Abenduak 16, Beethovenen jaiotzaren urteurrena
Musika klasikoan hasiberrientzako iradokizunak
Ludwig van Beethoven (1770-1827), Bach eta Mozartekin batera, mendebaldeko musikako erraldoien hirukoteko kide da. Bonnen jaioa, bere aita, jatorriz flamenkoa, bigarren Mozart bihurtzen saiatu zen, nahiz eta porrot nabarmena izan. Hala ere, bederatzi urtetik aurrera, Christian Gottlob Neefe organo-jotzaileak Bachen estudioarekin liluratu zuen, eta beti izango zuen gogoan. 1787an Vienara joan zen Mozarten klaseak jasotzeko asmoz, baina bere amaren heriotzak Bonni itzuli zion egun gutxira. Horrela, bost urteren ondoren, Vienara itzuli zen, eta han Haydn eta Salierirekin harremanetan jarri zen, musikagile eta piano-jotzaile gisa ezagutuz, jendearen onarpen nabarmenarekin. Hala ere, piano-jotzailearen lanbidea ezin izan zuen burutu hurrengo urtean eraso zion gorreria zela eta, ahalmen horretatik erabat ezgaituta utzi zuen arte.
Beethovenen lanen katalogoa. Beethovenek konposatutako 138 musika-lan daude, opus ("obra" latinez) edo haren op. laburdura izenez ezagutzen diren zenbakien arabera ordenatuak, konpositorearen editoreek esleituak bera bizi zen bitartean. Horrez gain, beste 205 obra daude, opus kopururik ez dutenak eta konpositorea hil ondoren argitaratu zirenak. Lan horiei WoO zenbakiak esleitu zitzaizkien (Werke ohne Opuszahl, "opus zenbakirik gabeko lanak"). Katalogo hau Georg Kinskyk eta Hans Halmek (Das Werk Beethovens, Beethovenen lanak) egin zuten lehen aldiz 1955ean.
Elisarentzat (Para Elisa). Gaur eskainiko dugun obra pianorako bakarrik idatzitako bagatela bat da, Beethovenen obrarik ezagunenetako bat izanik. Partitura, hil eta 40 urtera eman zen ezagutzera, eskuizkribua ikasle ohi baten paperen artean aurkitu ondoren. Badirudi nahasmena egon zela izenburuak irakurtzeko zituen zailtasunengatik, eta, Fur Elise ordez, Fur Therese zela idatzita zegoena; beraz, lanak Teresarentzat (Para Teresa) izan beharko luke izenburu.
Gaur, Valentina Lisitsa (1973) interpretatzen du, 1991tik AEBn bizi den ukrainar piano-jolea. Hiru urte zituela hasi zen pianoa ikasten, eta gero Kieveko Kontserbatorioan matrikulatu zen; bertan ezagutu zuen bere senarra izango zen Alexei Kuznetsoff, pianista berau ere. Lisitsak bere entzuleak bilatu ditu YouTubeko kanal propioaren bidez, eta interpretazio ugari grabatu ditu horretarako. Gaur egun, Interneten gehien ikusten den kontzertista klasikoa da.
William Byrd (1540- 1623) britainiar konpositorea izan zen, Tudorren (Isabel I.a Ingalaterrakoa) eta Estuardotarren (Jacobo I.a Ingalaterrakoa) garaiko azken urteetako ospetsuena. Errenazimendu Berantiarrekoa izan zen eta garai hartan Ingalaterran zeuden musika genero asko landu zituen, musika sakratuko eta polifonia profanoko hainbat forma, teklaturako musika eta ministrilen musika barne. Byrdek, Chapel Royaleko (Errege Kapera) zaldun-kargu ospetsua lortu zuen 1572an, Robert Parsons hil ondoren. Bere ekoizpen musikala 470 konposizio ingurukoa da, "Europako Berpizkundeko musikaren maisu handi" ospea justifikatzen dutenak.
Pavana, Errenazimentuko Europa osoan, 2/4 edo 4/4 konpasetan oinarrituriko modan dagoen gorteko dantza da. Ospea izan zuen bereziki Italian (dantza bezala, XVI. mendearen erdialdera arte), Frantzian eta Ingalaterran (kontzertu-pieza bezala, XVII. mendearen hasierara arte). XVI. mendeko lehen eskuizkribuetan, pavana lehen dantza bezala agertzen zen maiz, eta ondoren, hiruko erritmoan, dantza azkarragoa agertzen zen. Hasierako pavanaren harmonia eta melodian oinarrituta zeuden.
Gallarda, Errenazimentuko forma musikal eta dantza bat izan zen, XVI. mendean Europa osoan ezaguna. Dantza honen adibiderik zaharrenak Paris hirian gordetzen dira, jatorriz italiarra izan arren. Suiteetan eta beste obra batzuetan, gallardak, askotan, 6/8an idatzitako "post-dantza" rola betetzen du, eta beste pieza bati jarraitu eta imitatzen dio, normalean pavana bat, 4/4an idatzia. 6/8ko erritmo bereizgarria oraindik entzun daiteke God Save the Queen (Erresuma Batuko ereserki nazionala) bezalako abestietan.
Gaur, Phantasm Consort ingelesak, William Byrden 6rako Pavana eta Gallarda hau eskainiko digu.
Negro Espiritual kristau-kantu mota bat da, XVIII. mendearen amaieran sortu eta XIX. mendearen hasieran garatu zena, AEBn. XVIII. mendearen hasieran AEBko kolonia britainiarretan zabaldu zen berpizkunde erlijiosoaren mugimenduak, salmo eta ereserki kristauak ez ezik, beste kantu espiritual ez hain tradizional batzuk ere ezagun egin zituen, Hegoaldeko elizetan beltzek zein zuriek abesten zituztenak, eta horrela, kantutegi propio bat sortu zuten. Hasiera batean, jatorri afrikarreko lan-kantuekin lotura handia zuen kantutegi bat izan zen, normalean gai nagusia eta erantzuna formakoa, inflexio, silaba zabaldu eta tonu laurdenekin; aurrerago, garatzen joan ziren. Espiritualak, nolanahi ere, kantu kolektiboak dira, ahots bakarlariak egon ala ez.
Badirudi Joshua Fit The Battle Of Jericho espirituala XIX. mende hasierako esklabo estatubatuarren abesti bat izan zela eta gaur egun arte ospe handiz iraun duela. Gaur Delta Rhythm Boysen interpretazioan ikus dezakegu. Joan den mendeko talde bat izan zen, ahots laukote batek eta piano-jotzaile batek osatua; haren arrakasta sendoek 50 urte baino gehiago iraun zuten etenik gabe.
Xabier Lete (1944 – 2010) Oiartzunen (Gipuzkoa) jaiotako euskal poeta eta kantautorea izan zen. Gaztetatik hasi zen idazten, eta, aldi berean, bere emazte Lourdes Iriondoren ondoan ibili zen musikaren bidetik. Antton Valverderekin kolaborazioak egin zituen, eta Lizardiren poesiari eta Txirritaren bertsoei ahotsa eta musika jarri zien 1975 eta 1978 artean. 2009an 2008ko Euskarazko Poesia Kritikaren Saria eman zioten, Egunsentiaren esku izoztuak lanari esker. Lan horrekin Euskadi Literatura Saria ere irabazi zuen euskarazko literatura modalitatean. 2010eko abenduaren 4an hil zen, 66 urte zituela, hesteetako gaixotasun kroniko batek jota.
Ainara Ortega Barrenetxea (Hernani, Gipuzkoa, 1981eko martxoaren 3a) euskal aktore, konpositore, moldatzaile eta abeslaria da. Biolin ikasketak amaitu ondoren, Musikako Ohoreekin graduatu zen bere lehen promozioan; momentu horretan, lau urte zeramatzan Mac Jeararen Band Dixieland taldean kantari, klake dantzari eta banjo instrumentista gisa. Genero askotako euskal artistekin eszenan lan egin du eta 2004an, Lesakako zubian lehen kontzertua eman ondoren, Iñaki Salvador pianistarekin lanean aritu da hainbat proiektutan.
Musika klasikoari buruzko iradokizunak
Beethovenen ondare musikalak honako hauek biltzen ditu: pianorako 32 sonata, ganbera-taldeentzako obra ugari, piano eta biolinerako kontzertuak, musika intzidentala, musika sakroa eta, batez ere, Musikaren Historiaren gailurra hartzen duten bederatzi sinfonia. Ondare hau, hobeto ulertzeko, etengabe berritu eta gainditzeko hiru etapatan bana dezakegu: A) 1802ra arte, Klasizismoa. Harenak dira pianorako egin zituen lehen hamar sonatak, harizko lehen sei laukoteak, septiminoa, lehen bi sinfoniak edo pianoko lehen bi kontzertuak. B) 1803-1815. Erromantizismoa. Heldutasun artistiko betean eta egitura formalaren eta lirismoaren erabateko kontrolarekin konposatzen ditu sinfoniak 3.etik 8.era, bere Fidelio operak 3., 4. eta 5. pianorako kontzertuak, biolinerako kontzertua, kontzertu hirukoitza, pianorako sonatak (Claro de luna, Appasionata eta Kreutzer biolinerako sonata) C) 1815 hil zen arte. Lengoaia biziago baten berrikuntza, tratamendu harmoniko eta estruktural ausartagoekin: pianorako azken bost sonatak eta harizko azken bost laukoteak, 9. sinfonia, bakarlariak eta korua gehituta, Misa Solemnis…
La Oda a la Alegría (An die Freude, alemanez) Friedrich von Schillerrek 1785eko azaroan idatzitako eta 1786an lehen aldiz argitaratutako konposizio poetiko lirikoa da, Beethovenen Bederatzigarren Sinfoniaren azken mugimenduan datzana. Gaur Janice Watson, Alice Coote, Kim Begley eta David Wilson-Johnsonek eskaintzen digute, BBCko Orkestra Sinfonikoarekin eta Abesbatzarekin eta BBC Singers-ekin, Leonard Slatkin maisu estatubatuarrak gidatuta. Mugimendu horretatik atera zen egungo Europar Batasunaren ereserkia, 1985etik.
François Couperin (1668-1733) Barrokoko konpositore, organista eta klabezinista frantsesa izan zen. Jean-Philippe Rameaurekin batera, Frantziako musika barrokoaren eta bereziki klaberako musikaren konpositore garrantzitsuenetako bat da. Couperinek aitarengandik eta osaba François Couperin l 'Ancienengandik (Zaharra) ikasi zuen; ez zuen heziketa formalik izan, eta bere ezagutza orokorrak eta idazkiak, estilo eta ortografia nahiko eskasekoak dira. 1685ean San Gervasio elizako (Saint-Gervais) organista bihurtu zen Parisen, eta 1717an Gorteko organista eta konpositore lanetan hasi zen, errege-otoitzetarako musika sakratua konposatzeko eta errege-erreginen gozamenerako ganbera-musika sortzeko betebeharrarekin.
Nouveaux Concerts (edo les Goûts réunis) François Couperinek Luis XIV .aren gorterako idatzi zituen ganbera-musikako kontzertuen multzoa da. Horietako bakoitzak preludio bat eta dantza sorta batez osatua daude; dantza egitera baino gehiago, entzutera bideratuak daude. Quartorzième Concert lau mugimendutan egituratuta dago: I (0'07") GRAVEMENT .-. II (1'52") ALLEMANDE. VIVEMENT .- III (3'26") SARABANDE. GRAVE .- IV (7'00") FUGUÉTE.
Gaur Croatian Baroque Ensemblek eskaintzen digu.
Béla Bartók (1881-1945) pianista y compositor húngaro que investigó profusamente el folklore de su país, fue uno de los fundadores de la etnomusicología. A los cinco años comenzó sus estudios musicales con su madre, profesora de piano; a los once años dio su primer concierto con una obra de Beethoven y otra propia compuesta dos años antes. Al poco, la familia se trasladó a Pozsony donde conoció a Ernő Dohnányi. Juntos se trasladan a Budapest donde estudia composición además de proseguir con sus estudios de piano; conoce a Zoltán Kodály con quien realizará un estudio profundo del folklore húngaro (llegó a recopilar millares de canciones de boca de los campesinos), que lo aplicará a sus propias composiciones.
Escribió música para piano, música de cámara, dos cantatas, un Concierto para Orquesta, dos rapsodias para violín y orquesta, dos conciertos para violín y uno para viola, tres conciertos para piano, una ópera y dos ballets.
Catálogo de obras de Béla Bartók. En la actualidad coexisten dos modos de referirse a las obras de Bartok: a) mediante el nº de Opus y b) mediante la abreviatura Sz., que hace referencia al catálogo preparado por el musicólogo András Szőllősy.
La Suite de danzas Sz. 77 BB 86a, es una obra orquestal de Béla Bartók, compuesta en 1923. En 1925 el compositor realizó un arreglo para piano solo (Sz. 77 BB 86b), menos conocido e interpretado que la obra original. Bártok compuso la Suite de danzas para celebrar el 50º aniversario de la unión de Buda y Pest que dio lugar a la capital de Hungría, Budapest. La obra contiene cinco danzas con melodía de origen húngaro, árabe y rumano, y un último movimiento que es una exposición de los cinco temas ya usados: I (0´40´´) I MODERATO .-. II (4´15´´) ALLEGRO MOLTO .-. III (6´40´´) ALLEGRO VIVACE .-. IV (9´57´´) MOLTO TRANQUILO .-. V (12´50´´) COMODO .-. VI (13´55´´) FINALE. ALLEGRO
Gabonetako Musikan, Gabonetako denboraldian aldizka jotzen edo entzuten diren hainbat musika-genero sartzen dira. Musika instrumentala izan daiteke, edo abestua, gabon kanten kasuan bezala, Jesukristoren jaiotzatik hasi eta opariak eta alaitasuna adieraziz, Olentzero, Aita Noel edo Errege Magoak bezalako figura kulturalen eskutik. Abesti askok neguko edo sasoiko gaia besterik ez dute, edo kanonean hartu dira beste arrazoi batzuengatik. Gabonetako musika kontzertu publikoetan, irratietan, elizetan, merkataritza-guneetan, hiriko kaleetan eta bilera pribatuetan aurkeztea Gabonetako denboraldiaren oinarrizko elementu integrala da mundu osoko kultura askotan.
Renée Fleming (1959) Estatu Batuetako opera soprano lirikoa da, bere belaunaldiko Mozarten eta Richard Straussen interpreterik onenetakotzat jotzen dena. Era berean, frantziar errepertorioaren eta eslaviar hizkuntzetako obren interprete bikaina da; gainera, Händel, Verdi, Donizetti eta Rossiniren operak gehitu behar zaizkio bere errepertorioari. Bere ahotsaren tesitura Victoria de los Angeles, Eleanor Steber eta Leontyne Priceren ahotsekin alderatu izan da eta Georg Solti zuzendariaren arabera "Nire bizitza luzean, agian bi soprano bakarrik aurkitu ditut ahots kalitate horrekin, bata Renée da, bestea Renata Tebaldi izan zen". Opera-errepertorioaz gain, musika garaikidea, musikalak eta beste genero batzuk interpretatzen ditu, hala nola gaur eskaintzen dugun Gabonetako abestien bilduma.
Mormon Tabernacle Choir Ameriketako Estatu Batuetako abesbatza bat da, 1847ko abuztuaren 22an sortua, mormoi aitzindariek Valle del Lago Salado-n (Gatzezko Harana) eserlekua hartu eta hogeita bederatzi egunera, eta 11.623 hodiz osatutako organo batek lagunduta jardun ohi du. Balizko koralistek SUD Elizako kideak izan behar dute, 25 eta 55 urte bitartean izan behar dituzte koruaren zerbitzura hasten direnean eta Tenplutik 100 miliara (160 km) bizi behar dute. Abesbatza munduko ospetsuenetako bat da eta Lyndon B. Johnson, Richard Nixon, Ronald Reagan, George HW Bush, George W. Bush eta Donald Trump presidenteen kargu-hartzeetan parte hartu du. Abesbatzako kideek ezin dute 20 urte baino gehiago eman abesbatza honetan, ez dute ordainsaririk jasotzen eta ohore handitzat jotzen dute abesbatzako kide izatea.
Denontzako musikari buruzko iradokizunak
Rumba, XIX. mendean Kuban sortu zen musika tradizionaleko genero bat da. Afrikako sustraietatik, rumba kubatarra erritmo eta dantza latino askoren amatzat hartzen da, saltsa kasu, eta Latinoamerikako hainbat herrialdetan deribazioak ditu. 2016ko azaroan, Unescok rumba kubatarra, dantzaren eta musikaren jai-nahasketa bezala inskribatu zuen, eta berezko kultura-praktika guztiak ere, Gizateriaren Kultur Ondare Immaterialaren Zerrenda Adierazgarriaren parte gisa.
Gaur, Joachim Horsley-k Beethovenen Zazpigarren sinfoniarenaren 2. Mugimenduaren moldaketa eskainiko digu, rumba bertsioan.
La Niña de La Puebla (Dolores Jiménez Alcántara: 1908-1999) aktorea eta flamenko kantaririk handienetakoa izan zen. Jaio eta hiru egunera galdu zuen ikusmena istripu baten ondorioz. Zortzi urterekin hasi zen irakaskuntza berezia eta musikala jasotzen. Bere adierazpenen arabera, Marchenako Haurra abesten entzun zuenean, kante profesionalean aritzea erabaki zuen. 20 urterekin, Morón de la Fronterako jaialdi batean aritu zen lehen aldiz, eta, horren ostean, arrakastaz betetzen hasi zen bere ibilbidea. Beste kantaor ospetsu batekin ezkonduta egon zen, Luquitas de Marchenarekin (1913-1965) eta ezkontza honetatik Andaluziako folkloreko beste bi artista ezagun jaio ziren: Adelfa Soto eta Pepe Soto. Estatu osoan zehar bira ugari egin zituen urtero aldatzen ziren ikuskizunekin.
Billie Eilish (2001) abeslari eta konpositore estatubatuarra da, Los Angelesen jaioa, artisten familia batean. 2020ko Grammy sarietan sei izendapen jaso zituen guztira, eta horietatik bost irabazi zituen; beraz, sari hori irabazi zuen artistarik gazteena izan zen. Era berean, Artista Berri Onenaren eta Urteko Abesti eta Grabazio Onenaren sariak irabazi zituen «Bad Guy» kantuagatik, eta gau berean lau kategoria orokorrak irabazi dituen historiako bigarren artista bihurtu zen. 2021eko Grammy sarietan, Eilishek bi sari jaso zituen: bisualetarako idatzitako abesti onenaren Grammy saria, "No Time to Die" kantuagatik, eta urteko grabazio onenaren Grammy saria, 2019ko "Everything I Wanted" singleagatik.
Khea (Ivo Alfredo Thomas Serue), Buenos Aireseko Virreyesen jaioa 2000ko apirilaren 13an, argentinar rap-kantari, abeslari eta konpositorea da. 2017an hasi zuen bere ibilbidea, bere lehen singleetako bat kaleratuz: "Loca", Argentinako trap kanturik ikonikoenetako bat, Duki, Cazzu eta Bad Bunnyrekin batera. 2020an Trapicheo izeneko bigarren extended playa kaleratu zuen, trap generoko abestiekin soilik, geroago beste genero batzuetan sartzeko eta sinpleak kaleratzeko. 2022an musikan geldiune bat egin ondoren, urtebete geroago itzuli zen Serotonina albumarekin. Bertan, desamodioa, depresioa eta antsietatea bezalako gaiak jorratzen ditu, rock alternatiboa, saltsa, reggaetoia eta batxata bezalako generoak barne hartzen dituen kantu bilduma eklektiko baten barruan.
Bideo bereziei buruzko iradokizunak
Balleta, dantza akademikoa, dantza klasikoa edo balé izendatua, dantza mota bat da, baita dagokion teknikaren izena ere. Garaiaren, herrialdeen, korronteen eta ikuskizunaren arabera, adierazpen artistiko horrek honako hauek barne har ditzake: dantza, mimika, antzerkia (orkestrakoa eta koralekoa), pertsonak eta makineria. Ballet klasikoa edo dantza klasikoa gorputzaren erabateko kontrolean oinarritutako mugimenduak dituen dantza mota bat da. Beste dantza batzuetan ez bezala, balletean urrats bakoitza kodetuta dago, izen propioa dauka. Eskuek, besoek, gorputz-enborrak, buruak, oinek, belaunek eta gorputz osoak parte hartzen dute beti, muskulu- eta buru-dinamikaren aldi bereko juntagailu batean, eta mugimenduen harmonia osoan adierazi behar da. Ballet hitza, latinezko ballo, ballare, "bailar", eta, era berean, grekerako βαλλίζω (ballizo)-tik jasoa, "dantza", "jauzi" bezala defini dezakeguna. Ballet terminoa 1582an erabili zuen lehen aldiz Balthasar de Beaujouelx konpositore frantziarrak (Balthazar de Beaujoyeulx ere esaten zaio) Ballet comique de la reine balletean.
Gaur hainbat ballet-eszena eskainiko ditugu Bolshoi Antzokiko Dantza Taldearen, Moskuko Estatuko Koreografia Akademiaren, Vienako Estatuko Operaren, Hanburgoko Balletaren eta Svetlana Zakharova bikainaren mailako artistekin. Funts musikala, Vienako Filarmonikoak interpretatua, Beethovenen Zazpigarren sinfoniaren laugarren mugimenduari dagokio.
Amalia Hernández (1917- 2000), dantzari eta koreografo mexikarra izan zen, 1952an bere izena daraman eta Mexiko Hiriko Arte Ederren Jauregian egoitza duen herrialde honetako arte folklorikoaren enblematikoa den balletaren sortzailea. Amaliak, denbora pasa ahala galdu ziren Mexikoko dantza tradizionalak berreskuratu zituen, dantza horien kalitatea hobetzen saiatuz. 1959an López Mateos presidenteak, Mexikoko enbaxadore naturaletako bat izateko eskatu zion talde honi. Amalia Hernández Balletak, Mexikoko Ballet Folklorikoa ere deitua, 60 koreografia propio baino gehiago ditu, Mexikoko geografia osoan emanaldiak eta nazioarteko 100 bira baino gehiago dituelarik bere gain, guztira 60 herrialde bisitatuz.
Baile de las amarillas Mexikoko Guerrero Estatuko jai herrikoietatik dator, Amalia Hernandezek erreskatatu eta gaur aurkezten dugun bezala ezagun egin baitzuen.
Japoniako Dantza Tradizionalen jatorria Gorterako egiten ziren dantza zeremonialetan, jai herrikoietako dantzetan eta dantza budistak diren Ennen-etan oinarritua dago. Gainera, Kabuki antzerki japoniarra dantza tradizional horiekin oso lotuta dago, biek azaleko guztia alde batera utzi eta "arima zerura hurbiltzeko" filosofia budistari jarraitzen baitiote. Dantza japoniar tradizionalak dantzarien mugimendu geldoez osatzen dira, lurrean tinko eta sendo mantentzen direnak, hankak okertuta dituztela oinak pauso laburretan mugituz. Buruaren mugimenduek ere paper garrantzitsua jokatzen dute, izpiritu japoniarraren energia eta adierazpena transmititzen baitute. (Iturria: Asia Gardens Hoteleko bloga)
Cambotik (Iparralde), Saint Michel Garicoïts Ikastetxeko Choeur des Colibris disziplinatu honek, Nelly Guilhemsans maistra eta konponketa honen egileak zuzendua, Beethovenen 5. Sinfoniako Lehen Mugimendurako gorputz perkusio laguntza original hau eskaintzen digu. Bideo honekin amaiera ematen diogu aurtengo gure omenaldi xumeari, Ludwig van Beethovenei, Musikaren Historiako konpositoreen Maisuari.
Umeentzako musikari buruzko iradokizunak
Testu hauek egiteko Wikipediako hainbat artikulu erabili dira.
Videomusicalis-eko testuak, euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez eginda daude.
