Irailaren 11an, Diada Eguna ospatzen da (Kataluniako eguna)
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Enric Morera i Viura (1865 - 1942) musikagile eta musikari kataluniarra izan zen. Operak, musika eszenikoa, obra sinfonikoak, obra koralak, kontzertuak eta Rèquiem-en Meza idatzi zituen; baina, batez ere, bere koru-sardanengatik da ezaguna. Bere lana estetika neo-erromantikoari atxikita dago eta Kataluniako musika-nazionalismoaren erakusgarri bikaina da. Hain da horrela, ezen katalanez idatzi baitzuen (italieraz idatzi beharrean), tempoei, dinamikari, agogikoari eta abarri buruzko guztia. Azpimarratzekoa da, halaber, ez zuela klabe-armadurarik erabiltzen bere abestietan. Aldaketa guztiak akzidentalak dira, idazkera hau aukeratuz, bere garaiko beste konpositore batzuk bezala. Enric Moreraren funts pertsonala Kataluniako Liburutegian gordetzen da.
L’Empordà, Enric Moreraren musika eta Joan Maragallen hitzak dituen sardana bat da. 1908an idatzi zuen, Bartzelonako Amics Tintorers abesbatzak eskatuta, Erato de Figueres Koral Elkartearentzat. Gizonezkoen korurako sardana bat da, erritmo gogorrekoa, nahiz eta askotan abesbatza mistoan aritzen den, oraingo kasuan bezala, Knox College Choir unibertsitate-abesbatzak abestuta. Alt Empordà eskualdeko ereserki ofiziala da 2012tik.
Josef Lanner (1801-1843) aretoko dantza-musikako konpositorea izan zen, balsa berritzeko konpromiso handieneko konpositoretzat jotzen dena, giro herrikoietatik atera eta testuinguru sofistikatuagoetara eramateko. Bere lagun Johan Strauss I.arekin lehiatzen zen bere polkak eta balsak Vienako goi gizartean aurkeztuz.
Lannerren lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita XVII. mendetik aurrera.
Polka Bohemian (gaur egungo Txekiar Errepublika) 1830 inguruan agertutako dantza herrikoia da, 1835etik aurrera Pragan ezagun egiten hasi zena. Bere musika 2/4 konpasean eta denbora azkarrean idatzita dago; alboko pausoekin eta eboluzio azkarrekin dantzatzen da; oso ezaguna egin zen Europan eta Amerikan.
Gaur, Josef Lannerrek idatzi eta Nexus Quartett Wien-ek bertsionatutako Cerrito-Polka op. 189 lanaren interpretazioa ikusi dugu.
Franz Liszt (1811-1886) piano-jotzaile bikaina eta konpositore hungariar arrakastatsua izan zen, eta bere lanek urteetan zehar iraun dute; pianorako obrak, bakarkakoak zein kontzertanteak konposatu zituen, orkestra-lanez gain; horien artean bere poema sinfonikoak nabarmentzen dira, bere musika-forma nagusia dena. Liszten aitak, musikari zaletuak, zazpi urte zituela eman zion pianoko lehen klasea. 1820ko urrian eta azaroan, bederatzi urte zituela, Sopron eta Bratislavako kontzertuetan agertu zen. Bere aitak lortu zuen Franz, Esterházyko Etxeko Gortearen aurrera eramatea haur prodijio bezala. Europa osoan ospetsua izan zen XIX. mendean; bere garaikideek zioten bere garaiko piano-jotzailerik aurreratuena eta garai guztietako handiena zela.
Nokturnoa ahots edo instrumentu musikako pieza bat da, melodia gozokoa eta egitura askekoa. "Nokturno" izena, hasiera batean, XVIII. mendean, gaueko jaietan jotako pieza bati ematen zitzaion. Bere forma arruntenean (piano bakar baterako idatzitako mugimendu bakarreko pieza), XIX. mendean landua izan zen. Musika honen adierazlerik ospetsuena Frédéric Chopin izan zen, genero horretako 21 lan idatzi zituena.
Liebesträume (amodiozko ametsa) Franz Liszt-ek (1811-1886) pianorako idatzitako hiru nokturnoko multzoa da, eta gaur iradokitzen dugun 3. zenbakia da ezagunena; gaur Vanessa Benelli pianistak (1987) interpretatzen du.
Txistua “hiru zuloko txirula” izeneko europar familiakoa da. Esku bakarrarekin jotzen da (normalean ezkerrarekin), bestea libre gera dadin txistua jotzeko besotik zintzilik dagoen danbolina jotzeko (gaur egun Fan afinatua dago). Laguntzaile bezala, familia berekoa den silbotea edo txistu haundia izaten du, soinu grabeagodun instrumentua, Sib-en afinatua; eta xirula, soinu agudoagoa instrumentua, normalean ttun-ttunak laguntzen duena (soka-danborra). Txistua erromerietan, kalejiretan, omenaldietan, ekitaldi instituzionaletan eta hainbat kontzertu motatan erabiltzen da, bai bakarlari gisa, orkestra batek lagunduta, bai txistu-banda batean parte hartuta. Talde horrek hiru ahotsetan idatzitako obrak interpretatzen ditu (1. txistua, 2. txistua eta silbotea), danbolinaren eta kaxa argi edo zabaltzailearen laguntzarekin.
Gaur, Hego Haizeak Txistu Bandak Aitor Urquiza (1. txistua), Ainara Martínez (2. txistua), Xabier Olazabal (Silbote) eta Beñat López (Atabal) musikariek osatutako Burundarrak suitea eskainiko digu, hiru mugimendutan egituratua: I (0'5") Fandangoa .-. II (1' 50") Arin-arina.-. III (3 '47 ") Biribilketa. Karlos Sánchez Ekizak idatzia dago.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Joseph Bodin de Boismortier (1689-1755) Barrokoko musikagile frantziarra izan zen, instrumentu, ahots, kantata eta ballet lanak idatzi zituena. Boismortierren familia konpositorearen jaioterritik, Thionvilletik (Lorena), Metz hirira joan zen, eta han jaso zuen haren heziketa. 1713an Perpinyara joan zen, eta han Mara Valetterekin ezkondu zen; 1724an Parisera joan ziren eta Boismortierrek konpositore karrera oparoa hasi zuen. 1747an jada 100 lan baino gehiago argitaratu zituen ahots eta instrumentu konbinazio ezberdinetarako. Boismortier patroi edo babesle baten mende ez zeuden lehen konpositoreetako bat izan zen, Frantziako publikoak asko estimatu zuen edertasun eta sofistikazio handiko musika konposatu zuena.
Boismortierren lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita, XVII. mendetik aurrera.
Gaur, Joseph Bodin de Boismortier-ek idatzitako Sonata in E Minor op. 37, 2. zk. for oboe, bassoon, and continuoa eskainiko dugu. Oraingo honetan, Meghan Woodard (oboea), Zachary Feingold (fagota) eta Irene Moretto (klabezina) musikariek interpretatu dute. Hiru mugimendutan artikulatutako sonata da: I (0 '6 ") ALLEGRO .-. II (2' 36") ADAGIO .-. III (4 '41 ") ALLEGRO
Richard Wagner (1813-1883) musikagilea, orkestra-zuzendaria, poeta, saiakera-egilea, antzerkigilea eta Erromantizismoaren teoriko musikala izan zen. Bere ideia eta idazki antisemitengatik eztabaidatua izan zen, hala nola Judaismoa musikan, juduek musikarekin zuten harreman musikalaren aurka. Hasieran, bere lanek tradizio erromantikoari jarraitzen zioten, baina geroago pentsamendu musikala eraldatu zuen «erabateko artelanaren» (Gesamtkunstwerk) ideiarekin. Filosofiarako, literaturarako, musikarako, arte eszenikoetarako, pinturarako eta eskulturarako duen gaitasunak arte osoaren erakusle gisa pentsatutako operetara eramaten du. Printzipio horiekin eraiki zuen Bayreuther Festspielhaus antzokia, bere operak antzeztu ahal izateko. Opera horietako musikaren egilea izateaz gain, libretoaren eta eszenografiaren egilea ere bazen.
Nurenbergeko maisu kantariak (Die Meistersinger von Nürnberg), Wagner beraren libretoarekin osaturiko, hiru ekitaldiko opera bat da eta bere operarik luzeenetako bat (lau ordu eta erdiko iraupena du, gutxi gorabehera). Istorioa XVI. mendeko Nurenberg hirian kokatzen da, eta olerkari eta musikari afizionatuen elkarte batean oinarritzen da. Sarritan artisauak izaten ziren, eta arau zorrotzak ezartzen zituzten haien abestiak konposatzeko eta interpretatzeko. Lana, Erdi Aroko Alemaniako burgesiari eta Bachen kontrapuntuari egindako omenaldia da.
Istorioa Nurenbergen gertatu zen, XVI. mendearen erdialdean. Meistersinger (Maisu kantariak) olerkari eta musikari amateurren elkarte baten benetako gilda (merkatarien elkartea) da istorioaren ardatza, batez ere gizarte-maila ertainekoak, eta sarritan maisu artisauez osatuak. Maisu kantariek musikarako ikuspegi artisaua garatu zuten, abestiak konposatzeko eta interpretatzeko arau-sistema korapilatsuarekin. Obraren xarma handi bat, Maisu Kantarien kofradiaren garaiko giroko eta tradizioetako benetako antzezpenetik hartzen du. Pertsonaia nagusietako bat Hans Sachs (1494 – 1576) poeta-zapataria da, benetako figura historikoa, maisu kantari historikoetan ospetsuena.
Franz Welser-Möst (1960), Austriako Linz hirian jaiotako orkestra-zuzendaria da. Gaztetan biolina ikasi zuen eta zuzentzeko interes handia erakutsi zuen. Auto istripu batean zauritu ondoren, biolin ikasketak utzi eta zuzendaritza ikasketak egiteari ekin zion. 1985ean egin zuen debuta Salzburgoko Jaialdian. Ordutik aurrera, kargu garrantzitsuak bete ditu: Londresko Orkestra Filarmonikoko zuzendari nagusia, Zuricheko Operako zuzendari nagusia, Vienako Estatuko Operako zuzendari musikala (Generalmusikdirektorea)... 2011 eta 2013an Vienako Orkestra Filarmonikoa zuzendu zuen Urteberriko Kontzertuan (Neujahrskonzert) eta gaur egun Clevelandeko Orkestraren musika-zuzendaria da.
Sergei Prokofiev (1891-1953) sobietar konpositore, pianista eta orkestra zuzendaria izan zen, XX. mendeko konpositore nagusienetakotzat jotzen dena eta hainbat musika generotako maisulanen sortzailea. Besteak beste, El amor de las tres naranjas, El teniente Kijé suitea, Romeo y Julieta balleta, Pedro y el lobo... Lan egin zuen forma eta generoen barruan, zazpi opera oso, zazpi sinfonia, zortzi ballet, pianorako bost kontzertu, biolinerako bi kontzertu, biolontxelorako kontzertu bat eta pianorako bederatzi sonata osatu zituen. Bere heriotzaren ondoren, Arthur Honeggerrek, Prokófiev "gaur egungo musikaren figurarik handiena" izaten jarraituko duela aldarrikatu zuen.
Romeo eta Julieta, William Shakespeareren izen bereko obran oinarritutako balleta da, hamahiru eszenatan banatutako hiru ekitalditan egituratua, hitzaurrea eta epilogoa barne. Musikagilearen obrarik preziatuenetako bat da, inspirazio melodiko handia, barietate erritmiko handia eta gai nagusien izaera gogoangarria oinarri hartuta. Partituraren zailtasunak musikagileari urte batzuk geroago bere lanak izango zuen arrakastaz gozatzea eragotzi zion; lirismo faltagatik eta izaera sinfonikoagatik kritikatu zuten, Chaikovskiri gertatu zitzaion bezala.
Gaur balletaren suitea ikus dezakegu, Xian Zhang (1973) orkestra zuzendari txinar-estatubatuarraren gidaritzapean, BBCren Galesko Orkestra Sinfonikoaren zuzendari titularra izan den lehen emakumea.
Benet Casablancas (Sabadell, 1956) musikagile, pedagogo eta musikologo katalana da, 2002tik Liceoko (Bartzelona) Goi Mailako Musika Kontserbatorioko zuzendari akademikoa dena. Bere lanak, enkargu ugariren xede eta nazioko eta nazioarteko sari ugarirekin goraipatuak, erregulartasunez interpretatzen dira Europa, Kanada, AEB, Japonia eta Latinoamerikako agertoki nagusietan, ospe handieneko talde, bakarlari eta zuzendarien arabera. Casablancas, hainbat erakundetako aholkularia eta fundazioetako patroia izan da, eta gai historiko eta analitikoei buruzko artikulu ugari argitaratu ditu. Sarritan, Europako musika-konposizioko eta -interpretazioko lehiaketetan epaimahaikide izateko eskatu dute, eta irakasle gonbidatu gisa nazioarteko hainbat ikastetxetan.
Interludio bat (Del lat. Inter LudqueRe, tarteka jolastea) obra beraren bi atal edo sekzioren artean interpretatzen den musika-pieza edo -pasartea da. XVIII. mendean, pasarte horiek ereserkien edo salmoen bertsoen artean tartekatzen ziren; azken kasu horretan, organistek inprobisatu egiten zituzten. Gaur egun, horrelako adibide idatzi batzuk gordetzen dira. Batzuetan opera baten eszenen artean ager daiteke, Benjamin Britten konpositore britainiarraren Peter Grimes 1945eko operako "Sea Interludes" operarekin gertatzen den bezala, baina pieza independente gisa ere uler daitezke, oraingo kasuan bezala.
Gaur orkestrarako hiru interludio eskaintzen ditugu, honako ordena honetan: I (0:26) PASTORALE .-. II (6:04) SCHERZO .-. III (10:30) MEMENTO E CORALE. Galiziako Orkestra Sinfonikoak interpretatzen du, Dima Slobodeniouk maisu errusiarrak gidatuta.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Lluis Llach (1948) kantautore kataluniar sustatzailea da, Nova cançó katalaneko beste kide batzuekin batera, eta frankismo garaiko hainbat kantu aldarrikatzaileren egilea. 1969an bakarkako errezitaldi bat eskaini zuen Palau de la Musican, adin guztietako herritarren artean bere ospea agerian utziz. 1973an, Parisko Olinpian aritu zen, eta arrakasta handia izan zuen publiko eta kritikaren aldetik; garai hartan, Suitzan, Alemanian eta Mexikon ere aritu zen. 1976an, Franco hil ondoren, hiru errezitaldi eskaini zituen Montjuiceko Kirol Jauregian. 1979an Bartzelonako Lizeoan aritu zen lehen abeslari ez-operistikoa izan zen, eta 1985ean 100.000 ikusle baino gehiago izan zituen Camp Noun. 2007an bere ibilbideari amaiera ematea erabaki zuen Vergesen (Girona) eskainitako kontzertu batean.
L'estaca 1968an Lluís Llachek konposatutako abestia da. Abesti hau, hizkuntza askotara itzuli dena, leku askotan bertakotzat hartzen da (Poloniako Solidaridad sindikatuak ere abesti hau ereserkitzat hartu zuen). Espainian Franco diktadorearen diktadura betean konposatua izan zen eta ekintza batasunerako deia da, loturetatik askatzeko, askatasuna lortzeko. Askatasunaren aldeko borrokaren sinbolo bihurtu da. Ez al duzu denok lotuta gauden hesola ikusten? Ezin badugu gainetik kendu, ezingo gara inoiz ibili!... Nik hemendik tira egiten badut eta zuk handik indartsu, ziur, tiraka, tiraka, tiraka, askatuko garela.
Benny Goodman (1909 – 1986), klarinete jotzaile eta jazz orkestra zuzendari estatubatuarra izan zen. Swingaren erregea izenarekin ezaguna, Glenn Miller eta Count Basierekin batera, swingaren aroa deiturikoaren jazz-estilo eta abiarazle honen ordezkari ezagunena da. Bere etengabeko arrakastek Goodman inspiratu zuten orkestra iraunkor bat antolatzeko, garai hartako interprete garrantzitsuenen laguntzarekin. Bestalde, mundu klasikoko hainbat musikagilek harentzako obrak konposatu zituzten. Horrela, Aaron Coplandek Klarineterako kontzertua eskaini zion; Béla Bartókek Biolin, Klarinete eta pianorako kontrasteak; Paul Hindemithek, Klarineterako kontzertua; eta Malcolm Arnoldek, Klarineterako 2. kontzertua.
Swing musika, swing jazz edo swing izenez ere ezaguna, Estatu Batuetan 1920. urtearen amaieran sortutako jazz estiloa da. Swingak atal erritmikoa erabiltzen du: pianoa, kontrabaxua eta bateria; tronpetak eta tronboiak bezalako metalak; zurezko haize-instrumentuak, saxofoiak eta klarineteak kasu; eta, oso noizbehinka, hari-instrumentuak, biolina edo gitarra kasu. Batez ere tempo ertain eta azkarretan finkatzen da eta riff (esaldi labur errepikakorrak) melodikoak orokortzen ditu. Estiloaren talde bereizgarria Big Band izan zen, bakarlariaren paperak garrantzi handiz hartuz.
Céline Dion (1968) Quebecen jaiotako abeslari kanadarra da. Mundu osoan arrakasta lortu aurretik, bere jaioterrian izar nerabe gisa agertu zen, ospe handia eman zioten frantsesezko album batzuk kaleratuz. 1990ean kaleratu zuen Unison, bere ingelesezko lehen ekoizpena, merkatu anglosaxoian bere ibilbide nabarmen eta arrakastatsuaren hasiera markatu zuena. Dion, munduan disko gehien saldu dituen kanadarra da. Hainbat generoren eragina izan du: rocka, R&B, gospela eta klasizismoa, besteak beste. Bost Grammy sari irabazi ditu, eta artista bakarra da 30 milioi kopiatik gorako salmentak dituzten bi album jarraian izan dituena. Sony Music Entertainment-en arabera, abeslariak 200 milioi musika ekoizpen baino gehiago saldu ditu munduan.
Joaqui (Joaquinha Lerena De La Riva, Mar del Plata, 1994) abeslari, konpositore eta aktore argentinarra da. Haurtzaroan, amarekin Tamarindora (Costa Rica) joan zen bizitzera, eta nerabezaroan Argentinako jaioterrira itzuli zen. Bertan, amaren aldeko amonaren etxean bizi izan zen. Musikarekiko interesa 18 urte zituenean hasi zitzaion, Red Bull Batailan birritan parte hartzera eramanez, Latinoamerikako freestyle gaitasun handienetako bat. "Butakera", "Tu amor" eta "Dos besitos" abestiengatik egin zen ezagun. Abesti horiek Billboard aldizkariak argitaratutako Argentina Hot 100 zerrendako lehen 15 postuetan kokatu ziren. Freestylearen emakumezko aitzindarietako bat da, eta Argentinako RKTko erreferente handienetako bat.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Sardana taldean eta biribilean egindako dantza da, tradizionala Katalunian. Parte-hartzaileak bikoteka hartzen dira eskuetatik, emakume-gizon-emakume-gizon patroi txandakatu baten bidez. Sardana kobla batek jotzen du formalki (Kataluniako instrumentu tipikoak dituen haize-banda eta kontrabaxuarekin); José María Venturari dagokio koblaren egungo eraketa eta bere patroi erritmikoaren egonkortzea. Korroko dantzaren estiloa mundu osoko kultura askotan aurki daiteke, eta, autore batzuen arabera, eskutik heltzea erromatarren garaikoa da. Dantzaren koblaren konposizioa eta egungo koreografia XIX. mendean finkatu eta bateratu ziren. 2010ean, Kataluniako Generalitateak interes nazionaleko ondare-elementu izendatu zuen.
La Santa Espina, Ángel Guimérak idatzitako Enric Moreraren musikarekin osaturiko sardana da. 1907ko urtarrilaren 19an estreinatu zen Bartzelonako Antzoki Zaharrean, eta Primo de Riveraren diktaduran debekatu egin zen, baita Francoren lehen zatian ere, “elementu jakin batzuek La Santa Espina sardana, ideia gorrotagarrien eta asmo kriminalen ereserki adierazgarri bihurtu dutelako, bere musika, ereserki nazionalei zor zaien begirunez entzunez.” Ondoren, haren heriotzaren ondoren, pieza 1983ko urtarrilean interpretatu zuen Errege Guardiak, El Pardo kuartelean egindako kontzertu batean.
Riccardo Drigo (1846-1930), Paduan jaiotako orkestra zuzendari eta konpositore italiarra izan zen. Zuzendari eta konpositore gisa nolabaiteko ospea lortu ondoren, San Petersburgora joan zen, eta hainbat opera eta ballet zuzendu zituen. 40 urtez egon zen Errusian opera eta ballet ezberdinak idazten, Marius Petipa, Lev Ivanov eta Michel Fokine koreografo ospetsuekin elkarlanean.
Pas de deux (Pausua bitara, edo gaztelaniaz, paso a dos). Balletean, Pas de deux bat, Grand pas de deux izenez ere ezagutzen da, bi pertsonak batera egiten dutena da. Normalean entrée (bikotearen sarrera), adagio, bi bariazio (dantzari bakoitzarentzat bat, normalean allegro bat da) eta koda bat dira. Balleteko entrée-aren oinordeko, pas de deux XVIII. mendearen erdialdean agertu zen ekintza-balletean, eta XIX. mendean garatu zen erabat, ballet erromantikoan. Bikote baten maitasuna irudikatzen du eta balletaren unerik poetikoenak ilustratzen ditu. Koreografo garaikideek nahiago dute "duo"-z hitz egin, pas de deuxen ordez.
Diana eta Acteónen Pas de Deux, gaur eskaintzen duguna, XX. mendeko azken urteetan gehien interpretatu den Pas-de-deuxetako bat da, nahiz eta hamarkada asko lehenago sortu zen. Bere bi interpreteen birtuosismo teknikora bideratuta zegoenez, eta hori gure garaiko erakargarritasun handienetako bat zenez, gaur egungo izar askok ezagutarazi dute.
Gaur Anastasia Stashkevich (1984) eta Vyacheslav Lopatin (1984) Bolshoi Balleteko dantzari nagusiek eskaintzen digute.
Dantza Korean. Korean, dantzaren hasiera, gutxienez duela 5.000 urte hasi zela uste da, eta antzinako erritual xamanikoetan sortu zela. Hiru Erreinuen garaian, dantza korearraren lehen zantzuak antzematen dira. Ondorengo Koreako erresumen garaian, dantzak errege gortearen laguntza erregularra jaso zuen, akademia ugari sortu ziren eta dantzara zuzendutako gobernuaren ministerio ofizial bat ere egon zen. Gaur egun dantza mota ugari daude Korean, gorteko eta folkloreko dantzatik hasi eta dantza garaikide sortu berriraino.
Igor Moiseyev balleta, Moskuko Bolshói Antzokiaren erraietatik sortua, ballet dantza herrikoien bat-batekotasuna ballet klasikoaren akademizismoarekin sintetizatzea lortzen duen munduko ballet konpainia handienetako bat da. Gaur, Sancheonga dantza herrikoia taularatzen du, ohikoa duen zorroztasun koreografikoarekin eta Koreako folklorearen sustraiekiko eta ohiturekiko errespetuarekin.
Les Luthiers talde argentinar musikal-umoretsua da, oso ezaguna bere herrialdean eta gaztelaniadun beste herrialde batzuetan ere. Taldeak musika erabiltzen du bere emanaldien funtsezko elementu gisa, eta askotan eguneroko bizitzako materialetatik sortutako instrumentu informalak erabiltzen ditu. Ezaugarri horretatik datorkio bere izena, luthierra, hari-instrumentuen sortzailea, doitzailea eta konponketaz arduratzen dena izendatzen duen frantseseko hitza. Sari ospetsuak jaso dituzte Argentinan, Espainian eta AEBn.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
