musikarekin. Madrilgo Teatro de la Zarzuelan estreinatu zen 1926ko azaroaren 11n. El caserío komedia lirikoa da, izaera kostunbrista duten hiru ekitalditan oinarritua, eta bertan euskal baserritar herrixka garaikide bateko bizitza erakusten da. Musikaren zati handi bat euskal folklorean inspiratuta dago. Guridiren konposizio garrantzitsuenetako bat da. Bizkaiko Arrigorri irudizko herrixkan dago kokatua. Pertsonaia tipikoak modu estereotipatuan aurkezten dira: apaiza, alkatea, idazkaria, indiano aberatsa, tabernaria... Gaur Jesus Lopez Cobosek gidaturiko Preludioa eskaintzen dugu.

Jean-Philippe Rameau (1683-1764) frantziar musikagile, klabezinista eta musika teorikoa izan zen, barrokoaren garaian eragin handia izan zuena, Jean-Baptiste Lully Frantziako operako konpositore nagusia ordezkatuz. Rameauren obra lirikoa da bere ekarpen musikalaren zatirik handiena, eta Frantziako Barrokoaren gailurra markatzen du bere lanik ezagunenarekin, Les Indes galantes opera-balletarekin. Hala eta guztiz ere, bere obra lirikoak ahaztuak izan ziren XX. mendearen erdialdera arte, antzinako musikaren berraurkikuntzaren mugimenduaz baliatu baitzen; klabezinerako bere obrak, ordea, beti egon ziren presente. Rameau, oro har, XIX. mendea baino lehenagoko frantziar musikaririk garrantzitsuena da; 1764an hil zen 81 urte zituela.

Castor eta Pollux (Cástor y Pólux, gaztelaniaz) opera barrokoa da, hitzaurrean eta bost ekitalditan egituratua, Jean Philippe Rameauren musikarekin eta Pierre-Joseph Bernarden (Gentil-Bernard) frantsez libretoan oinarritua. 1737ko urriaren 24an estreinatu zen Pariseko Académie Royale de Musique-n. Tragédie en musique honek bi bertsio izan zituen 1754 eta 1764an; arrakasta handia izan zuen, eta Parisko Operan hainbat berreraikitze izan zituen. Rameauk ebaketa garrantzitsuak eta aldaketak egin zituen, operari material berria gehituz 1754an birjartzeko. Gaur egun opera hau gutxi antzezten da; Operabaseren estatistiketan 2005-2010 aldian antzeztutako operen 928. zenbakian agertzen da, 128.a Frantzian eta bederatzigarrena Rameaurena, 2 antzezpenekin.

Gaur, John Tessier, Castor; Edwin Crossley-Mercer, Pollux; Omo Bello, Télaïre; Michèle Losier, Phoebe; Jean Teitgen, Jupiter; Le Concert Spirituel et le Choeur du Concert Spirituel lagun, Hervé Niquet maisu frantziarraren zuzendaritzapean entzungo dugu.

Sergei Prokofiev (1891-1953) sobietar konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria izan zen, XX. mendeko konpositore nagusienetakotzat jotzen dena eta hainbat musika generotako maisulanen sortzailea. Besteak beste, El amor de las tres naranjas, El teniente Kijé suitea, Romeo y Julieta balleta, Pedro y el lobo... Lan egin zuen forma eta generoen barruan, zazpi opera oso, zazpi sinfonia, zortzi ballet, pianorako bost kontzertu, biolinerako bi kontzertu, biolontxelorako kontzertu bat eta pianorako bederatzi sonata osatu zituen. Bere heriotzaren ondoren, Arthur Honeggerrek, Prokófiev "gaur egungo musikaren figurarik handiena" izaten jarraituko duela aldarrikatu zuen.

Romeo eta Julieta, William Shakespeareren izen bereko obran oinarritutako balleta da, hamahiru eszenatan banatutako hiru ekitalditan egituratua, hitzaurrea eta epilogoa barne. Musikagilearen obrarik preziatuenetako bat da, inspirazio melodiko handia, barietate erritmiko handia eta gai nagusien izaera gogoangarria oinarri hartuta. Partituraren zailtasunak musikagileari urte batzuk geroago bere lanak izango zuen arrakastaz gozatzea eragotzi zion; lirismo faltagatik eta izaera sinfonikoagatik kritikatu zuten, Chaikovskiri gertatu zitzaion bezala.

Gaur, balletaren suitea ikus dezakegu, Xian Zhang (1973) txinatar-estatubatuar orkestra-zuzendariaren, eta Galesko BBCko Orkestra Sinfonikoaren zuzendari titularra izan den lehen emakumearen gidaritzapean.

Kellylee Evans (1975), soul eta jazz musikako abeslari kanadarra da. Carletongo Unibertsitatean hezia (1993-2000), han aurkitu zuen jazza "Loeb eraikineko igogailuetan galdu eta musika saila aurkitu zuenean". Zazpi urte eman zituen han eta bi lizentziatura lortu zituen 1997an zuzenbideko maisutza hasi aurretik. Ikasketa horiek bertan behera geratu ziren bere musika karreran kontzentratzen zen bitartean. Geroago, Carletonera itzuli zen, unibertsitateko artista egoiliar gisa. 2004an, Thelonious Monk Jazz Ahotsen Nazioarteko Lehiaketan bigarren postua lortu zuen. 2006an, Fight or Flight? estreinako diskoa kaleratu zuen, eta Juno 2007 sari baterako izendatu zuten. Urte batzuetako ezbehar pertsonalen ondoren, 2019an Frantzian eman zuen lehen kontzertua eta 2020an kontzertu-bira egin zuen.

Christina Rosenvinge Hepworth (1964), rock/pop eta indie musikaren espainiar kantautorea da. Madrilen jaio zen, Hans Jørgen Christian Rosenvinge (1991n hila) eta Daphne Ankerstjerne Hepworth (jatorri britainiarreko erdixka) gurasoak zituela. Nerabezarotik musikarekin lotuta, Espainiako pop musikako karrera berezienetako bat du. Ella y Los Neumáticos, Magia Blanca, Álex & Christina eta Christina y Los Subterráneos taldeetako kide ohia laurogeiko hamarkadaren amaieran eta laurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran lortu zuen arrakasta komertzialetik, estilo konfesional eta arriskutsua fakturatzera igaro da, eta gaur egungo popean erreferentziazko figura gisa kokatzen du.

Georges Bizet (1836-1875) piano-jotzaile eta konpositore frantziarra izan zen, baina ez zuen arrakasta handirik lortu. Bizetek hainbat sari irabazi zituen Parisko Kontserbatorioan ikasle gisa egindako ibilbide bikainean, 1857an Erromako Sari ospetsua barne. Aparteko piano-jotzailetzat hartu zuten, nahiz eta nahiago izan zuen bere trebetasuna ez aprobetxatu eta gutxitan jo zuen jendaurrean. Bere opera ezagunenak, Carmen deiturikoak, sekulako arrakasta lortu zuen estreinaldian, baina ez zuen gozatu, handik hiru hilabetera hil baitzen, 39 urte zituela, bihotzekoak jota. Gainerako lanak XX. mendean zokoratu eta berreskuratu zituzten pixkanaka. Hala eta guztiz ere, gaur egun XIX. mendeko erreferentetzat eta konpositore bikain eta irudimentsutzat hartzen da.

Carmen lau ekitaldiko opera dramatikoa da, Georges Bizeten musikarekin eta Ludovic Halévy eta Henri Meilhac egileen libreto frantsesarekin, Prosper Mériméeren Carmen eleberrian oinarritua. Ekintza 1820ko Sevillan gertatzen da, izaera handiko ijito eder eta oldarkor bat protagonista duela. Gaur, Carmenen koreografiatutako aukeraketa bat aurkeztuko dugu, munduko balleteko bi pertsonaia ospetsuk interpretatua; batetik, Roberto Bolle (1975), 2003an La Scalako Antzokiko étoile titulua eta 2009an American Ballet Theatreko dancer nagusia jaso zuen dantzari italiarra; bestatik, Polina Semiónova (1984) dantzari errusiarra, 18 urterekin Staatsballett Berlineko lehen dantzaria izan zenetik sari eta aintzatespen garrantzitsuak jaso dituena.

Mikis Theodorakis (1925- 2021), musikagile eta intelektual greziarra izan zen, militantzia politikoagatik ere ezaguna, bereziki 1974an Koronelen Batzarraren aurkari bezala. Kios uhartean jaioa eta greziar folklorean eta liturgia ortodoxoan hazia, haurtzarotik hasi zen konposatzen musikako lezioak jaso edo instrumenturen bat jotzen jakin aurretik. Hamazazpi urte besterik ez zituela, Bigarren Mundu Gerrako urteak ziren, eta Mikis gaztea erresistentziara batu zen, lehenik Italia faxistaren aurka eta gero Alemania naziaren aurka; nahiz eta egia den, era berean, lehenago Bigarren Mundu Gerrako talde faxistetako kide izan zela, Ioannis Metaxasen erregimenean. Familia juduei Germaniako agintariengandik ihes egiten lagunduz, 1943an italiarrek atxilotu eta torturatu zuten.

1954an, beka bat lortu zuen Parisen ikasketak osatzeko. Bertan, musika-analisia ikasi zuen, Olivier Messiaenen zuzendaritzapean eta, orkestra-zuzendaritza Eugène Bigotekin batera. 1957an, Moskuko Musika Jaialdiko lehen saria eskuratu zuen, pianorako eta orkestrarako 1. Suiteagatik.

Sirtaki (Sirtáki edo Syrtáki  - grezieraz συρτάκι), Zorba el griego filmerako sortutako dantza da. Bertan, Hasapikoren (Hasápikos, Chasápikos) dantzaren bertsio geldo eta azkarrak nahasten dira. Sirtakiren dantzaren eta musikaren ezaugarri bereizgarri bat azelerazioa da: dantza astiro hasten da, pixkanaka azkarrago bihurtuz; oro har, ez du jauzirik hartzen. Gaur, Igor Moiseyev Balletak Sirtaki buru duen dantza grekoen suite bat eskainiko dugu.