Azaroaren 22an Santa Zezili egun ospatzen da, musikarien patroia
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Santa Zezilia, Martyrologium hieronymianum delakoaren arabera, erromatar noble bat izan zen, kristautasunera bihurtua eta bere fedeak zehaztu gabeko data batean martirizatua, 180 eta 230 urteen artean. Eliza katolikoan, musikaren eta beste gremio eta udalerri batzuen zaindaria da; organoa, lautea eta arrosak dira bere ezaugarriak. 480. urte inguruan Santa Zeziliaren akta anonimo batzuk agertu ziren, latinez, eskuizkribu askotan transmititu eta grekora itzuli zirenak. Testu horren arabera, Cecilia, Meteloetako senatorial-familia erromatar bateko birjina bat izan zen, haurtzarotik kristautasunera bihurtua. Ceciliaren ospe artistikoa, segur aski, Santa Zeziliako aktak gaizki itzultzearen ondorioa izan zen.
Cantantibus organis, Santa Zeziliaren omenezko antifona edo ereserkia da, eta haren bertsio ugari idatzi dira. Gaur, Peter Philipsek idatzi eta The Priory Singersek interpretatutako konposizioa eskainiko dugu, Harry Grindle zuzendari dela.
Musika klasikoa (ez da Klasizismoko Musikarekin nahastu behar) musika akademiko mota bat da, batez ere Mendebaldeko musika liturgiko eta profanoaren tradizioetatik eratorritako musikan oinarritzen dena, Mendebaldeko Europa izanik foku nagusia. Transmisio-erreferente bat du, batez ere idatzizkoa, eta hori haren erreprodukzio eta interpretazioaren izaera zorrotzarekin lotzen da. Era zabalean bada ere, XI. mendetik gaur egunera arteko denbora-tartea hartzen du.
Musika klasikoa hainbat alditan banatu izan da tradizioz, eta horien aurrean azken mende erdiko musikologiak gero eta mesfidantza handiagoak agertu ditu: 1.- Erdi Aroko musika, Behe Erdi Aroak Europan hartzen duen aldia (1000-1400). 2.- Berpizkundeko Musika (1400-1600). 3.- Musika barrokoa, arte barrokoaren garapenarekin bat datorrena (1600-1750). 4.- Klasizismoa (1750-1820), musikaren eta musikologiaren historian batzuetan «musika klasikoa» deitzen dena. 5.- Erromantizismoa (1820-1900). 6.- Musika garaikidea, XX. eta XXI. mendeko musika klasikoaren korronte desberdinak hartzen dituena, eta atonal konposizio atonalez gain, aurreko korronteen kontrako beste joera batzuk ere hartzen dituena.
Musika klasikoak, oro har, erabilitako lengoaia mota du ezaugarri nagusi. Hizkuntza mota horrek musika-ideien garapen zabal eta askotarikoan du oinarria, gai, motibo, subjektu, kontrasubjektu, esaldi, kontrapuntu-egitura, pasarte modulatzaile, birresposizio-atalak, gaikako bariazioak eta abarretatik abiatuta. Ideia horiek soinu-narratiba berezia sortzeko antolatzen dira. Horrekin, konpositoreak ideia abstraktu edo zehatzen ingurune deskribatzaile bat sortzen du, melodia, harmonia eta erritmo bihurtuak, zentzu espezifikoren bat duen soinu-egitura bati forma emateko.
Musika klasikoa notazio musikal sinbolikoarekiko atxikimenduagatik bereizten da, gutxi gorabehera XVI. mendetik erabiltzen dena. Notazio horrek musikagileei aukera ematen die musika-pieza bakoitzaren tempoa, metrika, erritmoa, altuera eta exekuzioa zehatz-mehatz agintzeko. Horrek inprobisaziorako edo ad libitum apaindurarako espazioa mugatzen du, Europatik kanpoko musika artistikoan eta herri-musikan ohikoak direnak. Beste ezaugarri bat musika-forma eta -genero oso sofistikatuak eta oso landuak garatzea da, garapen konplexuetan eta instrumentazio askotariko eta hobetuan oinarrituta.
The Best of Classical Music
0´00´´ Tchaikovsky - Nutcracker Suite, Op. 71a: No. 3, Valzer dei Fiori.
7´03´´ Bach - Orchestral Suite No. 2 in B Minor, BWV 1067: VII. Badinerie
8´32´´ Beethoven - Piano Concerto No. 3 in C Minor, Op. 37: III. Rondò
18´07´´ Mozart - Eine kleine Nachtmusik in G Major, K. 525: I. Allegro
24´10´´ Mozart - Eine kleine Nachtmusik in G Major, K. 525: II. Romanza. Andante 30´49´´ Vivaldi - Concerto for Strings in D Major, RV 121: I. Allegro molto
33´03´´ Rossini - Alleluja
34´58´´ Brahms - Symphony No. 1 in C Minor, Op. 68: III. Un poco allegretto e grazioso
39´37´´ Chopin - Mazurkas, Op. 7: No. 1 in B-Flat Major
42´10´´ Strauss - An der schönen blauen Donau, Op. 314
53´34´´ Corelli - Concerto Grosso No. 1 in D Major, Op. 6: I. Largo
56´30´´ Corelli - Concerto Grosso No. 9 in F Major, Op. 6: III. Gavotta. Allegro
57´35´´ Paganini - 24 Caprices for Violin, Op. 1: Nos. 6, 7, 16 & 22
1h 09´52´´ Vivaldi - Sinfonia in E Major, RV 132: I. Allegro
1h 12´27´´ Chopin - Mazurkas, Op. 33: No. 4 in B Minor
1 h17´19´´ Vivaldi - Sinfonia in C Major, RV 112: I. Allegro
1h 19´18´´ Mendelssohn - Lieder ohne Worte, Op. 62
1h 22´07´´ Mozart - Piano Concerto No. 19 in F Major, K. 459: I. Allegro
1h 34´14´´ Telemann - Viola Concerto in G Major, TWV 51:G9: II. Allegro
1h 37´14´´ Bach - Harpsichord Concerto No. 1 in D Minor, BWV 1052: I. Allegro
Franz Joseph Haydn (1732-1809), konpositore austriarra, bere anaia Michael Haydn ere konpositore bikaina izan zelarik, klasizismoaren oinarri nagusietako bat izan zen (1750-1820). Sei urterekin klabezin eta biolin ikasketak hasi zituen. Zortzi urterekin, Vienako San Esteban Katedraleko koralista gisa onartu zuten, eta musika-ikasketekin jarraitu zuen. Ahotsa aldatu ondoren, hainbat lan eginez biziraun behar izan zuen, Carl Philipp Emanuel Bachen lanak aztertzen zituen bitartean. Mozartekin adiskidetasun estua izan zuen eta Beethovenen irakasle izan zen. Soka-laukotearen eta sinfoniaren sonata-formaren eta egitura formalaren oinarri nagusiak finkatu zituen. 77 urterekin hil zen Vienan.
Mi bemol maiorreko Tronpeta eta orkestrarako kontzertua da Haydnen instrumentu honetarako kontzertu bakarra. Haydnek konposatu zuen 1796an, Anton Weidingerrek eskatuta, eta 4 urte inguru eman zituen bere instrumentu berria obra txikiagoekin probatzen eta bere teknika propioa prestatzen. 1800eko martxoaren 22an estreinatu zuen, Vienan. Bost giltzako tronpetarako lehen kontzertua da, brontzezko instrumentu tradizionalen mugak gainditu ahal izateko sortutako instrumentua. 1813an sortutako hiru pistoiko egungo tronpetak gaindituko zuen instrumentua.
Kontzertua hiru mugimendutan egituratuta dago, eta Alison Balsom tronpeta-jotzaile ingelesak horietako hirugarrena eskainiko digu gaur.
Sergei Rachmaninoff (1873-1943) piano-jotzaile, orkestra-zuzendari eta konpositore errusiarra izan zen. Lau urte zituela hasi zen pianoa jotzen, San Petersburgoko Kontserbatorioan ikasketak formalizatuz, eta ondoren, Moskukoan. Bere Lehen Sinfonia estreinatu eta jasotako kritiken ondoren, lau urtez krisi sortzaile bat jasan zuen. Gainditu ondoren, Pianorako 2. kontzertua idatzi zuen, eta mundu mailako errekonozimendu eta ospea jaso zituen. Errusiako iraultzaren ondoren, familiarekin Suitzara joan zen, eta 1935ean, AEBra, piano bakarrerako eta kontzertanterako, ganbera-musikarako, sinfonikorako eta lirikarako lan ugari idatziz. XX. mendeko piano-jotzaile garrantzitsuenetako bat eta Errusiako konpositorerik adierazgarrienetako bat da.
Preludioa do sostenitu minorrean, op. 3, 2. zenbakia, Sergei Rachmaninoff-ek konposatua, pianorako bost piezetako parte da, Morceaux de fantaisie izenekoa. Preludioak 62 konpas ditu, hiru ataletan antolatuak (A-B-A) eta koda bat. Fortissimon interpretaturiko hiru notako motibo batekin hasten da, do sostenitu minorreko tonalitate iluna sartzen duena; hirugarren konpasean, bolumena pianissimo batera pasatzen da gaia azaltzeko. Bigarren atala (4'04") oso kromatikoak diren eta elkarri lotuta dauden akorde batzuekin hasten da; akorde horiek gai nagusiaren laburpenerantz (4'52") jaisten dira, eta oraingoan lau eskalatan eskaintzen da. Musika-lan hau koda labur batekin (5'42") ixten da, eta lasai amaitzen da.
Gaur 1991. Urtetik EEBBetan bizi den Valentina Lisitsa (1973) piano-jotzaile ukrainarrak eskainiko digu.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Henry Purcell (1659-1695) historiako konpositore ingeles onenetakotzat jotzen da. Mota guztietako obra koral eta instrumentalak idatzi zituen, sakroak zein profanoak, eta horien artean Dido and Aeneas opera nabarmentzen da. Aita hil ondoren, eta osabaren eskariz, Erregearen Kaperako koruko kide bezala onartua izan zen, non lehen ikasketak hasiko zituen. 17 urterekin, Westminste Abadiako organo-laguntzaile izendatu zuten; 23 urterekin, organo-jotzaile titular izendatu zuten. Une horretatik aurrera, eta sei urtez, obra sakratuak baino ez zituen idatzi, harik eta 1689tik aurrera opera ezberdinak idatzi zituen arte. Bere lanetan, frantziar eta italiar eragina antzematen da, britainiar barrokoaren berezko estiloaren barruan. 36 urterekin hil zen bere karreraren gailurrean.
Hail! bright Cecilia, Santa Zezilia eguna ospatzeko idatzi zen, hasiera batean Frantzian eta gero XVII. mendearen amaieratik Ingalaterran ospatua. 30 urte baino gehiagoz, Londresko Musika Elkarteak konpositore desberdin bati agindu zion urtero Santa Zeziliari oda berri bat idazteko. Oda hau azaroaren 22an joko zen, ospakizun meza handi baten ondoren. Henry Purcell izan zen "Laudate Ceciliam" enkargua betetzen lehena 1683an. Baina bere 1692ko Salbe! Cecilia bikaina odak, arrakasta askoz handiagoa izan zen. Liburuaren libretoa Nicholas Brady irlandar poetak egina da.
Hail! bright Cecilia (Salve! Cecilia bikaina). Musika bera goraipatzeko ereserkia da; musika sakratuaren zaindariaren oda zeremoniala da: Santa Zezilia. Ahots-pieza oparo honek biziki distiratzen du Vox Luminis talde belgikarraren interpretazio honetan. Belgikako B'Rock Orchestrak musika-tresna historikoekin laguntzen du ospakizun hau. Zuzendari artistikoa Lionel Meunier zuzendari eta baxu frantsesa da. (Bideoaren oineko iruzkinetik jasoa).
Carl Maria von Weber (1786-1826) alemaniar musikagilea izan zen. Txiki-txikitatik ikasi zuen kantatzen eta pianoa jotzen, eta 12 urte zituela Salzburgon Joseph Haydnen anaia zen Michael Haydnen doako eskolak jaso zituen. 1812an aita hil zitzaion, eta hurrengo urtean Pragako Orkestrako zuzendari izendatu zuten, baita Dresdengokoaren zuzendari ere, bere operarik ospetsuenean, Der Freischütz (Isileko ehiztaria), lan egiten zuen bitartean; beste bi opera ere konposatu zituen, Euryanthe eta Oberon, hain zuzen. Aditu askorentzako, eszena-generoko maisulantzat jotzen dituzte hiru operak. Beste opera batzuez gain, abesti ugari, pianorako obrak, ganbera-lanak, bi sinfonia, hainbat obertura, kontzertuak eta instrumentu desberdinetarako obra kontzertatzaileak, hiru meza eta zortzi kantata konposatu zituen.
Klarinetea mihi edo kainabera sinpledun zurezko haize-instrumentuen familiako musika-tresna bat da (oboeak eta fagotak kanabera edo mihi bikoitzak erabiltzen dituzte). Orkestraren barruan, egur-haizearen sailean dago, flauta, oboe, saxofoi eta fagotarekin batera. Klarinetearen tinbreak ñabardura eta adierazpen-aukera ugari eskaintzen ditu. Flauta eta biolinarekin batera, orkestrako instrumenturik bizkorrena da; muturreko edozein ñabardura eman dezake edozein erregistrotan, eta horrek oso ahots aldakorra duen instrumentua bihurtzen du.
Klarinetearen atalak. Ahokoa: kanabera edo mihia jarrita dagoen pieza da, eta instrumentistak ahoa jartzen. Kanabera edo mihia, material baten tira fina da (ohikoena zura izaten da), eta instrumentistak jotzen duenean sortzen den haizeari esker, kanaberak edo mihiak, instrumentuan soinua sortzen du. Barriletea: ahokoa instrumentuaren goiko gorputzarekin artikulatzen duen elementua da. Goiko gorputza: ukitzean ezkerreko eskua jartzen da eta instrumentuaren mekanismoaren zati bat dago atal honetan. Beheko gorputza: ukitzean eskuineko eskua jartzen da eta instrumentuaren mekanismoaren beste zati bat dauka. Kanpaia: Beheko aldean dago eta soinua proiektatzeko aukera ematen duen funtzio akustikoa betetzen du.
Sabine Meyer (1959), gaurko bakarlaria, musika klasikoko klarinete jotzaile alemaniarra da, gazte-gaztetatik klarinetea jotzen hasi zena. Bere lehen maisua bere aita izan zen, hau ere klarinete jotzailea. Otto Hermannekin ikasi zuen Stuttgarten, eta gero Hans Deinzerrekin Hannoverreko Goi Mailako Musika eta Antzerki Eskolan. Bavariako Irratiko Orkestra Sinfonikoko eta Berlingo Orkestra Filarmonikoko kide gisa hasi zuen bere ibilbidea, eta bertan izan zen sexu femeninoko lehen kideetako bat. Bakarlari lanaz gain, Sabine Meyer ganbera-musikarekin konprometitutako interpretea da, eta musika klasikoko estilo guztiak interpretatu ditu. 1993tik katedraduna da Lübeckeko Goi Mailako Musika Eskolan.
Edvard Grieg (1843-1907) musikagile eta pianista norvegiarra izan zen, erromantizismoko ordezkari nagusietako bat. Bere ama, Gesine, bere lehen piano irakaslea izan zen; geroago, 1858ko uda borealean, Griegek, Ole Bull biolin jotzaile norvegiar ospetsua ezagutu zuen, familiaren laguna eta amaren koinatua. Griegek bere herrialdeko folkloreko kantu eta abesti asko moldatu zituen, eta, horrela, norvegiar nortasun nazional bat sortzen lagundu zuen, Jean Sibeliusek Finlandian edo Antonín Dvořákek Bohemian egin zuten bezala. Bere lanik garrantzitsuenak honako hauek dira: Pianorako Kontzertua la minorrean, Pieza lirikoak diren lan intimistak (Pianorako), Suite Holberg (gaur eskaintzen duguna) eta bereziki, Peer Gynt, Henrik Ibsen idazleak izen bereko dramarako eskatuta idatzi zuen musika intzidentala.
Griegen lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita XVII. mendetik aurrera.
Suite Holberg Op. 40, jatorrizko izenburua "Holbergen garaiko suitea" da, dantza barrokoaren formetan oinarritutako suitea. Edvard Griegek 1884an idatzi zuen, Ludvig Holberg idazlearen jaiotzaren bigarren mendeurrena ospatzeko. Jatorriz pianorako konposatu zen, baina urtebete geroago hari-orkestrarako egokitu zen, honako mugimendu hauekin: I (0´09´´) PRELUDIO (ALLEGRO VIVACE) .-. II (03:05) SARABANDA (ANDANTE) .-. III (07:22) GAVOTTA (ALLEGRETTO) .-. IV (10:58) ARIA (ANDANTE RELIGIOSO) .-. V (16:44) RIGAUDON (ALLEGRO CON BRIO).
Gaur, Frankfurt Radio Symphonyko hari sailak eskainiko digu, Ruth Reinhardt maistra alemaniarrak gidatuta.
Carmelo Alonso Bernaola (1929-2002) musikagilea, musika irakaslea eta klarinete jotzailea izan zen, XX. mendearen bigarren erdialdean Espainiako musikaren adierazlerik handienetako bezala onartua. Bere ibilbidean zehar 300 lan baino gehiago konposatu zituen, musika jasoa, Athletic Clubeko ereserkia bezalako abesti herrikoiak eta zinema eta telebistarako soinu banda ugari barne. Madrilgo Udal Bandako klarinetista, Madrilgo Kontserbatorioko harmonia-irakaslea eta Gasteizko Jesus Guridi Musika Kontserbatorioko zuzendaria izan zen 1981etik 1991ra. Bere errekonozimenduen artean honako hauek nabarmentzen dira: Musikako Sari Nazional bi, Arte Ederretako Merezimenduaren Urrezko Domina eta San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademiako Musika Sailean sartu izana.
2. Sinfoniak, Radio Nacional de Españak, Carmelo Bernaolaren berrogeita hamar urteak ospatzeko egindako enkargu bati erantzuten dio. Helduaroko lana izan behar zuen arren, maisu baten lanaren erakusle bihurtu da. Otxandioko musikagilearen txalo artean egindako hiru irteerek argi eta garbi adierazten dute proposatutako helburua lortu dela: publiko zabalarekin konektatzea, gaur egungo pentsamolde erradikalari uko egin gabe. Lau mugimenduk (urruntasunean kokatutako hari-seikote baten esku-hartzearekin lotutakoak) irudi eta soinu-gertaera oso ederrak ematen dizkigute, orkestra-irudimen miresgarriaren bidez eta hain neurri kalibratuetan, non nota bakar bat falta edo sobera ez dela sentitzen baitugu. (Enrique Francok El País egunkarian idatzitako artikulu baten laburpena).
Gaurko bertsioa RTVEko Orkestra Sinfonikoak eskaintzen digu, Jordi Bernàcer Valdés (Alcoy, 1976ko azaroaren 5a) Levanteko maisuaren gidaritzapean.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Chet Baker (1929- 1988) estatubatuar tronpeta-jotzailea, abeslaria eta jazz musikaria izan zen. Cool estiloaren erakusle (1950eko hamarkadako west coast jazza). Baker-eri, jazzeko James Dean ezizena jarri zioten, itxura ona zuelako. Azken hau, bere lehen interpretazioen intimismo eta dotorezia lirikoarekin batera — generorako ahots bereziaz gain —, publikoak eta kritikak bakarlari bezala estreinatu zenean aintzatetsi zuten, nahiz eta Charlie Parker & Chet Baker eta Gerry Mulligan Quartet jazz taldeetan parte-hartze nabarmenak izan zituen.
Tini (Martina Stoessel, 1997) aktore, abeslari eta konpositore argentinarra da, eta 10 urterekin ekin zion aktore ibilbideari, haurrentzako Patito feo telesailean paper txikiagoa eginez. Nerabezaroan nazioarteko ospea lortu zuen Disney Channel Latinoamerikako jatorrizko telesail musikalean, Violettan (2012-2015). 2016an, bere ibilbide musikalean bira eman zuen Hollywood Recordsekin kontratu bat sinatuta, eta izen bereko estudioko estreinako albuma atera zuen, Tini (2016). Ordutik aurrera bere diskoek arrakasta handia lortu dute Argentinan, AEBn eta Amerikako eta Europako hainbat herrialdetan. 2021ean, ¡Hola! zerrendan izendatu zuten, 100 emakume latindar boteretsu onenen zerrendan; eta 2019tik 2022ra, Argentinako eragin handieneko 10 emakumeetako bat ere izendatu zuten.
Scorpions 1965ean Hannoverren sortutako Hard rock eta Heavy metal talde alemaniarra da. Berrogeita hamar urte baino gehiagoko ibilbidean sari eta kondekorazio ugari jaso dituzte, eta Alemaniako eta Europa kontinentaleko rock talderik arrakastatsuena bihurtu dira. 2011n, Alemaniako prentsa espezializatuak taldearen salmentak 160 milioi diskora iristen zirela kalkulatu zuen, eta 2009ko Echo sarien aurkezpen ofizialean aipatu zen, ordura arte zuzeneko 5.000 kontzertu baino gehiago eman zituztela laurogei herrialdetan baino gehiagotan. Gainera, 2015era arte, bere albumak platinozko hogeita hamabost disko baino gehiagorekin eta urrezko ehun disko baino gehiagorekin ziurtatuak izan ziren.
Jaya (María Luisa Ramsey, Manila 1969) abeslari filipinarra da, Elizabeth Ramsey abeslari eta komediagilearen alaba. Bere ibilbide artistikoa 1989tik aurrera hasi zen, arrakasta handia lortu zuelako AEBetako merkatuan, eta Billboard Hot 100ean "If You Leave Me Now" abestiarekin sartu zen lehen filipinar artista bihurtu zen, 44. zenbakia lortuz. Floridan bizi izan da eta bere herrikide den Pilita Corrales abeslariaren parean jarri dute, batez ere bere ahotsaren estiloagatik. Bere herrialdean, garai guztietako bosgarren emakumezko artista saltzaileena da.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Psyché FWV 47 1887an César Franckek konposatutako poema sinfoniko bat da, Sicard eta Louis de Fourcauden testu batekin, Apuleyoren (II. mendeko idazle erromatarra) Las Metamorfosis de Apuleyo lanean inspiratua.
Psiquek, edertasun handikoa eta errege baten alabak, Venus du arerio, eta honek, jelosiaz, Kupidori agintzen dio hilkor mesprezagarri batez maitemintzarazteko. Baina Kupido bera maitemindu egiten da Psiquetaz. Apoloren aginduz, Psiqueren aitak bere alaba utzi behar du muino baten tontorreko harkaitz baten gainean. Senar-gaia, suge hegalari ikaragarria, haren bila etorri beharko da. Zéphyrek eramanda, Psique ederra jauregi batean aurkituko da zoriontsu. Kupido gauero elkartzen zaio ezkutuan, eta bere nortasuna ezagutzen ez saiatzeko eskatzen dio. Baina, berarekin bat egin duten bi ahizpek bultzatuta, Psiquek jakin nahi du nor den, eta Kupidok, haserre, ihes egiten du. Penaz eta damuz zoraturik, Psique bere bila doa: bilaketa luze eta mingarri bat, jauregira ekarriko duena; abentura askoren ondoren, Kupidok heriotza-amets sakon batetik salbatuko du. Ezkondu egingo dira eta bere hilezkortasuna lortuko du. Betierekotasunerako lotura horretatik alaba bat jaioko da, Volupté izenekoa. (Bideoaren oineko iruzkinetik jasoa)
Alexei Ratmanskyk koreografiatu eta Parisko Operako Balletak interpretatu zuen Parisko Operako Orkestrarekin eta Accentus Abesbatzarekin, Felix Krieger maisu alemaniarrak gidatuta.
Don Quijote balletak Ludwig Minkusen sarerra eta lau ekitaldi eta Marius Petiparen koreografia eta libretoa ditu, 1869an Bolshói Antzokian estreinatu zena, arrakasta handiarekin bai kritikaren bai publikoaren aldetik; balletaren argumentua Miguel de Cervantesen eleberrian oinarritzen da, eta bereziki «Camachoren ezteietan» (Gamache balletean), bigarren zatiko XIX. kapituluan kontatutako pasartea, non Basilio bizarginaren eta Quiteria gaztearen (Kitri balletean) arteko erromantzea kontatzen den.
Alicia Alonso (1920-2019) koreografo eta maistra izan zen, Kubako Ballet Nazionalaren sortzaile eta zuzendaria. Nortasun garrantzitsua du dantza eszenikoaren historian, ballet klasikoaren gailurra nazioartean eta Kubako kultura nazionalaren nortasun nabarmena. Dantzari mitiko honen artea hainbat hamarkadatan goraipatu du publiko mota desberdinak, eta mundu osoko kritika espezializatuak. Prima ballerina assoluta maila lortu zuen, bere artearen espektro mugagabeagatik, historian zehar dantzako artista gutxik izan duten kategoria, eta dantza klasikoaren tradizioan arte honen ariketan ezaugarri estilistiko, adierazkor eta tekniko gorenak definitzen dituena. 1948an Habanan Alicia Alonso Balleta sortu zuen, gaur egun Kubako Ballet Nazionala dena. (Kubako Ballet Nazionalaren webgunetik jasoa).
Gerónimo Giménez (Sevilla, 1854 – Madril, 1923) espainiar konpositore eta orkestra-zuzendaria izan zen, batez ere zarzuelak konposatzen jardun zuena, La tempranica edo La boda de Luis Alonso bezalako izenburu nabarmenak utziz. Aitarekin musika ikasketetan hasi zen eta ondoren Cadizen jarraitu zuen, Salvador Viniegrarekin. Haur prodijioa izan zen, 12 urterekin Cadizeko Antzoki Zaharrean lehen biolin gisa sartu zena. 17 urterekin opera eta zarzuela konpainia bateko zuzendaria zen eta Parisen biolina eta konposizioa ikasteko beka jaso zuen. 1885ean, Madrilgo Apolo Antzokiko zuzendari izendatu zuten; handik gutxira, Zarzuela Antzokiko zuzendari, eta, geroago, Kontzertu Elkarteko zuzendari, 12 urtez kargu horretan aritu baitzen. Madrilen hil zen 1923ko otsailaren 19an.
Gaur, Jose Racero Balletak zarzuelaren Preludioaren korografia fina eskainiko digu Geronimo Gimenez maisuaren La Torre del oro ekitaldian.
Riccardo Muti (1941), 19 urtez Milango La Scala opera-antzokiko musika-zuzendaria izan den italiar orkestra-zuzendaria da; beraz, errepertorio liriko eta operistikoa ondo ezagutzen du. Claudio Abbadorekin batera bere belaunaldiko zuzendari italiarren erreferentea da eta munduko orkestra onenekin lan egin du. 2010eko irailean, Riccardo Muti, Chicagoko Orkestra Sinfonikoko musika-zuzendari bihurtu zen, eta urte berean Urteko Musikari izendatu zuen Amerikako musikalak.
Bere ibilbide bikainean, Riccardo Mutik munduko orkestra garrantzitsuenak zuzendu ditu: Berlingo Filarmonikotik Bavariako Irratiko Orkestra Sinfonikora, New Yorkeko Filarmonikotik Frantziako Orkestra Nazionalera, Vienako Orkestra Filarmonikotik igarota, lotura bereziki estu eta garrantzitsuak dituenarekin; eta Vienan, Salzburgon eta mundu osoan aurkeztu da 1971 geroztik.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
