Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Johann Sebastian Bach (1685-1750) biolin-jolea, organo-jolea, zuzendari eta konpositore alemaniarra izan zen. Eisenachen jaio zen, historiako musika-familia garrantzitsuenean, bere baitan 30 konpositore ospetsu baino gehiagorekin. 1703an lortu zuen Arndstateko Printzearen gorteko musikari gisa egin zuen lehen lana, eta 1707an Mülhausenera joan zen organista gisa. Han, Maria Barbara lehengusinarekin ezkondu zen, eta zazpi seme-alaba izan zituen. 1720an emaztea hil ondoren, urte eta erdi geroago berriro ezkondu zen Maria Magdalenarekin, zeinarekin beste hamahiru seme-alaba izango zituen. 1723an Leipzigera joan zen bizitzera eta 65 urterekin hil zen. Musikagile emankorra, Musikaren Historiako hiru jeinu nagusietako bat da Mozart eta Beethovenekin batera.
Bachen lanen katalogoa edo Bach-Werke-Verzeichnisen, BWV siglengatik ezagunagoa, konpositorearen lan guztien aurkibide zenbakitu batez osatuta dago,
gaika antolatuta, generoen lan motaren arabera eta Ahots edo instrumentu izaeraren arabera, mundu osoko akademiko eta musikariek erabilia. Katalogo hori 1950ean sortu zuen Wolfgang Schmieder musikologo alemaniarrak.
Preludioa musika-pieza laburra da, normalean barne-forma berezirik gabekoa. Nahiz eta barroko garaian, obra baten ondoz ondoko mugimenduetarako sarrera gisa balio izan zezakeen, erromantizismo garaian, obra independente bat ere izan zitekeen. Oro har, pieza osoan zehar errepikatzen diren motibo erritmiko eta melodiko inprobisatzaileak ditu.
Gaur, Suite en Sol m BWV 995 irekiko duen Preludioa eskainiko dugu, Karmen Stendler gitarra-jotzaile esloveniarrak interpretatutako gitarrarako bertsioan.
Robert Schumann (1810-1856), alemaniar konpositorea izan zen, erromantizismoaren zutabeetako bat. Pianoa ikasi zuen, nahiz eta eskuineko eskuan lesio sendaezina izan, piano-karrera utzi eta konposizioan zentratu zen. Klara Wieckekin ezkondu zen (Klara Schumann), bere irakasle, konpositore eta pianista miragarriaren alabarekin; Brahmsekin adiskidetasun harreman hurbila izan zuten biek. 23 urte zituenetik hainbat gertaera depresibo eta haluzinazio jasan zituen bere buruaz beste egiteko saiakera batekin 1854an. 30 urte bete zituen arte pianorako eta lieder (liederrak abestiak dira) lanak baino ez zituen idatzi; baina emazteak animatuta, pisu handiagoko obrekin ausartu zen eta, horrela, hainbat obra koral, ganbera-obra, orkestra-lan batzuk idatzi zituen, eta horien artean aipatzekoak dira bere lau sinfoniak, poema dramatiko bat eta Manfred opera.
Pianorako kontzertua La minorrean, Op. 54 pianorako eta orkestrarako pieza kontzertantea da, Robert Schumannek 1841 eta 1845 artean idatzia. 1845eko abenduaren 4an estreinatu zen Dresden eta 1846an argitaratu zen lehen aldiz. Ferdinand Hiller piano-jotzaile eta konpositore alemanari eskainia dago obra. Garai erromantikoan gehien interpretatu eta grabatu den pianorako kontzertuetako bat da. Kontzertuak, hiru mugimendutan egituratua, izaera ia sinfonikoa du, garai hartan nagusi zen kontzertuaren ikuspegiarekin kontraste argian, erakusketa birtuosistikorako funtsezko tresna gisa, Franz Liszt eta Nicolò Paganiniren obra kontzertanteen adibide gisa. Izan ere, obraren eskakizun teknikoak interes tematikoaren eta egiturazko argitasunaren mende daude ia erabat.
Lehen mugimendua, Allegro affettuoso. La minorreko tonalitatean eta 4/4ko konpasean idatzita dago. Mugimendua oso azaletik eta modu askean eraikita dago, ohiko sonata formaren arabera. Orkestra-sarrerarik gabe hasten da, beheranzko biraketarekin eta ilunki martzialarekin. Pieza guztia solemnitate handi batek markatutako gai nagusi eder baten inguruan egituratzen da, material melodikoaren iturri nagusi bihurtzen dena. Garapena gogo-aldarte batetik bestera aldatzen da modu ia zorabiagarrian, eta, aldi berean, gaien osagaien anbiguotasunak aztertzen dira. Schumannek trebeki erabiltzen du cadenza luzea gatazka emozional handiago baterako gudu-zelai gisa, mugimendua lehen gai jasoaren itzulera erabakigarri batekin amaitu aurretik.
Gaur, Osetinskaya Polina piano-jotzaile moskutarrak, Arthur Arnold maisu nederlandarrak gidatutako Moskuko Sinfonikoarekin batera, kontzertu horren Lehen Mugimendua eskainiko digu.
Ottorino Respighi (1879-1936) italiar musikagile, orkestra-zuzendari eta musikologoa izan zen. Bere aitarekin piano eta biolin ikasketak hasi zituen Boloniako Musicale Lizeoan jarraitzeko, baita antzinako musikaren konposizio eta ikerketa historikoak ere. 1900. urtean, San Petersburgoko Errusiar Antzokiko orkestran biolista nagusiaren papera onartu zuen. Bertan, Rimsky-Korsakov ezagutu zuen eta bost hilabetez orkestrazio ikasketak egin zituen. Ondoren, Boloniara itzuli zen. 1913an, Erromako Santa Zezilia Kontserbatorioko konposizio irakasle izendatu zuten, eta kargu horretan jardun zuen bizitza osoan. Piano, gitarra, biolin eta pianorako obrak idatzi zituen, ganbera-talde askotarikoak, musika sinfoniko ugari, musika korala, zortzi opera eta bost ballet.
Antiche arie e danze, Respighiren hiru orkestra suitez osatutako multzoa da, lauterako jatorrizko piezetatik libreki transkribatuak. Suite No. 3 soka-orkestrarako egokituta dago eta Besarden lauterako abestietan, Ludovico Roncalliren gitarra barrokorako pieza batean eta Santino Garsi da Parmaren eta beste konpositore anonimo batzuen lauterako piezetan oinarrituta dago. Gaur iradokitzen dugun Siciliana, suitearen hirugarren mugimendua da eta XVI. mendeko egile ezezagunaren melodia da.
Uni String Ensemble orkestra korear amateurrak interpretatzen du, Kim Ji Hoonek zuzenduta.
Cesare Andrea Bixio (Napoli, 1896ko urriaren 11 – Erroma, 1978ko martxoaren 5a) italiar musikagilea izan zen, antzerkirako, zinemarako, irratirako eta telebistarako soinu-bandak egiten zituena.
Luciano Pavarotti (Modena, Italia, 1935eko urriaren 12a - Modena, Italia, 2007ko irailaren 6a) italiar tenorea izan zen. Pavarotti XX. mendeko azken hamarkadetako eta XXI. mendeko lehen hamarkadetako abeslari ospetsuenetakotzat jotzen da, bai kantu lirikoaren munduan, baita herri-musikan ere; eta historiako tenorrik onenatzat jotzen da.
Gaur, Bixio konpositore napolitarraren Mamma abestia eskainiko dugu, Manciniren moldaketarekin eta Pavarottik interpretatuta, Leone Magiera maisuak gidatutako Philarmonia Orkestrak lagunduta.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Jan Dismas Zelenka (1679 - 1745) txekiar musikagile barrokoa izan zen. Louňovice pod Blaníkem, Pragako hego-mendebaldeko herri txiki batean jaio zen, gaur egun Txekiar Errepublika dena. Bere haurtzaroaz eta gaztaroaz askorik ezagutzen ez den arren, ziur aski bere aitak, Lunovice hiriko irakasle eta organista zenak, sartu zuen musikaren munduan. 1715etik 1719ra Johann Joseph Fuxekin ikasi zuen Vienan eta Antonio Lotti eta Alessandro Scarlattirekin Italian. 1719an behin betiko bizilekua Dresden ezarri zuen, non 1721ean Poloniako Augusto II .aren gortean kaperaorde izendatu zuten eta 1729an Elizako musika zuzendari.
Zelenkak musika instrumentala eta bokala konposatu zituen, nahiz eta bere obra gehienak erlijio-musikari eskainita egon. Bere musika ez da oso konbentzionala eta originaltasun handikoa; hala ere, bere obra gehienak ahaztuta geratu ziren hil ondoren, eta XX. mendearen amaiera arte ez ziren bere obra batzuk berriro interpretatu. Gutxi gorabehera 20 meza, 4 Requiem, 2 Magnificats, salmo ugari, kapera-errespontsorioak, 3 oratorio eta Sub olea pacis et palma virtutis opera bat ezagutzen dira. Bere musika instrumentalean Zelenkak txekiar musika herrikoiaren elementuak sartzen ditu; nabarmentzekoak dira ganberako 6 sonata, orkestrarako 5 capriccio, sinfonia bat, suite-obertura bat, programa-obertura bat, Hipochondria, eta sol maiorreko orkestrarako kontzertu bat.
Zelenkaren musika Wolfgang Reich-en Zelenka-Werke-Verzeichnis (ZWV) katalogoan erregistratuta eta gaika ordenatuta dago.
Gaur, Zelenkako Miserere aurkeztuko dugu, Moscow Oratorio Society Artistic-ek eskainia, Alexander Tsaliuk maisuak gidatua.
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788) klabezin jotzaile eta musikagile alemaniarra izan zen, Johann Sebastian Bachen lehen ezkontzaren bigarren semea, zeinarekin klabezina, interpretazioa eta konposizioa ikasi zituen; Klasizismoaren sustatzaileetako bat izan zen (1750-1810). 1738an Federiko Handiaren Gortean sartu zen; nahikoa estimatu ez zuenez, Gortea utzi eta Zittau eta Leipzigera joan zen. 1768an, Telemann hil ondoren, honen oinordekoa izan zen Hanburgoko Kapera Maisu karguan, eta han bizi izan zen 1788an hil zen arte. Bere ibilbidean zehar, teklaturako obra ugari idatzi zituen, berrehun bat ganbera lan, hemeretzi sinfonia, instrumentu desberdinetarako hamabost kontzertu, hainbat abesti eta ereserki, bi otoitz eta hogei pasio.
Carl Philipp Emanuel Bachen lanek bi erreferentzia desberdin dituzte, Wq. eta H., bi katalogo ezberdinei buruzkoak: Wq. (batzuetan, W.) Wotquenneren laburdura da, Alfred Wotquennek egindako aurkibidea; katalogorik zaharrena da (1905). Bestalde, H. laburdura, E. Eugen Helm-ek egindako katalogoa da, osatuena eta eguneratuena.
Gaur C.P.E. Bachen Txelo eta hari orkestrarako kontzertua la maiorrean, Wq 172 aurkeztuko dugu; hiru mugimendutan egituratutako kontzertua da: I (0'13") ALLEGRO .-. II (6'55") ADAGIO .- III (14'10") ALLEGRO. Monika Leskovar txelo-jotzaile alemaniarrak eskainiko digu Zagrebeko Bakarlariek lagunduta.
Antonín Dvořák (1841-1904) Nelahozevesen jaio zen, orduan Bohemia eta orain Txekiar Errepublika, eta XIX. mendearen bigarren erdialdeko maisu handienetakotzat eta txekiar nazionalismoaren ordezkari nagusitzat jotzen da. 1847an, bere herriko lehen hezkuntzan sartu zen, eta bertan jaso zituen lehen musika ikasketak. Hurrengo pausua, Pragako eskolan organoa ikasi eta biolinjole profesional bihurtu zen; biolajole aritu zen, 1866tik aurrera Bedřich Smetanak zuzendutako Orquesta del Teatro Provisional Bohemion.
Bederatzi aldiz bisitatu zuen Ingalaterra, gehienetan bere musika aurkeztu eta zuzentzeko, eta sari garrantzitsuak jaso zituen bertan, Pragan eta Berlinen bezalaxe. 1892 eta 1895 artean, New Yorkeko Kontserbatorio Nazionaleko zuzendaria izan zen; 1892an AEBra iritsi zenetik, Dvořákek interes handia erakutsi zuen amerikar jatorrizko musikarekiko; horren erakusgarri da gaur eskaintzen dugun sinfonia, Mundu Berriarena. 1895eko apirilean Estatu Batuak utzi eta bere aberrira itzuli zen behin betiko, eta oso gutxitan atera zen bertatik. Pragara iritsi bezain laster, Kontserbatorioko irakasle-lanari ekin zion berriro. Bere bizitzako azken urteetan, konpositore handiak era guztietako ohore eta errekonozimenduak jasotzen jarraitu zuen.
Bere bizitzan zehar pianorako, biolin eta pianorako musika, hirukoteak, laukoteak, boskoteak, seikote bat, eslaviar bi dantza sail, serenatak, suiteak, oberturak, hiru rapsodia, bost poema sinfoniko, bederatzi sinfonia, hainbat kontzertu, 100 kantu eta ahots bikote eta hainbat opera idatzi zituen.
Dvořáken lanen katalogoa. Bere obrak Opus zenbakiaren arabera sailkatzen dira (latinez opus hitzak 'obra' esan nahi du), musikan konpositore gehienen obrak katalogatzeko erabiltzen den terminoa baita XVII. mendetik aurrera.
Zlatý kolovrat (Urrezko gorua), op. 109, Antonín Dvořáken orkestrarako poema sinfonikoa da, 1896ko urtarriletik apirilera konposatua. Karel Jaromír Erben-en balada herrikoien bilduma den Kytice-n dagoen izen bereko poeman inspiratuta dago lana. Urrezko gorua bere bost poema sinfonikoetatik hirugarrena izan zen.
Aram Khachaturian (1903-1978) armeniar musikagilea izan zen sobietar erregimenean; 16 urterekin Moskuko Kontserbatorioan sartu zen Nikolai Myaskovskyrekin ikasteko, besteak beste, eta 22 urterekin pianorako eta ganbera-musikarako idazten hasi zen; geroago, orkestra-musikaren, antzerki-, zinema- eta ballet-musikaren ekoizpenean sartu zen, eta aipatzekoak dira Espartaco balleta eta Gayané balleta, gaur egun eskaintzen dugun Sablearen dantza hain ezaguna duena. Kargu garrantzitsuak izan arren, Stalinen garaian “pertsonen kontrako” bezala deskalifikatu zuten bere lana. Bere musika argia, arina eta sutsua da, eta bere lanetan armeniar musika herrikoia nabaritzen da, zeinaren bidez beti erakarri izan zen; Armeniako konpositore nagusitzat hartzen da.
Gayanéh hiru ekitaldiko balleta da, Aram Khachaturianen musikarekin, 1942an Konstantin Derzhavinen libreto baten gainean konposatua eta Nina Anísimovak koreografiatua; Kirov Balletak estreinatu zuen Permen (Errusia) 1942ko abenduaren 9an. Partitura 1952an eta 1957an berrikusi zuten, libreto berri batekin, eta Armeniako neska gazte baten istorioa kontatzen digu. Gazte horren sentimendu patriotikoek, talka egiten dute pertsonalekin, senarraren traizioa jakin duenean. Hala ere, argumentua behin baino gehiagotan aldatu zen, erromantzearen garrantzia abertzaletasunarena baino gehiago azpimarratuz. Gaur osorik eskaintzen dugu Armeniako Estatuko Balletaren bertsioan.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Benny Carter (190-2003) jazz musikari estatubatuarra, klarinetista, saxofoi jotzaile altua, tronpetista, konpositorea, moldatzailea eta big band zuzendaria izan zen, 1930eko eta 1990eko hamarkaden artean jazzaren figura nagusietako bat, eta beste jazz musikari batzuek, hala nola Erregeak (King), aintzatetsi zuten. 1958an Billie Holidayrekin jo zuen Monterreyko Jazzaldian. National Endowment for the Arts-ek, Benny Carter saritu zuen jazzean izan zuen ohorerik gorenarekin: 1986ko NEA Jazz Masters saria. 1987an, ibilbide artistikoaren Grammy Saria ere jaso zuen, 1994an Grammy Saria "Prelude to a Kiss" lanagatik eta, urte berean, Hollywoodeko Ospearen Pasealekuko izar bat. Gainera, 2000. urtean, eta National Endowment for the Arts-ek eskatuta, Arteen Domina Nazionala jaso zuen Bill Clinton presidentearen eskutik.
Indila, benetako izena Adila Sedraïa duena, Frantzian jaio zen, baina jatorri oso desberdinak ditu: India, Kanputxea, Aljeria, Egipto... Horregatik, bere burua "munduko neskato" gisa deskribatzen du. Bere ibilbide musikala 2010ean hasi zen, Nessbeal, Soprano eta Patrick Bruel bezalako artista ospetsuekin kolaboratzen hasi zenean. 2013an bere Derniére danse konposizioa musikaren panoraman sartu zen; ordu gutxi batzuetan abesti honen bideoklipak 20 milioi bisita irabazi zituen, eta gaur egun 600.000 milioi bisita baino gehiago ditu. Kritikariek "retro estiloko postala" dela diote. 2014an, abesti frantsesaren artista errebelazio izendatu zuten, eta, hurrengo urtean, "Victoire de la Musique" sari ospetsua jaso zuen. (Los 40-ko artikulu batetik jasoa)
Armando Manzanero Canché (1935- 2020), konpositore, abeslari, aktore, musikari eta ekoizle diskografiko mexikarra izan zen. Adituek, prentsak eta musikariek historiako konpositore mexikar arrakastatsuenetakotzat jotzen dute. Laurehun abesti baino gehiago idatzi zituen, eta horietatik 50ek baino gehiagok nazioarteko ospea lortu dute, hala nola «Somos novios», «Esta tarde vi llover», «Contigo aprendií» eta «Adoro». Bere kantuek Erromantizismoaren Erregea ezizena eman zioten eta nazioarteko hainbat izarrek interpretatu zituzten.
Ibilbide artistikoari Grammy saria eman zioten, irrati eta telebista saio askotan parte hartu zuen, hogeita hamar disko baino gehiago grabatu zituen eta film ugari musikalizatu zituen.
Dulce Pontes (1969) fado abeslari eta konpositore portugaldarra da; world musiceko artistatzat hartzen da. Bere jarduera artistikoak fadoaren berpizkundean lagundu zuen joan den mendeko laurogeita hamarreko hamarkadan. Pontes bere ahots moldakor, dramatiko eta bero hunkigarriagatik nabarmentzen da; bere errepertorioko kantuetako batzuk berezko konposizioak dira. 1991n, RTP de la Canción jaialdian irabazi zuen, eta Portugal ordezkatu zuen Eurovisioneko Kantu Jaialdian; urte horretan bertan, OTI jaialdian parte hartu zuen, Acapulcon. Bere ibilbidean zehar, Ennio Morricone, Giorgos Dalaras, Andrea Bocelli eta José Carreras artistekin batera aritu da.
Fadoa portugaldar musikaren adierazpenik ezagunena da nazioartean. Fadoan bizitzaren esperientziak kantuaren bidez adierazten dira. Normalean pertsona bakar batek abesten du, biolak (gitarra espainiarra) eta gitarra portugaldarrak lagunduta. Fadoan gehien kantatzen diren gaiak malenkonia, nostalgia edo auzo xumeen eguneroko bizitzaren istorio txikiak dira, baina batez ere fatalismoa eta frustrazioa.
Dokumentu desberdinen bidez egiaztatzen da 1838tik fadoa existitzen dela. Nahiz eta zenbaitek bere jatorria itsasoko jendearen kantuekin identifikatzen duen, bakardadean, nostalgian eta itsasontzien kulunketan oinarrituta dagoela dirudi. Lisboako portuaren inguruko auzoetan jaio zela uste da, gizarte-maila txiro, marinel, langile, gaizkile, txamizero, Alfama, Bairro Alto eta beste hainbaten artean.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Jean Schneitzhoeffer (Toulouse, 1785eko urriaren 13a - Paris, 1852ko urriaren 4a) frantziar konpositore eta pianista izan zen. Charles Simon Catelen ikaslea izan zen Parisko Kontserbatorioan. 1803an — 17 urte zituela — bigarren piano saria eskuratu zuen. Charles Seshan artistaren arabera, «ia instrumentu guztiak jotzen zituen eta pianista dotorea zen». 1815ean zinbalista postua lortu zuen Parisko Operan. 1822an chant chef izendatu zuten ("ahots-entrenatzaile"). Parisko Kontserbatorioko koru eskoletan irakasle izendatu zuten. 1840an Ohorezko Legioa eman zioten.
Silfide bi ekitaldiko ballet erromantikoa da, Filippo Taglionik 1832an koreografiatua; eta Auguste Bournonvillek 1836an koreografiatutako bigarren bertsio bat ere badago. Bournonvilleko bertsioa da bizirik iraun duen bakarra, eta munduko ballet zaharrenetako bat da. Bere gidoiak eskoziar gaztearen gorabeherak kontatzen dizkigu, James, Effierekin senargaia, Silfide batez maitemintzen dena, izaki etereoa eta gainerako izakientzako, ikusezina.
Gaur, Pierre Lacotteren bertsio koreografikoa eskainiko dugu, Filippo Taglioniren bertsioan oinarritua eta Jean Schneitzhofferren jatorrizko musikaz; Ghislaine Thesmar (la Sylphide), Michael Denard (James) eta Laurence Nerval (Effie) aktoreek antzeztua.
Hector Berlioz (1803-1869) konpositore frantziarra izan zen, musika programatikoaren eta, oro har, erromantizismoaren figura nagusia. Aitak, medikua, medikuntza ikastera bidali zuen Parisa, baina hark medikuntza utzi eta Parisko Kontserbatorioan matrikulatu zen, eta han ikasi zuen konposizioa. Handik Erromara bidatu zuen, non, bekadun zela, hainbat opera, sinfonia, obertura, abesti eta obra koral idatzi zituen. Jean-François Lesueur maisuaren ereserkiei erreparatu zien, eta Beethoven imitatu zuen, garai hartan Frantzian ezezaguna zena, baita Gluck, Mozart, Étienne Méhul eta Carl Maria von Weber ere. 1844an saxofoirako ezagutzen den lehen obra konposatu zuen, Canto Sagrado seikotea, Berliozen gidaritzapean eta Adolphe Sax saxofoi-jotzailearekin estreinatu zena. Gainera, hainbat sinfonia idatzi zituen (horien artean bere lanik ezagunena, Sinfonia fantastikoa); baita operturak, operak, kantatak, musika sakratua, antzerkikoak ez diren obra dramatikoak, obra koralak eta abesti ugari ere.
Romeo et Juliette musika programatikoko sinfonia bat da, bakarlari, abesbatza eta orkestrarentzat idatzia, eta gaur horren zati koreografiatu bat ikusiko dugu, Malandain Ballet Biarritz taldearen emanaldiarekin, Thierry Malandain koreografo titularrak zuzenduta.
Korrontzi, 2004an Agus Barandiaranek sortutako musika taldea da, euskal musika tradizionala ezagutzera emateko helburuarekin, korronte berriek eguneratzen duten arren. Horrez gain, trikitrixa, txalaparta edo alboka bezalako instrumentu bereizgarrienak erakusten ditu mundu osoan zehar.
Oinkari dantza taldeak hainbat ikuskizun antolatu ditu, hala nola Aspaldikotik, Amantalen Ahotsa, Ari du, Itsasoaren Emazteak eta Sagartu. Gaur Korrontzirekin elkarlanean kantu/dantza hau eskaintzen digute, Aupa Maurizia!
Cueca, Txileko dantza nazionala da; erritmo alaikoa, bikote mistoek dantzatzen dute, eta eskuineko eskuan zapi zuri bat dutela idilio baten etapa desberdinak adierazten dituzte. Bere jatorria oilarraren eta oiloaren segizioaren imitaziotik datorrela dirudi. Cueca XVIII. mende amaierako musika-genero bat eta bikote solte mistoen dantza bat da. Dantzariek, eskuineko eskuan zapi bat daramatenak, irudi zirkularrak marrazten dituzte, bira eta buelta erdiekin, floreo ezberdinez etenak. 1979ko azaroaren 6an Cueca ofizialki «Txileko dantza nazional» izendatu zuten, eta 1989an Txileko Gobernuak «Cuecaren Egun Nazional» izendatu zuen irailaren 17a.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
