Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Johann Sebastian Bach (1685-1750) biolin-jolea, organo-jolea, zuzendari eta konpositore alemaniarra izan zen. Eisenachen jaio zen, historiako musika-familia garrantzitsuenean, bere baitan 30 konpositore ospetsu baino gehiagorekin. 1703an lortu zuen Arndstateko Printzearen gorteko musikari gisa egin zuen lehen lana, eta 1707an Mülhausenera joan zen organista gisa. Han, Maria Barbara lehengusinarekin ezkondu zen, eta zazpi seme-alaba izan zituen. 1720an emaztea hil ondoren, urte eta erdi geroago berriro ezkondu zen Maria Magdalenarekin, zeinarekin beste hamahiru seme-alaba izango zituen. 1723an Leipzigera joan zen bizitzera eta 65 urterekin hil zen. Musikagile emankorra, Musikaren Historiako hiru jeinu nagusietako bat da Mozart eta Beethovenekin batera.
Orkestrarako suiteak, BWV 1066-1069 (ouvertures deituak egileak), Johann Sebastian Bachen lau pieza dira, ziur asko 1725 eta 1739 bitartean Leipzigen konposatuak. Ouverture hitzak Frantziako oberturaren estiloko irekiera-mugimendua aipatzen du. Bertan, hasierako erritmo nahiko motelean doan konpas bitarreko sekzio dotore bati, konpas hirutarrean idatzitako estilo fugato azkar batek jarraitzen dio, gero sarrerako musikaren laburpen labur batekin osatuz. Zentzu zabalago batean, Alemaniako Barrokoan erabiltzen zen terminoa da, estilo barroko frantseseko dantza-pieza batzuei erreferentzia egiteko, aurretik ouverture bat zuela.
Gaur egun Orkestrarako Bigarren suitearen zati bat ikus dezakegu (Orchestral Suite No.2 in b minor, BWV1067); zehazki, azken hiru mugimendu edo dantzak: Polonaise (0´2´´) .-. .Minuet (3´24´´) .-. Badinerie (4´45´´).-. Suitea flautarako eta hari multzorako idatzita dago, eta gaur Yunyoung Lee txirula jotzaile korearra bakarlari duela entzun dezakegu.
Luigi Denza (1846 - 1922) kantu irakasle eta konpositore italiarra izan zen, eta ospe handia lortu zuen napolitar abesti hauengatik: Funiculí funiculà, Luna fedel eta Occhi di fata, besteak beste. San Pietroko kontserbatorioan, Napoliko Maiella aztertu zuen, maisu bezala Paolo Serrao eta Saverio Mercadante izan zituelarik. 1876an Wallenstein opera estreinatu zuen Napolin. Kantu irakaslea izan zen Napoliko kontserbatorioan. 1880. urtean Londresen jarri zen bizitzen (urte berean Paolo Tosti italiar kantu-konpositoreak ere egin zuen). Royal Academy of Musiceko zuzendarikidea izan zen 1898. urtera arte; eta 1922. urtera arte, hil zen arte, kantu-irakaslea izan zen erakunde horretan.
Napoliko abestia Napolitar hizkuntzan egindako konposizio bat da, gizonezko ahots bakarlari eta akonpainamendu instrumentalerako, Napoli hiriaren eta bere eskualdearen ezaugarria. Bere letrak maitasun-kontuei edo Italiako hegoaldeko paisaiari buruzkoak dira. Abestirik ospetsuenetako batzuk O sole mio, Torna a Surriento, Funiculere funiculà edo Santa Lucia dira. Abesti napolitarren nazioarteko ospea, neurri batean, 1880 eta 1920 bitartean Europan eta Amerikan izandako emigrazioaren ondorio izan zen. Enrico Caruso bezalako opera-interpreteen interesak ere lagundu zuen, New Yorkeko Metropolitan Opera Houseko emanaldietan eskupeko gisa jotzeko eta diskoan grabatzeko kantu hauetara jotzen baitzuen.
Funiculì, funiculà 1880an Luigi Denzak konposatu zuen Giuseppe "Peppino" Turco kazetariaren letrarekin. Vesubio mendiko lehen funikularraren irekiera oroitu zuen eta Castellammare di Stabiako Quisisana Hotelean abestu zen lehen aldiz, arrakasta handia lortuz. Gaur, Ole Edvard Antonsen tronpeta-jotzaile norvegiarraren bertsioan ikusiko dugu, Jens Wendelboe Orchestrak lagunduta.
Isaac Albeniz (18601-1909), musikagile eta pianista kataluniar ospetsua izan zen, Felipe Pedrellen ikaslea. Guillermo Morphy, Morphyko Kondea, konpositore eta arte mezenasen laguntzari esker, 1876an Bruselako Kontserbatorioan trebatzeko pentsio bat lortu zuen, ikasketak 1879an amaituz. Piano konpositore birtuoso bat izanik, Albenizek beste instrumentu batzuetarako ere musika konposatu zuen, eta ia berrogeita bederatzi urte baino gehiago eman zituen antzerkirako gaiak idazten, adibidez Pepita Jiménez opera-lanik arrakastatsuena; kontzertuak interpretatzen edo Merlin opera grabatzen ere aritu zen. Bere ibilbidean zehar bi dozena abesti baino gehiago idatzi zituen, baita orkestrako eta ganberako hainbat kantu ere.
Gaur Alicia de Larrochak Seis hojas de Álbum España, Tango (berez habanera bat da) lanaren 2. zenbakia eskaintzen digu, obra labur baina oso erromantikoa eta gure konpositorearen ezagunenetako bat.
Irving Berlin (1888-1989), Broadwayko musikagile eta letragilea izan zen, Bielorrusian jaioa eta AEBetako nazionalitatearekin, AEBetako historia garaikideko emankorrenetako eta ospetsuenetako bat bihurtuz. Berlin izan zen Tin Pan Alley/Broadwayren konposatzaile bakanetako bat, bere abestien hitzak eta musika idatzi zituena. Oinarrizko maila batetik haratago musika irakurtzen inoiz ikasi ez bazuen ere, 3.000 abesti inguru konposatu zituen (beste iturri batzuen arabera 900 abesti), eta horietako asko abesti herrikoi bihurtu ziren, hala nola "White Christmas" (Blanca Navidad) edo "God Bless America". Broadwayko 17 film eta 21 ikuskizun ekoitzi zituen, bakarkako abestiez gain.
Blue Skies abesti herrikoia da, Irving Berlinek 1926an idatzia. Abesti herrikoi ugarietako bat da, eta "zorionaren txori urdina" erabiltzen du alaitasunaren ikur gisa; hala ere, letraren baikortasun alaia ahuldu egiten du modalitate minorrak, eta hitzei sentimendu ironikoa ematen die. Gaur Hong Kongeko Munduko Gazteen Abesbatza Fundazioak eskainiko digu.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Bachen lanen katalogoa edo Bach-Werke-Verzeichnisen, BWV siglengatik ezagunagoa, konpositorearen lan guztien aurkibide zenbakitu batez osatuta dago, gaika antolatuta, generoen lan motaren arabera eta Ahots edo instrumentu izaeraren arabera, mundu osoko akademiko eta musikariek erabilia. Katalogo hori 1950ean sortu zuen Wolfgang Schmieder musikologo alemaniarrak.
Pazko Eguneko Oratorioa, BWV 249, Johann Sebastian Bach-ek idatzitako oratorioa da; bere lehen bertsioa, Leipzigeko Berpizkunde Iganderako kantata bezala osatu zen, 1725eko apirilaren 1ean, Kommt, gehet und eilet izenburupean. Oratorio izaera eta izenburu berri bat eman zitzaizkion 1735eko berrikuspen batean. 1740ko hamarkadaren amaierako beste bertsio batean, hirugarren mugimendua bikote bat izatetik, 4 ataletako koral bat izatera zabaldu zen. Gabonetako Oratorioan ez bezala, ez dauka narratzailerik, ahots bakoitzari esleitutako lau pertsonaia baizik: Simon Pedro (tenorea) eta Joan apostolua (baxua), lehen duetoan agertzen dira, Jesusen hilobirantz presaka doazenak, baina hutsik aurkitzen dute. Maria Magdalena (altua) eta “beste Maria” den Maria Kleofas (sopranoa) aurkitzen dituzte bertan.
Gaur eskaintzen dugun bertsioa John Eliot Gardiner britainiar maisuak gidatzen du, Barrokoaren eta Klasizismoaren musikaren interpretazio historizistagatik ezaguna, garaiko instrumentuekin.
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) musika konposizioko hiru erraldoietako bat da, Bach eta Beethovenekin batera. Haur prodijioa, Salzburgon jaioa, sei urterekin teklatua eta biolina menderatzen ditu eta konposatzen hasten da. Leopold bere aitak bira nekagarrietan erakusten du Europako hainbat gortetan. Konpositore emankorra izan zen (bost urte zituenetik hil zen arte idatzitako 600 lan baino gehiago ditu), eta mota guztietako musika-generoak landu zituen: piano-lanak, ganbera-musika, sinfoniak, obra kontzertanteak, obra koralak, operak, … guzti-guztiak, bere generoko maisulanak. Bere operak, Txirula Magikoa, Don Giovanni, Cosi fan Tutte, eta Figaroren ezteiak, mundu osoko 10 opera ospetsuenen artean daude. Vienan hil zen 35 urte zituela.
Mozarten lanen katalogoa edo Köchel katalogoa (Köchel Verzeichnis, alemanez) Ludwig von Köchelek sortu zuen 1862an eta Wolfgang Amadeus Mozart-ek konposatutako musika lanak zerrendatu zituen. Mozarten lan bakoitza K. edo KV laburdura aurretik duen zenbaki batek izendatzen du; zenbaki horrek bere sorkuntzaren ordena kronologikoa izendatzen du, eta obra gehienetarako balio du, nahiz eta Mozarti oker egotzitako beste autore batzuen lan batzuk agertzen diren ere, eta oraindik aurkitu ez diren beste benetakoak aipatzen ez dituen.
Hilary Hahn (1979) estatubatuar biolin-jotzailea da, hiru Grammy sari irabazi zituena. 3 urte zituela, Marylandeko Baltimore herrira joan zen bizitzera, eta han hasi zen biolina ikasten, 4 urte bete baino hilabete lehenago, Peabody Kontserbatorioan. 1991n egin zuen debuta Baltimoreko Orkestra Sinfonikoarekin. Nazioarteko debuta 1995ean egin zuen, Bavariako Irratiko Orkestra Sinfonikoarekin batera eta Lorin Maazelen zuzendaritzapean, Beethovenen Biolin eta orkestrarako kontzertua interpretatu zuenean. Mundu osoan zehar ibili da Londresko Sinfonikoarekin, New Yorkeko Filarmonikoarekin eta Singapurreko Sinfonikoarekin jotzen, besteak beste. Gaur, Paavo Järvi maisu estoniarraren gidaritzapean egiten du.
Biolinerako 4. kontzertua re maiorrean, K. 218, Wolfgang Amadeus Mozartek konposatu zuen 1775ean, Salzburgon. Kontzertuak ohiko egitura du, azkar-geldo-azkar, eta honako mugimendu hauetaz osatua: I (0 '00 ") ALLEGRO .-. II (9' 25") ANDANTE CANTABILE .-. III (17 '17 ") RONDEAU (ANDANTE GRAZIOSO - ALLEGRO MA NON TROPPO).
Gaur, Hilary Hahnekin ikus dezakegu, oraingo honetan BBC Symphony Orchestrak lagunduta, eta Sir Andrew Davis maisuak gidatuta, egungo musika-zuzendaria eta Chicagoko Opera Lirikoaren zuzendari nagusia.
Richard Wagner (1813-1883) musikagilea, orkestra-zuzendaria, poeta, saiakera-egilea, antzerkigilea eta Erromantizismoaren teoriko musikala izan zen. Bere ideia eta idazki antisemitengatik eztabaidatua izan zen, hala nola Judaismoa musikan, juduek musikarekin zuten harreman musikalaren aurka. Hasieran, bere lanek tradizio erromantikoari jarraitzen zioten, baina geroago pentsamendu musikala eraldatu zuen «erabateko artelanaren» (Gesamtkunstwerk) ideiarekin. Filosofiarako, literaturarako, musikarako, arte eszenikoetarako, pinturarako eta eskulturarako duen gaitasunak arte osoaren erakusle gisa pentsatutako operetara eramaten du. Printzipio horiekin eraiki zuen Bayreuther Festspielhaus antzokia, bere operak antzeztu ahal izateko. Opera horietako musikaren egilea izateaz gain, libretoaren eta eszenografiaren egilea ere bazen.
Wagnerrek berak idatzitako libretoa duen Rienzi opera bost ekitalditan egituratuta dago. 1839ko apirilean amaitua zuen lehen bi ekitaldien osaera; Obertura, gaur ikus dezakeguna, konposatu zuen azkena izan zen; 1840ko urrian amaitu zuen. 1842ko urriaren 20an Dresdenen egindako estreinaldia ondo hartu zuen publikoak, nahiz eta operaren iraupena sei ordukoa izan. Argumentua, Erdi Aroan kokatua, Cola di Rienzi aita santuaren notarioaren bizitza gorabeheratsuan eta garaiko nobleekin izandako liskarretan oinarritzen da. Bere iraupen luzea dela eta, gaur egun opera ia ez da antzezten. Baina bai, ordea, gaur eskainiko dugun Obertura, Sey Ahn (1986) maisu korearrak gidatuta, Illinoisko Wesleyan Unibertsitateko Orkestra Sinfonikoaren titularra.
Gabriel Erkoreka Bilbon jaio zen 1969an. Juan Cordero eta Carmelo Bernaolarekin ikasi zuen "J.C. de Arriaga Goi Kontserbatorioan" eta "J. Guridi Goi Mailako Musika Eskolan", eta ohorezko sariak lortu zituen Konposizio, Piano eta Ganbera Musikan. 1995ean, Londresko Royal Academy of Music-en sartu zen, eta Bikaintasun-diploma RAM (PGDip) lortu zuen; bita Londresko Unibertsitateko masterra lortu ere, bikaintasunez. Bernaola Hirukotearen kide sortzailea eta Kantak taldeko konpositore elkartua da. 2001ean, «Royal Academy of Music» (ARAM) elkarteko ohorezko kide elkartua izendatu zuten, eta orkestrazio-eskolak eman zituen bertan. Gaur egun konposizio irakaslea da Musikenen, Euskal Herriko Goi Mailako Musika Kontserbatorioan. 2001ean Erromako Saria lortu zuen, baita INAEMeko eta Parisko Espainiako Ikastetxeko Konposizio Saria ere. Duela gutxi, Ferrer-Salat Fundazioaren Reina Sofia saria eskuratu du.
Txistua (Fa-n finkatua) normalean hiru zuloko txirula deitzen zaion europar familiakoa da. Esku bakarrarekin jotzen da (normalean ezkerrarekin), bestea libre gera dadin txistua jotzeko erabilitako besotik zintzilik dagoen danbolina jo ahal izateko. Familia berekoak dira silbotea edo txistu haundia, instrumentu larriagoa, Sib-en afinatua, eta xirula, instrumentu zorrotzagoa (Do-n afinatua), normalean ttun ttunak laguntzen duena (soka-danborra). Txistua erromerietan, kalejiretan, omenaldietan, ekitaldi instituzionaletan eta hainbat kontzertu motatan erabiltzen da, bai bakarlari gisa, orkestra batek lagunduta, baita txistu-banda batean parte hartuta ere; banda mota horrek hiru ahotsetan idatzitako obrak interpretatzen ditu (1. txistua, 2. txistua eta silbotea), danbolinaren eta kaxa argi edo “errepikatzailearen” laguntzarekin.
Akordeoia haizezko musika-tresna harmonikoa da, hauspo batez, diapasoi batez eta egurrezko bi kutxa harmonikoz osatua. Bere bi muturretan hauspoa egurrezko kutxek ixten dute. Akordeoiaren eskuineko eskuaren zatiak, gainera, diapasoi bat du, piano baten (pianorako akordeoia) edo tekla biribilen (botoiak ere esaten zaie) moduko tekla-antolamenduarekin; ezkerreko eskuaren zatiak bi akordeoi motetan botoiak ditu baxuak eta laguntzazko akordeak jotzeko.
Gaur Haize-Orratz, Durangoko Berriztu Elkartearen partitura eskainiko dugu. Aitor Amilibiak txistua jotzen du eta Jose Antonio Hontoriak akordeoia.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Alice Coltrane (Alice McLeod ezkongabea zenean 1937 - 2007) musikagile, piano-jotzaile, organo-jotzaile, harpa jotzaile eta jazz abeslari estatubatuarra izan zen, jazz bandetako kide gisa harpa erabili duen pertsona bakarrenetakoa. Alice Detroiten jaio zen, Michiganen, musikan interesatutako familia batean; ama elizako koralista izan zen, eta bere anaiordea, Ernest Farrow, jazzeko baxu-jotzailea. Bere aitak bultzatuta, Alice organoa jotzen hasi zen Mount Olive Eliza Bataiatzailean eta, ondoren, Detroiteko klubetan. Gospel, klasiko eta jazz musikan zuen interesak bere estilo berritzailea sortzera eraman zuen, jazz estilo komun batetik ikuspegi kosmiko eta espiritualago batera eramanez. 1965ean John Coltranerekin ezkondu zen bere laukoteko kide bihurtuz.
Herbert Grönemeyer (Gotinga, 1956ko apirilaren 12a) alemaniar musikari, abeslari eta aktorea da. 1984az geroztik, estudioan grabatutako Grönemeyerren album guztiek lehen postua lortu zuten Alemaniako arrakasta-zerrendetan. 1998an, Anna emaztea eta Wilhelm anaia hil zitzaizkion, biak minbiziak jota, hiru eguneko aldearekin, eta horrek eragin sakona izan zuen harengan. Bere mina 2002an agertutako Mensch albumeko abestietan islatu zen. Haren diskoa 3,7 milioi aldiz saldu da, eta Alemaniako musikaren historiako diskorik salduena bihurtu da. Aktore gisa, Grönemeyerrek ere arrakasta handia izan du. Alemaniako hainbat filmetan parte hartu du, eta Wolfgang Petersenen Das Boot filmak izugarrizko arrakasta lortu zuen nazioartean.
Lali Espósito (Buenos Aires, 1991ko urriaren 10a) argentinar aktore, abeslari eta konpositorea da. Txikitan hasi zen lanean 2000ko hamarkadaren hasieran, haur eta gazteentzako hainbat programatan (2003-2006). Marianella Rinaldiren Casi ángeles (2007-2010) filmeko pertsonaiagatik eta Teen Angels telesailetik eratorritako pop bandako kide izateagatik egin zen ezagun. Talde horrekin estudioko sei album grabatu zituen, hiru zuzenean eta Teen Angels: el adiós 3D dokumentala. Bere karrera telebistan jarraitu zuen bigarren mailako paperekin (2013-2014) eta bere lehen filma protagonista nagusia zena, Esperanza mía (2015-2016) filmean lortu zuen. 2013tik, abeslari bakarlaria ere bada. Bere lehen kantua, "A bailar", urte horren amaieran argitaratu zen eta izen bereko albuma, 2014an. Geroago, Soy (2016), Brava (2018), Libra (2020) eta Lali (2023) kaleratu zituen.
Hagibis, Filipinetako Village People izeneko rock talde ezaguna izan zen. 60, 70 eta 80ko hamarkadetan izandako arrakastak Pinoy Rock and rollaren eboluzioan lagundu zuen, baita "Music of the Philippines" (OPN) bezala ezagutzen den musika-generoen fusioan ere. Hagibis 70eko hamarkadako azken urteetan sortu zen Manilan; hasieran Bernie Fineza, Mike Respall, Sonny Parsons, Joji García eta Mon Picazzok osatzen zuten taldea; Mike Hanopol, Hagibisen maisu eta konpositorea zen, nahiz eta bere irudi eta kantuengatik ezagunagoa izan, Katawan eta Lalake bezala.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
The Bright Stream (Korronte garbia), op. 39, 3 ekitaldiko balleta da, 4 eszenakoa, Dmitri Shostakovichek konposatua eta Adrian Piotrovskyren eta Fyodor Lopukhoven libretoan oinarritua, Fyodor Lopukhoven koreografiarekin osatua. Leningradoko Mikhaylovsky Antzokian estreinatu zen 1935ean.
Ballet-dantzari talde bat da tramaren ardatza, Sobietar Batasuneko etxalde kolektibo berri batean entretenimendua eskaintzera bidali dutena. Langileek bereziki ongietorria egiten diete taldeko dantzariari, Zinako dantza-irakasle ohiari. Hark bere senarra, Pyotr, aurkezten dio, eta berehala hasten da dantzariarekin jostetan. Zauritua, Zina ospakizunetatik erretiratzen da eta dantzariak kontsolatzen du. Dantzariak bere dantza-bikotea bezala jantziko den plan bat iradokitzen du, bere dantza-bikotea dantzari bezala jantziko den bitartean eta Zina dantzari bezala jantziko den bitartean. Honela Piotr engainatuko dute.
Gaur, Natalia Osipova dantzariaren paperean, Bolshoi Balleteko artistekin eta Nina Kaptsova Zina Dantzariaren paperean eskainitako ballet honen lehen ekitaldiaren antzezpenean izango gara.
Majísimo, Jorge García koreografo kubatarrak sortutako balleta da. "Catalana", "Aragonesa", "Andaluza", "Aubade" eta "Navarra" dantzen musika hartu zuen, Jules Massenet konpositore frantziarraren El Cid operaren parte direnak. Ballet klasikoaren teknikaren bidez, kultura hispaniarraren distira, misterio eta pikardia guztia transmititzen duen koreografia sortu zuen haiekin batera. (UNEko artikulutik jasoa)
Gaur 2019ko apirilaren 13an Majisimo Balletaren La Habanako Mella Antzokian eskainitako emanaldira joango gara, Jorge Garcíaren koreografiarekin, Jules Masseneten musikarekin, Salvador Fernándezen jantziekin eta Claudia García, Daniela Gómez, Chavela Riera, Ana Zamora, Adrián Sánchez, Alejandro Olivera, Daniel Rittoles eta Raúl Abreuren interpreteekin.
Musuaren legenda bi ekitaldiko zarzuela bat da, hiru koadrotan banatua, Enrique Reoyo, José Silva Aramburu eta Antonio Pasoren libretoarekin eta Reveriano Soutullo eta Juan Vert maisuen musikarekin. Arrakasta handiz estreinatu zen Madrilgo Apolo Antzokian, 1924ko urtarrilaren 18an.
Gaur, Alhambra Balletak bere Intermedio zelebrearen bertsio koreografiatua eskaintzen digu, Mocedades taldeak beste artista batzuen artean Amor de hombre abestian interpretatu zuena.
Txinako Dantzek adierazpen artistiko ugari dituzte, beren koloreengatik, mugimendu aztertuengatik, jatorri desberdinengatik eta beren inguruabarrengatik. Herri-dantzetatik hasi eta opera eta balleteko emanaldietaraino antzezten dira, eta ospakizun publiko, erritual eta zeremonialetan egin daitezke. Txinan ezagunak diren 56 talde etnikoetatik, talde bakoitzak bere dantza folklorikoak eta horiek irudikatzeko uneak ditu. Gainera, gaur egun berpizte eta mugimendu bat dago, txinatar dantza tradizionalak eta gure garaira egokitutako dantzak berreskuratzeko, hala nola, gaur aurkezten dugun bideoa, non koloretasuna, gorputz mugimenduen koordinazioa eta musika eta dantzen aniztasuna nabarmentzen diren.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
